Page 17 of 394
PDF/HTML Page 41 of 418
single page version
darshanapAhuD][17
artha––jis puruShake hRudayamen samyaktvarUpI jalakA pravAh nirantar pravartamAn hai usake karmarUpI raj–dhUlakA AvaraN nahIn lagatA, tathA pUrvakAlamen jo karmabandh huA ho vah bhI nAshako prApta hotA hai. bhAvArtha––samyaktvasahit puruShako (nirantar gnAnachetanAke svAmitvarUp pariNaman hai isaliye) karmake udayase hue rAgAdik bhAvonkA svAmitva nahIn hotA, isaliye kaShAyon kI tIvra kaluShatA se rahit pariNAm ujjval hote hain; use jal kI upamA hai. jaise –jahAn nirantar jalakA pravAh bahatA hai vahAn bAlU–ret–raj nahIn lagatI; vaise hI samyaktvI jIv karmake uday ko bhogatA huA bhI karmase lipta nahIn hotA. tathA bAhya vyavahAr kI apekShAse aisA bhI tAtparya jAnanA chAhiye ki –jisake hRuday men nirantar samyaktvarUpI jalakA pravAh bahatA hai vah samyaktvI puruSh is kalikAl sambandhI vAsanA arthAt kudev–kuguru–kushAstrako namaskArAdirUp atichArarUparaj bhI nahIn lagatA, tathA usake mithyAtva sambandhI prakRitiyonkA AgAmI bandh bhI nahIn hotA.. 7.. ab, kahate hain ki –jo darshanabhraShTa hain tathA gnAn–chAritrase bhraShTa hain ve svayam to bhraShTa hain hI parantu dUsaronko bhI bhraShTa karate hain, ––yah anartha hai––––
ede bhaTTha vi bhaTThA sesan pi jaNan viNAsanti.. 8..
artha––jo puruSh darshan men bhraShTa hai tathA gnAn–chAritra meh bhI bhraShTa hai ve puruSh bhraShTommen
darshan se bhraShTa hain tathApi gnAn–chAritrakA bhalI bhAnti pAlan karate hain; aur jo darshan–gnAn–
chAritra in tInonse bhraShTa hain ve to atyanta bhraShTa hain; ve svayam to bhraShTa hain hI parantu sheSh arthAt
apane atirikta anya janonko bhI naShTa karate hain.
Page 18 of 394
PDF/HTML Page 42 of 418
single page version
18][aShTapAhuD
bhAvAthr––yahAn sAmAnya vachan hai isaliye aisA bhI Ashay sUchit karatA hai ki satyArtha shraddhAn, gnAn, chAritra to dUr hI rahA, jo apane mat kI shraddhA, gnAn, AcharaN se bhI bhraShTa hain ve to nirargal svechchhAchArI hain. ve svayam bhraShTa hain usI prakAr anya logonko upadeshAdik dvArA bhraShTa karate hon, tathA unakI pravRutti dekh kar log svayamev bhraShTa hote hain, isaliye aise tIvrakaShAyI niShiddha hain; unakI sangati karanA bhI uchit nahIn hai..8.. ab, kahate hain ki–––aise bhraShTa puruSh svayam bhraShTa hain, ve dharmAtmA puruShonko doSh lagAkar bhraShTa batalAte hain––––
tassa ya dos kahantA bhaggA bhaggAttaNan ditin.. 9..
tasya cha doShAn kathayanta bhagnA bhagnatvan dadati.. 9..
artha––jo puruSh dharmashIl arthAt apane svarUparUp dharmako sAdhanekA jisakA svabhAv hai, tathA sanyam arthAt indriy–manakA nigrah aur ShaTkAyake jIvonkI rakShA, tap arthAt bAhyAbhyantar bhedakI apekShA se bArah prakArake tap, niyam arthAt AvashyakAdi nityakarma, yog arthAt samAdhi, dhyAn tathA varShAkAl Adi kAlayog, guN arthAt mUl guN, uttaraguN –inakA dhAraN karanevAlA hai use kaI matabhraShTa jIv doShonkA AropaN karake kahate hain ki –yah bhraShTa hai, doSh yukta hai, ve pApAtmA jIv svayam bhraShTa hain isaliye apane abhimAn kI puShTike liye anya dharmAtmA puruShonko bhraShTapanA dete hain. bhavArtha––pApiyonkA aisA hI svabhAv hotA hai ki svayam pApI hain usI prakAr dharmAtmA men doSh batalAkar apane samAn banAnA chAhate hain. aise pApiyon kI sangati nahIn karanI chAhiye ..9.. ab, kahate hain ki –jo darshan bhraShTa hain vah mUlabhraShTa hain, usako phal kI prApti nahIn hotI–––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 19 of 394
PDF/HTML Page 43 of 418
single page version
darshanapAhuD][19
tah jiNadansaNabhaTThA mUlaviNaTThA Na sijjhanti.. 10..
tathA jinadarshanabhraShTA mUlavinaShTA na siddhayanti.. 10..
