Page 137 of 394
PDF/HTML Page 161 of 418
single page version
bodhapAhuD][137 hai. parakRutanilayanivAs arthAt jisamen dUsare kA banAyA nilay jo vAstikA Adi usamen nivAs hotA hai, jisamen apane ko kRut, kArit, anumodanA, man, vachan, kAy dvArA doSh na lagA ho aisI dUsare kI banAI huI vAstikA Adi men rahanA hotA hai––aisI pravajyA kahI hai. bhAvArtha––anyamatI kaI log bAhya men vastrAdik rakhate hain, kaI ayudh rakhate hain, kaI sukhake liye Asan chalAchal rakhate hain, kaI upAshray Adi rahane kA nivAs banA kar usamen rahate hain aur apane ko dIkShA sahit mAnate hain, unake bheSh mAtra hai, jain dIkShA to jaisI kahI vaisI hI hai.. 51.. Age phir kahate hain––
mayarAyadosarahiyA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 52..
madarAgadoSharahitA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 52..
artha––kaisI hai pravajyA? upashamakShamadamayuktA arthAt upasham to mohakarmake udayakA
abhAvarUp shAntapariNAm aur kShamA arthAt krodhakA abhAvarUp uttamakShamA tathA dam arthAt
indriyonko viShayon men nahIn pravartAnA–––in bhAvonse yukta hai, sharIr sanskAr varjitA arthAt
snAnAdi dvArA sharIr ko sajAnA isase rahit hai, jisamen rUkSha arthAt tel AdikA mardan
sharIrake nahIn hai. mad, rAg, dveSh rahit hai, isaprakAr pravajyA kahI hai.
bhAvArtha––anyamatake bheShI krodhAdirUp pariNamate hain, sharIrako sajAkar sundar rakhate hain, indriyonke viShayonkA sevan karate hain aur apane ko dIkShAsahit mAnate hain, ve to gRuhasthake samAn hain, atIt (yati) kahalAkar ulaTe mithyAtvako dRuDh karate hain; jain dIkShA isaprakAr hai vahI satyArtha hai, isako angIkAr karate hain ve hI sachche atIt (yati) hain.. 52.. Age phir kahate hain–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 138 of 394
PDF/HTML Page 162 of 418
single page version
138] [aShTapAhuD
sammattaguNavisuddhA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 53..
samyaktvaguNavishuddhA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 53..
artha––kaisI hai pravajyA?––––ki jisake mUDhabhAv, agnAnabhAv viparIt huA hai arthAt
dUr huA hai. anyamatI AtmA kA svarUp sarvathA ekAntase anekaprakAr bhinna–bhinna kahakar vAd
karate hain, unake AtmA ke svarUp men mUDhabhAv hai. jain muniyonke anekAntase siddha kiyA huA
yathArtha gnAn hai isaliye mUDhabhAv nahIn hai. jisamen ATh karma aur mithyAtvAdi praNaShTa ho gaye hain,
jainadIkShAmen atattvArthashraddhAnarUp mithyAtvakA abhAv hai, isaliye samyaktva nAmak guN dvArA
vishuddha hain, nirmal hain, samyaktvasahit dIkShA men doSh nahIn rahatA; isaprakAr pravajyA kahIn hai..
53..
Age phir kahate hain––
bhAvanti bhavvapurisA kammakkhayakAraNe bhaNiyA.. 54..
bhAvayanti bhavyapuruShA karmakShayakAraNe bhaNitA.. 54..
artha––pravajyA jinamArga men chhah sanhananavAle jIvake honA kahA hai, nirganrantha svarUp hai,
sab parigrahase rahit yathAjAtasvarUp hai. isakI bhavyapuruSh hI bhAvanA karate hain. isaprakArakI
pravajyA karmake kShayakA kAraN kahI hai.
bhAvArtha––vajraRuShabhanArAch Adi chhah sharIrake sanhanan kahen hain, unamen sab men hI dIkShA
nahIn hai ki dRuDh sanhanan vajraRuShabh Adi hain unamen hI dIkShA ho aur asansRupATik sanhananamen na
ho, isaprakAr nirgrantharUp dIkShA to asamprAptAsRupATikA
samyaktvaguNathI shuddha chhe, –dIkShA kahI AvI jine. 53.
nirgranth dIkShA chhe kahI ShaT sanhananamAn jinavare;
Page 139 of 394
PDF/HTML Page 163 of 418
single page version
bodhapAhuD][139 sanhanan men bhI hotI hai.. 44.. Age phir kahate hain–––
pavvajja havai esA jah bhaNiyA savvadarasIhin.. 55..
pravrajyA bhavati eShA yathA bhaNitA sarvadarshibhi.. 55..
artha––jis pravajyA men tilake tuSh mAtrake sangrah kA kAraN––aise bhAvarUp ichchhA
arthAt antarang parigrah aur us tilake tuShamAtra bAhya parigrahakA sangrah nahIn hai is prakAr kI
pravajyA jisaprakAr sarvagnadev ne kahI hai usIprakAr hai, anyaprakAr pravajyA nahIn hai aisA niyam
jAnanA chAhiye. shvetAmbar Adi kahate hain ki apavAdamArga men vastrAdikakA sangrah sAdhu ko kahA
hai vah sarvagnake sUtra men to nahIn kahA hai. unhonne kalpit sUtra banAye hain unamen kahA hai vah
kAladoSh hai.. 55..