artha––jis prakAr vRukShakA mUl vinaShTa honepar usake parivAy arthAt skandh, shAkhA, patra, puShpa, phalakI vRuddhi nahIn hotI, usIprakAr jo jinadarshanase bhraShTa hain–bAhyamen to nagna– digambar yathAjAtarUp nigrantha ling, mUlaguNakA dhAraN, mayUr pichchhikA kI pInchhI tathA kamaNDal dhAraN karanA, yathAvidhi doSh TAlakar khaDe khaDe shuddha AhAr lenA –ityAdi bAhya shuddha veSh dhAraN karate hain, tathA antarang men jIvAdi chhah dravya, nav padArtha, sAt tattvonkA yarthAth shraddhAn evan bhedavignAnase AtmasvarUpakA anubhavan –aise darshan mat se bAhya hain ve mUl vinaShTa hain, unake siddhi nahIn hotI, ve mokShaphalako prApta nahIn karate. ab kahate hain ki –jinadarshan hI mUl mokShamArga hai–––
tah jiNadansaN mUlo NiddiTTho mokkhamaggassa.. 11..
tathA jinadarshanan mUlan nirdiShTan mokShamArgasya.. 11..
artha––jisaprakAr vRukShake mUl se skandh hote hain; kaise skandh hote hain ki –jinake shAkhA Adi parivAr bahut guN hain. yahAn guN shabda bahutakA vAchak hai; usIprakAr gaNadhar devAdhikane jinadarshanako mokShamArga kA mUl kahA hai. bhAvArtha––jahAn jinadarshan arthAt tIrthankar paramadevane jo darshan grahaN kiyA usIkA upadesh diyA hai; vah aTThAIs mUlaguN sahit kahA hai. pAnch mahAvrat, ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jinadarshanAtmak mUl hoy viniShTa to siddhi nahIn. 10.
Page 20 of 394
PDF/HTML Page 44 of 418
single page version
20][aShTapAhuD pAnch samiti, chhah Avashyak, pAnch indriyonko vash men karanA, snAn nahIn karanA, bhUmishayan, vastrAdikakA tyAg arthAt digambar mudrA, keshalonch karanA, ekabAr bhojan karanA, khaDe khaDe AhAr lenA, dantadhovan na karanA–yah aTThAIs mUlaguN hain. tathA chhiyAlIs doSh TAlakar AhAr karanA vah eShaNA samitimen A gayA. IyApath–dekhakar chalanA yah IyA samiti men A gayA. tathA dayAkA upakaraN morapuchchha kI pInchhI aur shauch kA upakaraN kamanDal dhAraN karanA–aisA bAhya veSh hai. tathA antarang men jIvAdik ShaTdravya, pamvAstikAy, sAt tattva, nav padArthonko yathokta jAnakar shraddhAn karanA aur bhedavignAn dvArA apane AtmasvarUpakA chintavan karanA, anubhav karanA aisA darshan arthAt mat vah mUl sanghakA hai aisA jinadarshan hai vah mokShamArgakA mUl hai; is mulase mokSha mArga kI sarva pravRutti saphal hotI hai. tathA jo isase bhraShTa hue hain ve is panchamakAl ke doSh se jaisAbhAs hue hain ve shvetAmbar, drAviD, yApanIy, gopuchchhapichchha, nipichchha–pAnch sangh hue hain; unhonne sUtra siddhAnta apabhransh kiye hain. jinhonne bAhya veSh ko badalakar AchAraNako bigADA hai ve jinamatake mUlasanghase bhraShTa hain, unako mokShamArgakI prIpti nahIn hai. mokShamArga kI prApti mUlasanghake shrAddhAn–gnAn–AcharaN hI se hai aisA niyam jAnanA..11.. Age kahate hain ki jo yathArtha darshanase bhraShTa hain aur darshanake dhArakonse apanI vinay karAnA chAhate hain ve durgiti prApta karate hain––
te bhayanti lallamUkA bodhi puna durlabhA teShAm.. 12..
artha––jo puruSh darshanamen bhraShTa hain tathA anya jo darshan ke dhArak hain unhen apane –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– mudrit sanskRuRut saTIk pratimen is gAthAkA pUrvArddha isaprakAr hai jisakA yah artha hai ki– ‘jo darshanabhraShTa puruSh darshadhAriyonke charaNommen nahIn girate hain’ – ‘je dansaNesu bhaTThA pAe na panDanti dansaNadharANan’ – uttarArtha samAn hai.
Page 21 of 394
PDF/HTML Page 45 of 418
single page version
darshanapAhuD][21 pairon paDAte hain, namaskArAdi karAte hain ve parabhavamen lUle, mUk hote hain, aur unake bodhI arthAt samyagdarshan–gnAn–chAritrakI prApti durlabh hotI hai. bhAvArtha––jo darshanabhraShTa hain ve mithyAdRuShTi hain aur darshan ke dhArak hain ve samyagdRuShTi hain; jo mithyAdRuShTi hokar samyagdRuShTiyon se namaskAr chAhate hain ve tIvra mithyAtva ke uday sahit hain, ve par bhav men lUle, mUk hote hain arthAt ekendriy hote hain, unake pair nahIn hote, ve paramArthata lUle, mUk hain; isaprakAr ekendriy–sthAvar hokar nigod men vAs karate hain vahAn anant kAl rahate hain; unake darshan–gnAn–chAritra kI prApti durlabh hotI hai; mithyAtvakA phal nigod hI kahA hai. is panchamakAl men mithyAmat ke AchArya banakar logonse vinayAdik pUjA chAhate hain unake liye mAlUm hotA hai ki trasarAshik kAl pUrA huA, ab ekendriy hokar nigod men vAs karenge–isaprakAr jAnA jAtA hai ..12.. Age kahate hain ki jo darshanabhraShTa hain unake lajjAdik se bhI pairon paDate hain ve bhI unhIn jaise hI hain––
tesin pi Natthi bohI pAvan aNumoyamANANan.. 13..