Age phir kahate hain–––
shilAyAn kAShThe bhUmitale sarvANi Arohati sarvatra.. 56..
–AvI pravrajyA hoy chhe sarvagnajinadeve kahI. 55.
upasarga–pariShah muni sahe, nirjan sthaLe nitye rahe,
Page 140 of 394
PDF/HTML Page 164 of 418
single page version
140] [aShTapAhuD
artha––upasarga athavA dev, manuShya, tiryanch aur achetanakRut upadrav aur parIShah arthAt daiv–karmayogase Aye hue bAIs parIShahonko samabhAvonse sahanA isaprakAr pravajyAsahit muni hain, ve jahAn anya jan nahIn rahate aise nirjan vanAdi pradeshommen sadA rahate hain, vahAn bhI shilAtal, kAShTha, bhUmitalamen rahate hain, in sab hI pradeshommen baiThate hain , sote hain, ‘sarvatra’ kahane se van men rahen aur kinchitkAlanagar men rahen to aise hI sthAn par rahen. bhAvArtha––jainadIkShA vAle muni upasarga–parIShahon men samabhAv rakhate hain, aur jahAn sote hain, baiThate hain, vahAn nirjan pradesh men shilA, kAShTha, bhUmimen hI baiThate hain, isaprakAr nahIn hai ki anyaman bheShIvat svachchhandI pramAdI rahen, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 56.. Age anya visheSh kahate hain––
sajjhAyajhANajuttA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 57..
svAdhyAyadhyAnayuktA pravrashyA IdrashI bhaNitA.. 57..
artha––jis pravajyA men pashu–tiryanch, mahilA (strI), ShanDh (napunsak), inakA sang tathA
shAstra – jinavachanonkA paThan–pAThan aur dhyAn arthAt dharma – shukla dhyAn inase yukta rahate
hain. isaprakAr pravajyA jinadevane kahI hai.
bhAvArtha––jinadIkShA lekar kusangati kare, vikathAdik kare aur pramAdI rahe to dIkShA
mArga hai, anya sansAramArga hain.. 57..
Age phir visheSh kahate hain–––
Page 141 of 394
PDF/HTML Page 165 of 418
single page version
bodhapAhuD][141
suddhA guNehin suddhA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 58..
shuddhA guNai shuddhA pravrajyA IdashI bhaNitA.. 58..
artha––jinadev ne pravajyA isaprakAr kahI hai ki–––tap arthAt bAhya – abhyantar bArah
prakAr ke tap tathA vrat arthAt pAnch mahAvrat aur guN arthAt inake bhedarUp uttaraguNonse shuddha
hai. ‘sanyam’ arthAt indriy – manakA nirodh, chhahakAyake jIvonkI rakShA, ‘samyaktva’ arthAt
tattvArthashraddhAnalakShaN nishchay–vyavahArarUp samyagdarshan tathA inake ‘guN’ arthAt mUlaguNon se
shuddhA, atichAr rahit nirmal hai aur jo pravajyA ke guN kahe unase shuddha hai, bheShamAtra hI nahIn
hai; isaprakAr shuddha pravajyA kahI jAtI hai. in guNonke binA pravajyA shuddha nahIn hai.
bhAvArtha––tap vrat samyaktva in sahit aur jinamen inake mUlaguN tathA atichAronkA
vah dIkShA shuddha nahIn hai.. 58..
Age pravajyA ke kathan kA sankoch karet hain–––
2 sanskRit saTIk prati men ‘Ayatan’ isakI san0 ‘Atmatva’ isaprakAr hai.
chhe guNavishuddha, –sunirmaLA dIkShA kahI AvI jine. 58.
sankShepamAn AyatanathI dIkShAnt bhAv ahIn kahyA,
Page 142 of 394
PDF/HTML Page 166 of 418
single page version
142] [aShTapAhuD
artha––isaprakAr pUrvokta prakAr se Ayatan arthAt dIkShA kA sthAn jo nirgranth muni usake guN jitane hain unase pajjatA arthAt paripUrNa anya bhI jo bahutase guN dIkShAmen hone chAhiye ve guN jisamen hon isaprakAr kI pravajyA jinamArga men prasiddha hai. usIprakAr sankShepase kahI hai. kaisA hai jinamArga? jisamen samyaktva vishuddha hai, jisamen atIchAr rahit samyaktva pAyA jAtA hai aur nirgrantharUp hai arthAt jisamen bAhya antarang –parigrah nahIn hai. bhAvArtha––isaprakAr pUrvokta pravajyA nirmal samyaktvasahit nirgrantharUp jinamArgamen kahI hai. anya naiyAyik, vaisheShik, sAnkhya, vedAnta, mImAnsak, pAtanjali aur bauddha Adik matamen nahIn hai. kAladoShase bhraShTa ho gaye aur jain kahalAte hain isaprakArake shvetAmbarAdikommen bhI nahIn hai.. 59.. isaprakAr pravajyAke svarUpakA varNan kiyA. Age bodhapAhuDako sankochate hue AchArya kahate hain–––
bhavvajaNabohaNatthan chhakkAy hiyankaran uttan.. 60..