teShAmapi nAsti bodhi pApan anumanyamAnAnAm.. 13..
artha––jo puruSh darshan sahit hain ve bhI, jo darshan bhraShTa hain unhen mithyAdRuShTi jAnate hue bhI unake pairon paDate hain, unakI lajjA, bhay, gAravase vinayAdi karate hain unake bhI bodhI arthAt darshan–gnAn–chAritrakI prApti nahIn hai, kyonki ve bhI mithyAtva jo ki pAp hai usakA anumodan karate hain. karanA, karAnA, anumodan karanA samAn kahe gaye hain. yahAn lajjA to isaprakAr hai ki –ham kisI kI vinay nahIn karenge to log kahenge yah uddhat hai, mAnI hai, isaliye hamen to sarva kA sAdhan karanA hai. isaprakAr lajjA se darshanabhraShTake bhI vinayAdik karate hain. tathA bhay is prakAr hai ki––yah rAjyamAnya hai aur mantravidyAdik kI sAmarthya yukta hai, isakI vinay nahIn karenge to kuchh ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 22 of 394
PDF/HTML Page 46 of 418
single page version
22][aShTapAhuD hamAre Upar upadrav karegA; isaprakAr bhay se vinay karate hain. tathA gArav tani prakAr kahA hai;–rasagArav, RuddhigArav, sAtAgArava. vahAn rasagArav to aisA hai ki –miShTa, iShTa, puShTa bhojanAdi milatA rahe tab usase pramAdI rahatA hai; tathA RuddhigArav aisA hai kuchh tap ke prabhAv Adi se RuddhikI prApti ho usakA gaurav A jAtA hai, usase uddhat, pramAdI rahatA hai. tathA sAtAgArav aisA ki sharIr nirog ho, kuchh klesh kA kAraN na Aye tab sukhIpanA A jAtA hai, usamen magna rahate hain –ityAdik gAravabhAv kI mastI se bhale–bure kA vichAr nahIn karatA tab darshanabhraShTa kI bhI vinay karane lag jAtA hai. ityAdi nimittase darshanabhraShTa kI vinay kare to usamen mithyAtvakA anumodan AtA hai; use bhalA jAne to Ap bhI usI samAn huA, tab usake bodhI kaise kahI jAye? aisA jAnanA ..13..
NANammi karaNasuddhe ubbhasaNe dansaNe hodi.. 14..
gnAn karaNashuddhe udbhabhojane darshanan bhavati.. 14..
artha––jahAn bAhyAbhyAmbhedase donon prakArake parigrahakA tyAg ho aur man–vachan–kAy
gnAn ho, tathA nirdoSh jisamen kRut, kArit, anumodanA apaneko na lage aisA, khaDe rahakar
pANipAtra men AhAr karen, isaprakAr mUrtimant darshan hotA hai.
bhAvArtha––yahAn darshan arthAt mat hai; vahAn bAhya vesh shuddha dikhAI de vah darshan; vahI usake antarang bhAv ko batalAtA hai. vahAn bAhya parigrah arthAt dhan–dhAnyAdik aur antarang parigrah mithyAtva–kaShAyAdi, ve jahAn nahIn hon, yathAjAt digambar mUrti ho, tathA indriy–man ko vaSh men karanA, tras–sthAvar jIvonkI dayA karanA, aise sanyamakA man–vachan–kAy dvArA pAlan ho aur gnAn men vikAr karanA, karAnA, anumodan karanA–aise tIn kAraNonse vikAr na ho aur nirdoSh pANipAtramen khaDe rahakar AhAr lenA is prakAr darshan kI mUrti hai vah jinadev kA mat hai, vahI vandan–pUjan yogya hai. anya pAkhanD vesh vandanA–pUjA yogya nahIn hai .. 14.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 23 of 394
PDF/HTML Page 47 of 418
single page version
darshanapAhuD][23
uvaladdhapayatthe puN seyAseyan viyANedi.. 15..
upalabdhapadArthe puna shreyoshreyo vijAnAti.. 15..
artha––samyaktvase to gnAn samyak hotA hai; tathA samyakgnAnase sarva padArthon kI upalabdhi arthAt prApti arthAt jAnanA hotA hai; tathA padArthon kI upalabdhi hone se shrey arthAt kalayAN, ashrey arthAt akalyAN is dononko jAnA jAtA hai. bhAvArtha––samyagdarshan ke binA gnAn ko mithyAgnAn kahA hai, isaliye samyagdarshan hone par hI samyaggnAn hotA hai, aur samyaggnAnase jIvAdi padArthonkA svarUp yathArtha jAnA jAtA hai. tathA sab padArthonkA yathArtha svarUp jAnA jAye tab bhalA–burA mArga jAnA jAtA hai. isaprakAr mArga ke jAnane men bhI samyagdarshan hI pradhAn hai ..15..
sIlaphaleNabbhudayan tatto puN lahai NivvANan.. 16..
shIlaphalenAbhyudayan tata puna labhate nirvANam.. 16..
artha––kalyAN aur akalyAN mArgako jAnanevAlA puruSh ‘uddhRutadukhashIla’ arthAt jisane mithyAtva svabhAv ko uDA diyA hai –aisA hotA hai; tathA ‘shIlavAnapi’ arthAt samyaksvabhAv yukta bhI hotA hai, tathA us samyaksvabhAvake phalase abhyuday ko prApta hotA hai, tIrthankarAdi pad prApta karatA hai, tathA abhyuday honeke pashchAt nirvAN ko prApta hotA hai. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ne sau padArtho jANatAn ashrey–shrey jaNAy chhe. 15.