bhavyajan bodhanArthan ShaTkAyahitankaran uktam.. 60..
artha––jisamen antarang bhAvarUp artha shuddha hai aur aisA hI rUpastha arthAt bAhyasvarUp
mokShamArga jaisA jinamArgamen jinadevane kahA hai vaisA chhahakAyake jIvonkA hit karane vAlA mArga
bhavyajIvonke sambodhanake liye kahA hai. isaprakAr AchArya ne apanA abhiprAy prakaT kiyA hai.
bhAvArtha––is bodhapAhuD men Ayatan Adi se lekar pravajyAparyanta gyArah sthal kahe.
rUp – chhahakAyake jIvonkA hit karane vAlA hai, jisamen ekendriy Adi asainI paryanta jIvonkI
rakShAkA adhikAr hai, sainI panchendriy jIvon kI rakShA bhI karAtA hai
Page 143 of 394
PDF/HTML Page 167 of 418
single page version
bodhapAhuD][143 aur mokShamArgakA upadesh karake sansArakA dukh meTakar mokShako prApta karAtA hai, isaprakArakA mArga (–upAy) bhavyajIvon ke sambodhaneke liye kahA hai. jagat ke prANI anAdi se lagAkar mithyAmArgamen pravartanakar sansAramen bhramaN karate hain, isaliye dukh dUr karane ke liye Ayatan Adi gyArah sthAn dharmake ThikAnekA Ashray lete hain; agnAnI jIv is sthAn par anyathA svarUp sthApit karake unase sukh lenA chAhate hain, kintu yathArtha ke binA sukh kahAn? isaliye AchArya dayAlu hokar jaise sarvagnane kahe vaise hI Ayatan AdikA svarUp sankShepase yathArtha kahA hai? isako bAnchon, paDho, dhAraN karo aur isakI shraddhA karo. isake anusAr tadrUp pravRutti karo. isaprakAr karane se vartamAnameh sukhI raho aur AgAmI sansAradukh se chhUT kar paramAnandasvarUp mokShako prApta karo. isaprakAr AchArya kA kahane kA abhiprAy hai. yahAn koI pUchhe ––is bodhapAhuD men vyavahAradharma kI pravRuttike gyArah sthAn kahe. inakA vishaleShaN kiyA ki–––ye chhahakAyake jIvon ke hit karane vAle hain. kintu anyamatI inako anyathA sthApit kar pravRutta karate hain ve hinsA rUp hain aur jIvonke hit karane vAle nahIn hain. ye gyArah hI sthAn sanyamI muni aur arahanta, siddha ko hI kahen hain. ye to chhah kAyake jIvonke hit karane vAle hI hain isaliye pUjya hain. yah to satya hai, aur jahAn rahate hain isaprakAr AkAsh ke pradesharUp kShetra tathA parvatakI guphA, vanAdik tathA akRutrim chaityAlay ye svayamev banen hue hain, unako bhI prayojan aur nimitta vichAr kar upachAramAtra se chhahakAy ke jIvon ke hit karane vAle kahen to virodh nahIn hain, kyonki ye pradesh jaD hain, ye buddhipUrvak kisI kA bhalA burA nahIn karate hain tathA jaD ko sukh–dukh Adi phalakA anubhav nahIn hai, isaliye ye bhI vyavahAr se pUjya hain, kyonki arahantAdik jahAn rahate hain ve kShetra–nivAs Adik prashasta hain, isaliye un arahantAdike Ashray se ye kShetrAdik bhI pUjya hain; parantu prashna –gRuhastha jinamandir banAve, vastikA, pratimA banAve aur pratiShThA pUjA kare usamen to chhahakAyake jIvonkI virAdhanA hotI hai, yah upadesh aur pravRutti kI bAhulyatA kaise hai?