Page 24 of 394
PDF/HTML Page 48 of 418
single page version
24][aShTapAhuD
bhAvArtha––bhale–bure mArgako jAnatA hai tab anAdi sansAr se lagAkar jo mithyAbhAvarUp prakRiti hai vah palaTakar samyaksvabhAvarUp prakRiti hotI hai; us prakRiti se vishiShTa puNyabandhakare tab abhyudayarUp tIrthankarAdi kI padavI prApta karake nirvAN ko prApta hotA hai ..16.. Age, kahate hain ki aisA samyaktva jinavachan se prApta hotA hai isaliye ve hI sarva dukhonko harane vAle hain––
jaramaraNavAhiharaNan khayakaraNan savvadukkhANan.. 17..
jarAmaraNavyAdhiharaNankShayakaraNan sarvadukhAnAm.. 17..
artha––yah jinavachan hain so auShadhi hain. kaisI auShadhi hai? –ki indriy viShayommen jo sukh mAnA hai usakA virechan arthAt dUr karane vAle hain. tathA kaise hain? amRutabhUt arthAt amRut samAn hain aur isaliye jarAmaraN rUp rogako haranevAle hain, tathA sarva dukhonkA kShay karane vAle hain. bhAvArtha––is sansAr men prANI viShay sukhonkA sevan karaten hain jinase karma bandhate hain aur usase janma–jar–maraNarUp rogonse pIDit hote hain; vahAn jin vachanarUp auShadhi aisI hai jo viShayasukhonse aruchi utpanna karake usakA virechan karatI hai. jaise –gariShTa AhAr se jab mal baDhatA hai tab jvarAdi rog utpanna hote hain aur tab usake virechan ko haraD Adi auShadhi upakArI hotI hai, usIprakAr upakArI hain. un viShayonse vairAgya hone par karma bandha nahIn hotA aur tab janma–jarA–maraN rog nahIn hote tathA sansArake dukh kA abhAv hotA hai. isaprakAr jinavachanonko amRut samAn mAnakar angIkAr karanA ..17.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 25 of 394
PDF/HTML Page 49 of 418
single page version
darshanapAhuD][25
egan jiNassa ruvan vidiyan ukkiTThasAvayANan tu.
avaraTThiyAN taiyan chauttha puN lingadansaNan Natthi.. 18..
avarasthitAnAn tRutIyan chaturthan puna lingadarshanan nAsti.. 18..
artha––darshanamen ek to jin kA svarUp hai; vahAn jaisA ling jinadev ne dhAraN kiyA
vahI ling hai; tathA dUsarA utkRuShTa shrAvakonkA ling hai aur tIsarA ‘avarasthit’ arthAt
jaghanyapad men sthit aisI AryikAon kA ling hai; tathA chauthA ling darshan men hai nahIn.
bhAvArtha––jinamat men tIn ling arthAt bheSh kahate hain. ek to vah hai jo yathAjAtarUp
tIsarA strI AryikA ho usakA hai. isake sivA chauthA anya prakAr kA bheSh jinamat men nahIn hai.
jo mAnate hain ve mUl sangh se bAhar hain ..18..
Age kahate hain ki –aisA bAhyaling ho usake antarang shraddhAn bhI aisA hI hotA hai aur
saddahai tAN ruvan so saddiTThI muNeyavvo.. 19..
shraddadhAti teShAn rupan sa sadRuShTi gnAtavya.. 19..
artha––chhah dravya, nav padArtha, pAnch astikAy, sAt tattva–yah jinavachan men kahen hain,
trIjun kahyun AryAdinun, chothun na koI kahel chhe. 18.
panchAstikAy, chha draa ne nav artha, tattvo sAt chhe;
Page 26 of 394
PDF/HTML Page 50 of 418
single page version
26][aShTapAhuD
kAl –yah to chhah dravya hain; tathA jIv, ajavi, Asrav, bandh, samvar, nirjarA, mokSha aur puNya, pAp –yah nav tattva arthAt nav padArtha hain; chhah dravya kAl binA panchAstikAy hain. puNya–pAp binA nav padArtha sapta tattva hain. inakA sankShep svarUp is prakAr hai– jIv to chetanasvarUp hai aur chetanA darshan–gnAnamayI hai; pudgal sparsha, ras, gandh, varNa, guNasahit mUrtik hai, usake paramANu aur skandh aise do bhed hain; skandh ke bhed shabda, bandha, sUkShma, sthUl, sansthAn bhed, tam, chhAyA, Atap, udyot, ityAdi anek prakAr hain; dharmadravya, adharmadravya, AkAshadravya ye ek ek hain–amUrtik hain, niShkriy hain, kAlANu asankhyAt dravya hai. kAl ko chhoD kar pAnch dravya bahupradeshI hain isaliye astikAy pAnch hain. kAladravya bahupradeshI nahIn hai isaliye vah astikAy nahIn hai; ityAdi unakA svarUp tattvArthasUtra kI TIkA se jAnanA. jIv padArtha ek hai aur ajIv padArtha pAnch hain, jIv ke karma bandh yogya pudgalonkA AnA Asrav hai, karmonkA bandhanA bandh hai, Asrav kA rukanA samvar hai, karmabandhakA jhaDanA nirjarA hai, sampUrNa karmonkA nAsh honA mokSha hai, jIvonko sukh kA nimitta puNya hai aur dukh kA nimitta pAp hai;aise sapta tattva aur nav padArtha hain. inakA agamake anusAr svarUp jAnakar shraddhAn karanevAle samyagdRuShTi hain ..19.. ab vyavahAr–nishchayake bhed se samyaktvako do prakAr kA kahate hain–
vavahArA Nichchhayado appANan havai sammattan.. 20..
vyavahArAt nishchayata Atmaiv bhavati samyaktvam.. 20..
artha––jin bhagavAnane jIv Adi padArthonke shraddhAnako vyavahAr–samyaktva kahA hai aur apane AtmAke hI shraddhAn ko nishchay–samyaktva kahA hai. bhAvArtha––tattvArthakA shraddhAn vyavahArase samyaktva hai aur apane AtmasvarUpake anubhav dvArA usakI shraddhA, pratIti, ruchi, AcharaN so nishchayase samyaktva hai, yah samyaktva AtmAse bhinna vastu nahIn hai AtmAhI kA pariNAm hai so AtmA hI hai. aise samyaktva aur AtmA ek hI vastu hai yah nishchayakA Ashay jAnanA ..20.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 27 of 394
PDF/HTML Page 51 of 418
single page version
darshanapAhuD][27
sAran guNarayaNattay sovANan paDham mokkhassa.. 21..
sAran guNaratnatraye sopAnan prathaman mokShasya.. 21..
artha––aise pUrvokta prakAr jineshvar devakA kahA huA darshan hai so guNommen aur darshan– gnAn–chAritra in tIn ratnommen sAr hai –uttam hai aur mokSha mandir men chaDhaneke liye pahalI sIDhI hai, isaliye AchArya kahate hain ki –he bhavya jIvon! tum isako antarang bhAv se dhAraN karo, bAhya kriyAdik se dhAraN karanA to paramArtha nahIn hai, antarang kI ruchi se dhAraN karanA mokShakA kAraN hai .. 21.. ab kahate hain ki –jo shraddhAn karatA hai usIke samyaktva hotA hai–
kevalijinai bhaNitan shraddhAnasya samyaktvam.. 22..
artha––jo karane ko samartha ho vah to kare aur jo karane ko samartha na ho vah shraddhAn kare kyonki kevalI bhagavAnane shraddhAn karanevAle ko samyaktva kahA hai. bhAvAthr–yahAn Ashay aisA hai ki yadi koI kahe ki –samyaktva hone ke bAdamen sab paradravya–sansArako hey jAnate hain. jisako hey jAne usako chhoD muni banakar chAritrakA pAlan kare tab samyaktvI mAnA jAve, isake samAdhAnarUp yah gAthA hai. jisane sab paradravyako hey jAnakar –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– niyamasAr gAthA 154
guN ratnatrayamAn sAr ne je pratham shivasopAn chhe. 21.
thaI je shake karavun ane nav thaI shake te shraddhavun;
Page 28 of 394
PDF/HTML Page 52 of 418
single page version
28][aShTapAhuD nijarUpako upAdey jAnA, shraddhAn kiyA tab mithyAbhAv to dUr huA, parantu jab tak [chAritramen prabal doSh hai tab tak] chAritra moh karmakA uday prabal hotA hai [aur] tabatak chAritra angIkAr karane kI sAmarthya nahIn hotI. jitanI sAmarthya hai utanA to kare aur sheShakA shraddhAn kare, isaprakAr shraddhAn karanevAle ko hI bhagavAn ne samyaktva kahA hai ..22.. ab Age kahate hain ki jo darshan–gnAn–chAritra men sthit hain ve vandan karane yogya hain–
ai te tu vandanIyA ye guNavAdina guNadharANAm.. 23..
artha––darshan–gnAn–chAritra, tap tathA vinay inamen jo bhale prakAr sthit hai ve prashasta hain, sarAgane yogay hain athavA bhale prakAr svastha hain lIn hain aur gaNadhar AchArya bhI unake guNAnuvAd karate hain ata ve vandane yogya hain. dUsare jo darshanAdik se bhraShTa hain aur guNavAnonse matsarabhAv rakhakar vinayarUp nahIn pravartate ve vandane yogya hain ..23.. ab kahate hain ki–jo yathAjAtarUp ko dekhakar matsarabhAvase vandanA nahIn karate hain ve mithyAdRuShTi hI hain– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 pAThAntar–NichkAlasupattA
Page 29 of 394
PDF/HTML Page 53 of 418
single page version
darshanapAhuD][29
so sanjamapaDivaNNo michchhAdaTThI havai eso.. 24..
sasanyamapratipanna mithyAdRuShTi bhavati eSha.. 24..
artha––jo sahajotpanna yathAjAtarUp ko dekhakar nahIn mAnate hain, usakA vinay satkAr prIti nahIn karate hain aur matsar bhAv karate hain ve sanyamapratipanna hain, dIkShA grahaN kI hai phir bhI pratyakSha mithyAdRuShTi hain. bhAvArtha––jo yathAjAtarUp ko dekh kar matsar bhAvase usakA vinay nahIn karate hain to gnAt hotA hai ki –inake is rUp kI shraddhA–ruchi nahIn hai. aisI shraddhA–ruchi binA to mithyAdRuShTi hI hote hain. yahAn Ashay aisA hai ki–jo shvetAmbarAdik hue ve digambar rUpake prati matsarabhAv rakhate hain aur usakA vinay nahIn karate hain unakA niShedh hai..24.. Age isI ko dRuDh karate hain––
je gArav karanti ya sammattavivajjiyA honti.. 25..