isakA samAdhAn isaprakAr hai ki–––gRuhastha arahanta, siddha, muniyonkA upAsak hai; ye jahAn sAkShAt hon vahAn to unakI vandanA, pUjan karatA hI hai. jahAn ye sAkShAt na hon vahAn parokSha sankalpa kar vandanA – pUjan karatA hai tathA unake rahanekA kShetra tathA ye mukta hue kShetra men tathA akRutrim chaityAlay men unakA sankalpa kar vandanA va pUjan karatA hai. isamen anurAgavisheSh sUchit hotA hai; phir unakI mudrA, pratimA tadAkAr banAve aur usako mandir banAkar pratiShThA kar sthApit kare tathA nitya pUjan kare isamen atyanta anurAg sUchit hotA hai, us anurAgase vishiShTa puNyabandha hotA hai aur us mandiramen chhahakAyake jIvonke hitakI rakShAkA upadesh hotA hai tathA nirantar sunane vAle aur dhAraN karane vAle ahinsA dharma kI shraddhA dRuDh hotI hai, tathA unakI tadAkAr pratimA
Page 144 of 394
PDF/HTML Page 168 of 418
single page version
144] [aShTapAhuD dekhane vAle ke shAnt bhAv hote hain, dhyAnakI mudrAkA svarUp jAnA jAtA hai aur vItarAgadharmase anurAg visheSh honese puNyabandha hotA hai, isaliye inako bhI chhahakAyake jIvonkA hit karanevAle upachArase kahate hain. jinamandir vastikA pratimA banAne men tathA pUjA–pratiShThA karane men Arambha hotA hai, usamen kuchh hinsA bhI hotI hai. aisA Arambha to gRuhasthakA kArya hai, isamen gRuhasthako alpa pAp kahA, puNya bahut kahA hai, kyonki gRuhasthake padamen nyAyakArya karake nyAyapUrvak dhan upArjan karanA, rahaneke liye makAn banavAnA, vivAhAdik karanA aur balapUrval Arambha kar ahArAdik svayam banAnA tathA khAnA ityAdik yadyapi hinsA hotI hai to bhI gRuhasthako isakA mahApAp nahIn kahA jAtA hai. gRuhasthake to mahApAp mithyAtvakA sevan karanA, anyAy, chorI Adimen dhan upArjan karanA, tras jIvonko mArakar mAns khAnA aur parastrI–sevan karanA ye mahApAp hain. gRuhasthAchAr chhoDakar muni ho jAve tab gRuhasthake nyAyakArya bhI anyAy hI hain. munike bhI AhAr AdikI pravRuttimen kuchh hinsA hotI hai usase muni ko hinsak nahIn kahA jAtA hai, vaise hI gRuhasthake nyAyapUrvak apane padake yogya Arambhake kAryommen alpa pAp hI kahA jAtA hai, isaliye jinamandir, vastikA aur pUjA–pratiShThA ke kAryommen ArambhakA alpa pAp hai; mokShamArga men pravartane vAlonse ati anurAg hotA hai aur unakI prabhAvanA karate hain, unako AhAradAnAdik dete hain aur unakA vaiyAvRutyAdi karate hain. ye samyaktvake ang hain aur mahAn pUNya ke kAraN hain, isaliye gRuhasthako sadA hI karanA yogya hai. aur gRuhastha hokar ye kArya na kare to gnAt hotA hai ki isake dharma anurAg viShesh nahIn hai.
prashna–––gRuhasthako jisake binA chale nahIn isaprakAr ke kArya to karanA hI paDe aur dharmapaddhati men ArambhakA kArya karake pAp kyon milAve, sAmAyik, pratikramaN, prauShadh Adi karake puNya upajAve. usako kahate hain–––yadi tum isaprakAr kaho to tumhAre pariNAm to is jAti ke hain nahIn, keval bAhyakriyA mAtra men hI puNya samajhate ho. bAhya men bahu ArambhI parigrahI kA man, sAmAyik, pratikramaN Adi nirArambh kAryon men visheSharUpase lagatA nahIn hai yah anubhavagamya hai, tumhAre apane bhAvonkA anubhav nahIn hai; keval bAhya sAmAyikAdi nirArambh kAryonkA bheSh dhAraN kar baiTho to kuchh vishiShTa puNya nahIn hai, sharIrAdik bAhya vastu to jaD hain, keval jaD kI kriyAkA phal to AtmA ko milatA nahIn hai. apane bhAv jitane ansh men bAhyakriyA men lagen utane ansh men shubhAshubh phal apane ko lagatA hai; isaprakAr vishiShTa puNya to bhAvonke anusAr hai.