ye gauravan kurvanti cha samyakttvavivarjitA bhavanti.. 25..
artha––devonse vandane yogya shIl sahit jineshvar devake yathAjAtarUp ko dekhakar jo goairav karate hain, vinayAdik nahIn karate hain ve samyaktva se rahit hain. bhAvArtha––jis yathAjAtarUpako dekhakar aNimAdik Ruddhiyonke dhArak dev bhI charaNommen girate hain usako dekhakar matsarabhAvase namaskAr nahIn karate hain unake samyaktva kaise? ve samyaktva se rahit hI hain ..25.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
sanyam taNo dhArak bhale te hoy paN kudRuShTi chhe. 24.
Page 30 of 394
PDF/HTML Page 54 of 418
single page version
30][aShTapAhuD
doNNi vi honti samANA ego vi Na sanjado hodi.. 26..
dvau api bhavata samAnau eka api na sanyata bhavati.. 26..
artha––asanyamI ko namaskAr nahIn karanA chAhiye. bhAvasanyam nahIn ho aur bAhyamen vastra rahit ho vah bhI vandane yogya nahIn hai kyonki yah donon hI sanyam rahit samAn hain, inamen ek bhI sanyamI nahIn hai. bhAvArtha––jisane gRuhasthakA bheSh dhAraN kiyA hai vah to asanyamI hai hI, parantu jisane bAhyamen nagnarUp dhAraN kiyA hai aur antarang men bhAvasanyam nahIn hai to vah bhI asanyamI hI hai, isaliye yah donon hI asanyamI hI hain. ata donon hI vandane yogya nahIn hain. yahAn Ashay aisA hai, arthAt, aisA nahIn jAnanA chAhiye ki –jo AchArya yathAjAtarUpako darshan kahate Aye hain vah keval nagnarUp hI yathAjAtarUp hogA, kyonki AchArya to bAhya–abhyantar sab parigrahase rahit ho usako yathAjAtarUp kahate hain. abhyantar bhAvasanyam binA bAhya nagna honese to kuchh sanyam hotA nahIn hai aisA jAnanA. yahAn koI pUchhe –bAhya bheSh shuddha ho, AchAr nirdoSh pAlan karanevAle ko abhyantar bhAvamen kapaT ho usakA nishchay kaise ho, tathA sUkShmabhAv kevalIgamya hain, mithyAtva ho usakA nishchay kaise ho, nishchay binA vandanekI kyA rIti? usakA samAdhAn–– aise kapaTakA jab tak nishchay nahIn ho tab tak AchAr shuddha dekhakar vandanA kare usamen doSh nahIn hai, aur kapaT kA kisI kAraN se nishchay ho jAye tab vandanA nahIn karen, kevalIgamya mithyAtvakI vyavahAramen charchA nahIn hai, chhadmasthake gnAnagamyakI charchA hai. jo apane gnAnakA viShay hI nahIn usakA bAdh–nirbAdh karane kA vyavahAr nahIn hai. sarvagnabhagavAnakI bhI yahI AgnA hai. vyavahArI jIvako vyavahArakA hI sharaN hai ..26..
[noT – ek guNakA dUsare AnuShangik guN dvArA nishchay karanA vyavahAr hai, usI kA nAm vyavahArI jIvako vyavahAr kA sharaN hai.]
Age is hI arthako dRuDh karate hue kahate hain–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 31 of 394
PDF/HTML Page 55 of 418
single page version
darshanapAhuD][31
ko vandami guNahINo Na hu savaNo Nev sAvao hoi.. 27..
artha––deh ko bhI nahIn vandate hain aur kulako bhI nahIn vandate hai tathA jAtiyuktako bhI
nahIn vandate hain kyonki guN rahit ho usako kaun vande? guN binA prakaT muni nahIn, shrAvak bhI
nahIn hai.
bhAvArtha––lokamen bhI aisA nyAy hai jo guNahIn ho usako koI shreShTha nahIn mAnatA hai,
darshan–gnAn–chAritra guN hain. inake binA jAti, kul, rUp Adi vandanIy nahIn hain, inase muni
shrAvakapanA nahIn AtA hai. muni–shrAvakapanA to samayadarshan–gnAn–chAritra se hotA hai, isaliye
jinako dhAraN hai vahI vandane yogya hain. jAti, kul Adi vandane yogya nahIn hain ..27..
ab kahate hain ki jo tap Adise sanyukta hain unako namaskAr karatA hUn–
siddhigamanan cha teShAn samyaktven shuddhabhAvena.. 28..
2. ‘tav samaNNA’ chhAyA –[tapa samApannAt] ‘tavasauNNA’ ‘tavasamANan’ ye tIn pATh mudrit ShaTprAbhRutakI pustak
tathA usakIITappaNI men hai. 3. ‘sammatteNev’ aisA pATh hone se pAd bhang nahIn hotA.
guNahIn kyam vandAy? te sAdhu nathI, shrAvak nathI. 27.
samyaktvasanyukta shuddha bhAve vandun chhun munirAjane,
Page 32 of 394
PDF/HTML Page 56 of 418
single page version
32][aShTapAhuD
artha––AchArya kahate hain ki jo tap sahit shramaNapanA dhAraN karate hain unako tathA unake shIlako, unake guNako va brahmacharyako main samyaktva sahit shuddhabhAv se namaskAr karatA hUn kyonki unake un guNonse – samyaktva sahit shuddhabhAvase siddhi arthAt mokSha usake prati gaman hotA hai. bhAvArtha––pahale kahA ki –dehAdik vandane yogya nahIn hai, guN vandane yogya hain. ab yahAn guN sahit kI vandanA kI hai. vahAn jo tap dhAraN karake gRuhasthapanA chhoDakar muni ho gaye hain unako tathA unake shIl–guN–brahmacharya samyaktva sahit shuddhabhAvase sanyuktahon unakI vandanA kI hai. yahAn shIl shabdase uttaraguN aur guN shabdase mUlaguN tathA brahmacharya shabdase AtmasvarUp men magnatA samajhanA chAhiye ..28.. Age koI AshankA karatA hai ki– sanyamI ko vandane yogya kahA to samavasaraNAdi vibhUti sahit tIrthankar hain ve vandane yogya hain yA nahIn? usakA samAdhAn karane ke liye gAthA kahate hain ki– jo tIrthankar paramadev hain ve samyaktvasahit tap ke mAhAtmyase tIrthankar padavI pAte hain ve vandane yogya hain–
aNavarabahusattahio kammakkhayakAraNINamitto.. 29..
artha––jo chausaTh chamvaronse sahit hain, chauntIs atishay sahit hain, nirantar bahut prANiyonkA hit jinase hotA hai aise upadesh ke dAtA hain, aur karmake kShay kA kAraN hain aise tIrthankar paramadev hain ve vandane yogya hain. bhAvArtha––yahAn chausaTh chamvar chauntIs atishay sahit visheShaNonse to tIrthankarakA prabhutva batAyA hai aur prANiyonkA hit karanA tathA karmakShayakA kAraN visheShaNase dUsare –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1. aNucharabahusattahio (anucharabahusattvahita) mudrit ShaTprAbhRutamen yah pATh hai. 2. ‘nimitte’ mudrit ShaTprAbhRutamejh aisA pATh hai.
Page 33 of 394
PDF/HTML Page 57 of 418
single page version
darshanapAhuD][33 upakAr karanevAlApanA batAyA hai, in donon hI kAraNonse jagatamen vandane pUjane yogya hain. isaliye isaprakAr bhram nahIn karanA ki–tIrthankar kaise pUjya hain, yah tIrthankar sarvagna vItarAg hain. unake samavasaraNAdik vibhUti rachakar indrAdik bhaktajan mahimA karate hain. inake kuchh prayojan nahIn hain, svayam digambaratva ko dhAraN karate hue antarikSha tiShThate hain aisA jAnanA ..29.. Age mokSha kisase hotA hai so kahate hain–
chauhin pi samAjoge mokkho jiNasAsaNe diTTho.. 30..
chaturNAmapi samAyoge mokSha jinashAsane dRuShTa.. 30..
artha––gnAn, darshan, tap, chAritra se in chAronkA samAyog hone par jo sanyamaguN ho usase jin shAsanamen mokSha honA kahA hai ..30.. Age in gnAn Adi ke uttarottar sArapanA kahate hain–
sammattAo charaNan charaNAo hoi NivvANan.. 31..
samyaktvAt charaNan charaNAt bhavati nirvANam.. 31..
artha––pahile to is puruShake liye gnAn sAr hai kyonki gnAnase sab hey–upAdey jAne jAte hain phir us puruShake liye samyaktva nishchay se sAr hai kyonki samyaktva binA gnAn mithyA nAm pAtA hai, samyaktvase chAritra hotA hai kyonki samyaktva binA chAritra bhI mithyA hI hai, chAritra se nirvAN hotA hai. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
e chAr kerA yogathI, mukti kahI jinashAsane. 30.
re! gnAn narane sAr chhe, samyaktva narane sAr chhe;
Page 34 of 394
PDF/HTML Page 58 of 418
single page version
34][aShTapAhuD bhAvArtha––chAritrase nirvAN hotA hai aur chAritra gnAnapUrvak satyArtha hotA hai tathA gnAn samyaktvapUrvak satyArtha hotA hai isaprakAr vichAr karane se samyaktvake sArapanA AyA. isaliye pahile to samyaktva sAr hai, pIchhe gnAn chAritra sAr hain. pahile gnAnase padArthonko jAnate hain ata pahile gnAn sAr hai to bhI samyaktva binA usakA bhI sArapanA nahIn hai, aisA jAnanA ..31.. Age isI artha ko dRuDh karate hain–
chaturNAmapi samAyoge siddhA jIvA na sandeha.. 32..
artha––gnAn aur darshanake honepar samyaktva sahit tap karake chAritrapUrvak in chAron kA samAyog hone se jIv siddha hue hain, isamen sandeh nahIn hai. bhAvArtha––pahile jo siddha hue hain ve samyagdarshan, gnAn, chAritra aur tap in chAron ke sanyog se hI hue hain yah jinavachan hain, isamen sandeh nahIn hai ..32.. Age kahate hain ki –lokamen samyagdarshanarUp ratna amolak hai vah dev–dAnavonse pUjya hai–
sammaddansaNarayaNan agdhedi surAsure loe.. 33..
samyagdarshanaratnan ardhyate surAsure loke.. 33..