Page 145 of 394
PDF/HTML Page 169 of 418
single page version
bodhapAhuD][145
ArambhI – parigrahI ke bhAv to pUjA, pratiShThAdik baDe arambh men hI visheSh anurAg sahit lagate hain. jo gRuhasthAchAr ke baDe arambha se virakta hogA so use tyAgakar apanA pad baDhAvegA, jab gRuhasthAchAr ke baDe Arambh chhoDegA tab usI tarah dharmapravRuttike baDe Arambha pad ke anusAr ghaTAvegA. muni hogA tab Arambha kyon karegA? ata tab to sarvathA Arambha nahIn karegA, isaliye mithyAdRuShTi bAhyabuddhi jo bAhya kAryamAtra hI ko puNya – pAp mokShamArga samajhate hain unakA upadesh sun kar apane ko agnAnI nahIn honA chAhiye. puNya – pApake bandhamen shubhAshubh hI pradhAn hain aur puNya–pAparahit mokShamArga hai, usamen samyagdarshanAdikarUp AtmapariNAm pradhAn hai. [heyabuddhi sahit] dharmAnurAg mokShamArga kA sahakArI hai aur (Anshik vItarAg bhAv sahit) dharmAnurAg ke tIvra – mandake bhed bahut hain, isaliye apane bhAvonko yathArtha pahichAnakar apanI padavI, sAmarthya pahichAn – samajhakar shraddhAn–gnAn aur usamen pravRutti karanA; apanA bhalA – burA apane bhAvon ke AdhIn hai, bAhya paradravya to nimitta mAtra hai, upAdAn kAraN ho to nimitta bhI sahakArI ho aur upAdAn na ho to nimitta kuchh bhI nahIn karatA hai, isaprakAr is bodhapAhuD kA Ashay jAnanA chAhiye. isako achchhI tarah samajhakar AyatanAdik jaise kahe vaise aur inakA vyavahAr bhI bAhya vaisI hI tathA chaityagRuh, pratimA, jinabimb, jinamudrA Adi dhAtu – pAShANAdikakA bhI vyavahAr vaisA hI jAnakar shraddhAn aur pravRutti karanI. anyamati anek prakAr svarUp bigAD kar pravRutti karate hain unakI buddhi kalpit jAnakar upAsanA nahIn karanI. is dravyavyavahAr kA prarUpaN pravajyA ke sthal men Adi se dUsarI gAthA men bimb1 chaityAlayatrik aur jinabhavan ye bhI muniyonke dhyAn karane yogya hain isaprakAr kahA hai so gRuhastha jab isakI pravRutti karate hain yah ye muniyonke dhyAn karane yogya hote hain; isaliye jo jinamandir, pratimA, pUjA, pratiShThA Adik ke sarvathA niShedh karane vAle vah sarvathA ekAntIkI tarah mithyAdRuShTi hain, unakI sangati nahIn karanA. [mUlAchAr pRu0 492 a0 10 gAthA 96 men kahA hai ki ‘‘ shraddhA bhraShTonke samparkakI apekShA (gRuh men) pravech karanA achchhA hai kyonki vivAh men mithyAtva nahIn hogA, parantu aise gaN to sarva doShonke Akar hain usamen mithyAtvAdi doSh utpanna hote hain ata inase alag rahanA hI achchhA hai’’ aisA upadesh hai] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 gAthA 2 men bimbakI jagah ‘vach’ aisA pATh hai.
Page 146 of 394
PDF/HTML Page 170 of 418
single page version
146] [aShTapAhuD
Age AchArya is bodhapAhuD kA varNan apanI buddhi kalpit nahIn hai, kintu pUrvAchAryon ke anusAr kahA hai isaprakAr kahate hain––
so tah kahyin NAyan sIseN ya bhaddabAhussa.. 61..
tat tathA kathitan gnAtan shiShyeN cha bhadrabAho.. 61..
artha––shabdake vikAr se utpanna hue isaprakAr akShararUp pariNAm se bhAShA sUtron men
bhadrabAhunAmak pancham shrutakevalI ne jAnA aur apane shiShya vishAkhAchAyar Adi ko kahA. vah
unhonne jAnA vahI artharUp vishAkhAchArya kI paramparA se chalA AyA. vahI artha AchArya kahate
hain, hamane kahA hai, vah hamArI buddhi se kalpit karake nahIn kahA gayA hai, isaprakAr abhiprAy hai
.. 61..
Page 147 of 394
PDF/HTML Page 171 of 418
single page version
bodhapAhuD][147
suyaNANi bhaddabAhU gamayagurU bhayavao jayau.. 62..
shrutagnAnibhadrabAhu gamakaguru bhagavAn jayatu.. 62..
artha––bhadrabAhu nAm AchArya jayavant hoven, kaise hain? jinako bArah angonkA visheSh gnAn
hain, jinako chaudah pUrvonkA vipul vistAr hai isIliye shrutagnAnI hain. pUrva bhAvagnAn sahit
akSharAtmak shrutagnAn unake thA, ‘gamak guru’ hain, jo sUtra ke artha ko prApta kar usI prakAr
vAkyArtha kare usako ‘gamak’ kahate hain, unake bhI guruon men pradhAn hain, bhagavAn hain–––––
surAsuron se pUjya hain, ve jayavant homven. isaprakAr kahane men unako stutirUp namaskAr sUchit hai.
‘jayati’ dhAtu sarvotkRuShTa artha men hai vah sarvotkRuShTa kahen se hI namaskAr AtA hai.
bhAvArtha–––bhadrabAhusvAmI pancham shrutakevalI hue. unakI paramparA se shAstrakA artha
stutirUp namaskAr kiyA hai. isaprakAr bodhapAhuD samApta kiyA hai.. 62..
Page 148 of 394
PDF/HTML Page 172 of 418
single page version
148] [aShTapAhuD
vyavahAr dhAtupAShANamay AkRuti inikI vandya hai.. 1..
varatAyo panchamaguru1, namun tinahin mad chhAri.. 2..
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– panchamaguru – pAnchaven shrutakevalI bhadrabAhu svAmI.
Page 149 of 394
PDF/HTML Page 173 of 418
single page version
karUn bhAvapAhuDataNIn deshavachanikA sAra.. 1..
isaprakAr mangalapUrvak pratignA karake shrI kundakundAchAryakRut bhAvapAhuDakI gAthAbaddha deshabhAShA vachanikA likhate hain. pratham AchArya namaskArarUp mangal karake grantha karane kI pratignA kA sUtra kahate hain––––
vochchhAmi bhAvapAhuDamayasese sanjade sirasA.. 1..
vakShyAmi bhAyaprAbhRutamavasheShAn sanyatAn shirasA.. 1..
artha–––AchArya kahate hain ki main bhAvapAhuD nAmak granthako kahUngA. pahile kyA karake?
jinavarendra arthAt tIrthankar paramadev tathA siddha arthAt aShTakarmakA nAsh karake siddhapad ko
prApta hue aur avasheSh sanyat arthAt AchArya, upAdhyAy aur sarvasAdhu isaprakAr panchaparameShThI ko
mastak se vandanA karake kahUngA. kaise hain panchaparameShThI? nar arthAt manuShya, sur arthAt
svagaravAsIdev, bhavanendra arthAt pAtAlavAsI dev, –inake indronke dvArA vandane yogya hain.
muni sheShane shirasA namI kahun bhAvaprAbhRut–shAstrane. 1.
Page 150 of 394
PDF/HTML Page 174 of 418
single page version
150] [aShTapAhuD
bhAvArtha––AchArya ‘bhAvapAhuD’ grantha banAte hain; vah bhAvapradhAn panchaparameShThI hain, unako Adi men namaskAr yukta hai, kyonki jinavarendra to isaprakAr hain–––jin arthAt guN shreNI nirjarA yukta isaprakAr ke avirat samyagdRuShTi Adiko men var arthAt shreShTha aise gaNadharAdikommen indra tIrthankar paramadev hain, vah guNashreNI nirjarA shuddhabhAv se hI hotI hai. ve tIrthankarabhAvake phalako prApta hue, ghAtikarmakA nAsh kar kevalagnAnako prApta kiyA, usIprakAr sarva karmonkA nAsh kar, paramashuddhabhAvako prApta kar siddha hue, AchArya, upAdhyAy shuddhabhAvake ekadeshako prApta kar pUrNatAko svayam sAdhate hain tathA anyako shuddhabhAvakI dIkShA–shikShA dete hain, isIprakAr sAdhu hain ve bhI shuddhabhAvako svayam sAdhate hain aur shuddhabhAvakI mahimA se tInalokake prANiyon dvArA pUjane yogya vandane yogya hain, isaliye ‘bhAvaprAbhRut’ ke Adimen inako namaskAr yukta hai. mastak dvArA namaskAr karanemen sab ang A gaye, kyonki mastak sab angon men uttam hai. svayam namaskAr kiyA tab apane bhAvapUrvak hI huA, tab ‘man–vachan–kAy’ tInon hI A gaye, isaprakAr jAnanA chAhiye .. 1.. Age kahate hain ki ling dravya–bhAvake bhed se do prakAr kA hai, inamen bhAvaling paramArtha hai––
bhAvo kAraN bhUdo guNadosANan jiNA 1benti.. 2..
bhAvo kAraNabhUta guNadoShANAn jinA 2bruvanti.. 2..
artha––bhAv pratham ling hai, isaliye he bhavya! tU dravyaling hai usako paramArtharUp mat
jAn, kyonki guN aur doShonkA kAraNabhUt bhAv hI hai, isaprakAr jin bhagavAn kahate hain.
2 pAThAntara ––vidanti.