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1. pAThAntara– choNhan
Page 35 of 394
PDF/HTML Page 59 of 418
single page version
darshanapAhuD][35
artha––jIv vishuddha samyaktva ko kalyANakI paramparA sahit pAte hain isaliye samyagdarshan ratna hai vah is sur–asuronse bhare hue lokamen pUjya hai. bhAvArtha––vishuddha arthAt pachchIs maladoShonse rahit niratichAr santhamyaktvase kalyANakI paramparA arthAt tIrthankar pad pAte hain, isIliye yah samyaktva–ratna lokamen sab dev, dAnav aur manuShyonse pUjya hotA hai. tIrthankar prakRitike bandhake kAraN solahakAraN bhAvanA kahI hain unamen pahalI darshanavishuddhi hai vahI pradhAn hai, yahI vinayAdik pandrah bhAvanAonkA kAraN hai, isaliye samyagdarshan ke hI pradhAnapanA hai..33.. ab kahate hain ki jo uttam gotra sahit manuShyatvako pAkar samyaktvakI prApti se mokSha pAte hain yah samyaktva kA mahAtmya hai–
labdhvA cha samyaktvan akShayasukhan cha mokShan cha.. 34..
artha––uttam gotra sahit manuShyapanA pratyakSha prApta karake aur vahAn samyaktva prApta karake avinAshI sukharUp kevalagnAn prApta karate hain, tathA us sukh sahit mokSha prApta karate hain.
bhAvArtha––yah sab samyaktvakA mahAtmya hai ..34.. ab prashna utpanna hotA hai ki –jo samyaktva ke prabhAv se mokSha prApta karate hain ve tatkAl hI prApta karate hain yA kuchh avasthAn bhI rahate hain? usake samAdhAnarUp gAthA kahate hain– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1. daTThUN pAThAntara. 2. ‘akkhayasokkhan lahadi mokkhan cha’ pAThAntar .
Page 36 of 394
PDF/HTML Page 60 of 418
single page version
36][aShTapAhuD
chautIs aisayajudo sA paDimA thAvarA bhaNiyA.. 35..
chatustrinshadatishayayuta sA pratimA sthAvarA bhaNitA.. 35..
artha––kevalagnAn hone ke bAd jinendra jabatak is lok men AryakhanDamen vihAr karate hain tabatak unakI yah pratimA arthAt sharIr sahit pratibimba usako ‘thAvar’ pratimA is nAm se kahate hain. ve jinendra kaise hain. ek hajAr ATh lakShaNonse sanyukta hain. vahAn shrI vRukShako Adi lekar ekasau ATh to lakShaN hote hain. til musako Adi lekar nau sau vyanjan hote hain. chauntIs atishayommen das to janma se hI liye hue utpanna hote hain––– 1 nisvedatA, 2 nirmalatA, 3 shvetarudhiratA, 4 samachaturastra sansathAn, 5 vajravRuShkhAnArAch sanhanan, 6 surUpatA, 7 sugandhatA, 8 sulakShaNatA, 9 atulavIrya, 10 hitamit vachan–––aise das hote hain. ghAtiyA karmonke kShay hone par das hote hain– 1 shatayojan subhikShatA, 2 AkAshagaman, 3 prANivadhakA abhAv, 4 kavalAhArakA abhAv, 5 upasagarakA abhAv, 6 chaturmukhapanA, 7 sarvavidyA prabhutva, 8 chhAyA rahitatva, 9 lochan nispandan rahitatva, 10 kesh–nakh vRuddhi rahitatva aise das hote hain. devon dvArA kiye hue chaudah hote hain–––sakalArddhamAgadhI bhAShA, 2 sarvajIv maitrI bhAv, 3 sarvaRutuphalapuShpa prAdurbhAv, 4 darpaNake samAn pRithvI honA, 5 mand sugandh pavan kA chalanA, 6 sAre sansAr men AnandakA honA, 7 bhUmI kanTakAdik rahit honA, 8 devon ddhArA gandhodakakI varShA honA, 9 vihArake samay charaN kamalake nIche devon dvArA suvarNamayI kamalonkI rachanA honA, 10 bhUmi dhAnyaniShpatti sahit honA, 11 dishA–AAkAsh nirmal honA, 12 devonkA ahvAnan shabda honA, 13 dharmachakrA Age chalanA, 14 aShTa mangal dravya honA–––aise chaudah hote hain. sab milakar chauntIs ho gaye. ATh prAtihArya hote hain, unake nAma–––1 ashokavRukSha 2 puShpavRuShTi, 3 divyadhvanI, 4 chAmar, 5 sinhAsan, 6 chhatra, 7 bhAmanDal, 8 dundubhivAditra aise ATh hote hain. aise atishay sahit anantagnAn, anantadarshan, ananta, anantasukh, anantavIrya sahit––– tIrthankar paramadev jabatak jIvonke sambodhan nimitta vihAr karate virAjate hain tabatak sthAvar pratimA kahalAte hain. aise sthAvar pratimA kahane se tIrthankar kevalagnAn hone ke bAd men avasthAn batAyA hai aur dhAtupAShAN kI pratimA banA kar sthApit karate hain vah isIkA vyavahAr hai ..35.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––