Page 151 of 394
PDF/HTML Page 175 of 418
single page version
bhAvapAhuD][151
bhAvArtha––guN jo svarga–mokShakA honA aur doSh arthAt narakAdik sansAr kA honA inakA kAraN bhagavAnane bhAvonko hI kahA hai, kyonki kAraN kAryake pahile hotA hai. yahAn muni – shrAvakale dravyalingake pahile bhAvaling arthAt samyagdarshanAdi nirmalabhAv ho to sachchA muni – shrAvak hotA hai, isaliye bhAvaling hI pradhAn hai vahI paramArtha hai, isaliye dravyalingako paramArtha na jAnanA, isaprakAr upadesh kiyA hai. yahAn koI pUchhe–––bhAvasvarUp kyA hai? isakA samAdhAn–––bhAvakA svarUp to AchArya Age kahenge to bhI yahAn bhI kuchh kahate hain–––is lok men chhah dravya hain, inamen jIv pudgalakA vartan prakaT dekhane men AtA hai–––jIv chetanAsvarUp hai aur pudgal sparsha, ras, gandh aur varNarUp jaD hai. inakI avasthA se avasthAntararUp honA aise pariNAm ko ‘bhAv’ kahate hain. jIv kA svabhAv – pariNAmarUp bhAv to darshan–gnAn hai aur pudgal karmake nimitta se gnAn men moh–rAg–dveSh honA ‘vibhAv bhAv’ hain. pudgal ke sparsha se sparshAntar, rasase rasAntar ityAdi guNonse guNAntar honA ‘svabhAvabhAv’ hai aur paramANuse skandh honA tathA skandhase anya skandh honA aur jIvake bhAvake nimitta se karmarUp honA ye ‘vibhAvabhAv’ hain. isaprakAr inake paraspar nimitta–naimittik bhAv hote hain. pudgal to jaD hai, isake naimittik bhAv se kuchh sukh–dukh Adi nahIn hain aur jIv chetan hai, isake nimitta se bhAv hote hain ata jIv ko svabhAv bhAvarUp rahanekA aur naimittik bhAvarUp na pravartane kA upadesh hai. jIvake pudgal karmake sanyog se dehAdik dravyakA sambandha hai, –––is bAhyarUp ko dravya kahate hain, aur ‘bhAv’ se dravya kI pravRutti hotI hai, isaprakAr dravya kI pravRutti hotI hai. isaprakAr dravya – bhAv kA svarUp jAnakar svabhAv men pravarte vibhAv men na pravarte usake paramAnanda sukh hotA hai; aur vibhAv rAg – dveSh – moharUp pravarte, usake sansAr sambandhI dukh hotA hai.
dravyarUp pudgal kA vibhAv hai, is sambandhI jIv ko dukh–sukh nahIn hotA ata bhAv hI pradhAn hai, aisA na ho to kevalI bhagavAn ko bhI sAnsArik sukh–dukh kI prApti ho parantu aisA nahIn hai. isaprakAr jIv ke gnAn–darshan to svabhAv hai aur rAg–dveSh– moh ye svabhAv vibhAv hain aur pudgal ke sparshAdik tathA skandhAdik svabhAv vibhAv hain. unamen jIv kA hit– ahit bhAv pradhAn hai, pudgaladravya sambandhI pradhAn nahIn hai. yah to sAmAnyarUp se svabhAv kA svarUp hai aur isI kA visheSh samyagdarshan – gnAn –chAritra to jIvakA svabhAv bhAv hai, isamen samyagdarshan bhAv pradhAn hai. isake binA sab bAhya kriyA mithyAdarshan – gnAn –chAritra hain ye vibhAv hain aur sansAr ke kAraN hain, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 2..
Page 152 of 394
PDF/HTML Page 176 of 418
single page version
152] [aShTapAhuD
Age kahate hain ka bAhyadravya nimittamAtra hai isakA ‘abhAv’ jIvake bhAv kI vishuddhatAkA nimitta jAn bAhyadravya kA tyAg karate hain––
bAhirachAo vihalo abbhantaraganthajuttassa.. 3..
bAhyatyAga viphala abhyantaragranthayuktastha.. 3..
artha––bAhya parigrah tyAg bhAvonkI vishuddhike liye kiyA jAtA hai, parantu abhyantar
parigrah jo rAgAgik hain, unase yukta bAhya parigrah kA tyAg niShphal hai.
bhAvArtha––antarang bhAv binA bAhya tyAgAdikakI pravRutti niShphal hai, yah prasiddha hai..
Age kahate hain ki karoDon bhavommen tap kare to bhI bhAv binA siddhi nahIn hai––
jammantarAi bahuso lambiyahattho galiyavattho.. 4..
janmAntarANi bahusha lambitahasta galitavastra.. 4..
artha––yadi kaI janmAntaron tak koDAkoDi sankhyA kAl tak hAth lambe laTakAkar,
vastrAdikakA tyAg karake tapashcharaN kare, to bhI bhAvarahit ko siddhi nahIn hotI hai.
chhe viphaL bAhir–tyAg Antar–granthathI sanyuktane. 3.
chho koTikoTi bhavo viShe nirvastra lambitakar rahI,
Page 153 of 394
PDF/HTML Page 177 of 418
single page version
bhAvapAhuD][153
bhAvArtha––bhAv men mithyAdarshan, mithyAgnAn, mithyAchAritrarUp vibhAv rahit samyagdarshan – gnAn –chAritrarUp svabhAv men pravRutti na ho, to koDAkoDi bhav tak kAyotsargapUrvak nagnamudrA dhAraNakar tapashcharaN kare to bhI muktikI prApti nahIn hotI hai, isaprakAr bhAvommen samyagdarshan – gnAn – chAritrarUp bhAv pradhAn hai, aur inamen bhI samyagdarshan pradhAn hai, kyonki isake binA gnAn – chAritra mithyA kahe hain, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 4.. Age is hI artha ko dRuDh karate hain––
bAhiraganthachchAo bhAvavihUNassa kin kuNai.. 5..
bAhyagranthatyAga bhAvavihInasya kin karoti.. 5..
artha––yadi muni ban kar pariNAm ashuddha hote hue bAhya parigrah ko chhoDe to bAhya
parigrah kA tyAg us bhAvarahit muniko kyA kare? arthAt kuchh bhI lAbh nahIn karatA hai.
bhAvArtha––jo bAhya parigrah ko chhoDakar muni ban jAve aur pariNAm parigraharUp ashuddha
samyagdarshanAdi bhAv binA karmanirjarArUp kArya nahIn hotA hain.. 5..
pahalI gAthA se isamen yah visheShatA hai ki yadi munipad bhI leve aur pariNAm ujjaval
Page 154 of 394
PDF/HTML Page 178 of 418
single page version
154] [aShTapAhuD
pampiny sivapuripanthan jiNauvaiTThan payatteNa.. 6..
pathik shivapurI panthA jinopadiShTa prayatnena.. 6..
artha––he shivapurI ke pathik! pratham bhAvako jAn, bhAv rahit lingase tujhe kyA
prayojan hai? shivapurIkA panth jinabhagavantonne prayatna sAdhya kahA hai.
bhAvArtha––mokShamArga jinavar devane samyagdarshan – gnAn –chAritra AtmabhAv svarUp
dravyamAtra ling se kyA sAdhya hai? isaprakAr upadesh hai.. 6..
Age kahate hain ki dravyaling Adi tune bahut dhAraN kiye, parantu usase kuchh bhI siddhi
gahiujjhiyAin vahuso bAhiraNiggantharUvAin.. 7..
gRuhItojjhitAni bahusha bAhyanirgranth rUpANi.. 7..
artha––he satpuruSh! anAdikAl se lagAkar is ananta sansAr men tune bhAvarahit
nirgarantha rUp bahut bAr grahaN kiye aur chhoDe.
he pathik! shivanagarI taNo path yatnaprApya kahyo jine. 6.
satpuruSh! kAL anAdithI nisIm A sansAramAn,
Page 155 of 394
PDF/HTML Page 179 of 418
single page version
bhAvapAhuD][155
bhAvArtha––bhAv jo nishchay samyagdarshan – gnAn –chAritra unake binA bAhya nirgrantharUp dravyaling sansAr men anantakAlase lagAkar bahut bAr dhAraN kiye aur chhoDe to bhI kuchh siddhi na huI. chAron gatiyommen bhramaN hI karatA rahA.. 7.. vahI kahate hain––
patto si tivvadukkhan bhAvahi jiNabhAvaNA jIva.. 8..
prAptosi tIvradukhan bhAvay jinabhAvanA jIva.. 8..
artha––he jIv! tUne bhIShaN (bhayankar) narakagati tathA tiryanchagatimen aur kudev,
isase tere sansAr kA bhramaN miTegA.
bhAvArtha––AtmAkI bhAvanA binA chAr gatike dukh anAdi kAlase sansAramen prApta kiye,
kar, isase sansArake bhramaN se rahit mokShako prApta karegA, yah upadesh hai.. 8..
Age chAr gatike dukhonko visheSharUp se kahate hain, pahile narakagati ke dukhonko kahate
bhuttAI suirakAlan dukaravAin Nirantaran sahiyan.. 9..
ten jIv,! tIvra dukho sahyAn; tun bhAv re! jinabhAvanA. 8.
bhIShaN sutIvra asahya dukho sapta narakAvAsamAn
Page 156 of 394
PDF/HTML Page 180 of 418
single page version
156] [aShTapAhuD
artha––he jIv! tune sAt narakabhUmiyonke narak–AvAs bilommen dAruN arthAt tIvra
tathA bhayAnak aur asahanIy arthAt sahe na jAven isaprakArake dukhonko bahut dIrgha kAlatak
nirantar hI bhoge aur sahe.
bhAvArtha––narak kI pRithvI sAt hai, unamen bil bahut hain, unamen das hajAr varShonse
dukh yah jIv anantakAlase sahatA AyA hai.. 9..
Age tiryanch gati ke dukhonko kahate hain––
patto si bhAvarahio tiriyagaIe chiran kAlan.. 10..
artha––he jIv! tune tiryanch gati men khanan, uttApan, jvalan, vedan, vyuchchhedan,
nirodhan ityAdi dukh samyagdarshan Adi bhAvarahit hokar bahut kAlaparyant prApta kiye.
bhAvArtha––is jIvane samyagdarshanAdi bhAv kiye binA tiryanch gati men chirakAl tak dukh
ityAdi dvArA dukh pAye, agnikAy men jalAnA, bujhAnA Adi dvArA dukh pAye, pavanakAy men
bhAre se halakA chalanA, phaTanA Adi dvArA dukh pAye, vanaspatikAy men phADanA, chhedanA, rAndhanA
Adi dvArA dukh pAye, vikalatray men dUsare se rukanA, alpa Ayuse maranA ityAdi dvArA dukh
pAye,
2 mudrit sanskRit pratimen ‘svahit’ aisA pATh hai. ‘sahiy’ isakI chhAyA men.
3 mudrit sanskRit pratimen ‘veyaN’ isakI sanskRit ‘vyanjan’ hai.