Page 117 of 394
PDF/HTML Page 141 of 418
single page version
bodhapAhuD][117 dharma to usake dayArUp pAyA jAtA hai usako sAdhakar tIrthankar ho gaye, tab dhan kI aur sansAr ke bhog kI prApti ho gaI, lokapUjya ho gaye, aur tIrthankar ke paramapad men dIkShA lekar, sab moh se rahit hokar, paramArthasvarUp Atmikadharmako sAdhakar, mokShasukhako prApta kar liyA aise tIrthankar jin hain, ve hI ‘dev’ hain. agnAnI log jinako dev mAnate hain unake dharma, artha, kAm, mokSha nahIn hai, kyonki kaI hinsak hain, kaI viShayAsakta hain, mohI hain unake dharma kaisA? aise dev sachche jinadev hI hain, vahI bhavya jIvonke manorath pUrNa karate hain, anya sab kalpit dev hain.. 25.. isaprakAr dev kA svarUp kahA. [9] Age tIrthankar kA svarUp kahate hain––
NhAeu muNI titthe, dikkhAsikkhAsuNhANenNa.. 26..
snAtu muni tIrthe dIkShAshikShAsusnAnena.. 26..
artha––vrat–samyaktva se vishuddha aur pAnch indriyonse sanyat arthAt samvar sahit tathA
nirapekSha arthAt khyAti, lAbh, pUjAdik is lokake phalakI tathA paralokamen svargAdikake
bhogonkI apekShAse rahit , ––––aise AtmasvarUp tIrthan men dIkShA–shikShArUp snAnase pavitra
hoo!
bhAvArtha––tatvArtha shraddhAn lakShaN sahit, pAnch mahAvratase shuddha aur pAnch indriyonke
svabhAvarUp tIrtha men snAn karanese pavitra hote hain––aisI preraNA karate hain.. 26..
Age phir kahate hain––
Page 118 of 394
PDF/HTML Page 142 of 418
single page version
118] [aShTapAhuD
tan titthan jiNamagge havei jadi santibhAveNa.. 27..
tat tIrthan jinamArge bhavati yadi shAntabhAvena.. 27..
shraddhAnalakShaN, shankAdimalarahit nirmal samyaktva tathA indriy–manako vashamen karanA, ShaTkAyake
jIvonkI rakShA karanA, isaprakAr jo nirmal sanyam, tathA anashan, avamaudarya, vRuttiparisankhyAn,
rasaparityAg, vivaktashayyAsan, kAyaklesh, aise bAhya chhah prakAr ke tap aur prAyashchit, vinay,
vaieyAvRutta, svAdhyAy, vyutsarga, dhyAn aise chhah prakAr ke antarang tap––isaprakAr bArah prakArake
nirmal tap aur jIv–ajIv Adi padArthonkA yathArtha gnAn ye ‘tIrtha’ hain, ye bhI yadi shAntabhAv
sahit hon, kaShAyabhAv na hon tab nirmal tIrtha hain, kyonki yadi ye krodhAdi bhAv sahit hon to
malinatA ho aur nirmalatA na rahe.
bhAvArtha––jin mArga men to isaprakAr tIrtha kahA hai. log sAgar–nadiyon ko tIrtha
sharIrake bhItarakA dhAtu–upadhAturUp antamarla inase utaratA nahIn hai, tathA gnAnAvaraN Adi
karmarUp mal aur agnAn rAg–dveSh–moh Adi bhAv karmarUp AtmA ke antaramal hain vah to
inase kuchh bhI utarate nahIn hain, ulaTA hinsAdik se pApakarmarUp mal lagatA hai; isaliye sAgar
nadI Adiko tIrtha mAnanA bhram hai. jisase tire so ‘tIrtha’ hai, ––isaprakAr jinamArga men kahA
hai, use hI sansAr samudra se tArane vAlA jAnanA.. 27..
isaprakAr tIrtha kA svarUp kahA.
[10] Age arahant kA svarUp kahate hain–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jo shAntabhAve yukta to, tIrath kahyun jinashAsane. 27.
Page 119 of 394
PDF/HTML Page 143 of 418
single page version
bodhapAhuD][119
chauNAgadi sampadime1 bhAvA bhAvanti arahantan.. 28..
artha––nAm, sthApanA, dravya, bhAv ye chAr bhAv arthAt padArtha hain ye arahant ko batalAte hain aur saguNaparyAyA arthAt arahant ke guN–paryAyon sahit tathA chauNA arthAt chyavaN aur Agati va sampadA aise ye bhAv arahant ko batalAte hain.
bhAvArtha––arahant shabda se yadyapi sAmAnya apekShA kevalagnAnI hon ve sab hI arahant hain to bhI yahAn tIrthankar padakI pradhAnatA se kathan karate hain isaliye nAmAdikase batalAnA kahA. lokavyavahAr men nAm Adi kI pravRutti isaprakAr hai––jo jis vastu kA nAm ho vaisA guN na ho usako nAmanikShep kahate hain. jis vastukA jaisA AkAr ho us AkAr kI kAShTha– pAShANAdikakI mUrti banAkar usakA sankalpa kare usako sthApanA kahate hain. jis vastukI pahalI avasthA ho usahIko Age kI avasthA pradhAn karake kahen usako dravya kahate hain. vartamAn men jo avasthA ho usako bhAv kahate hain. aise chAr nikShepakI pravRutti hai. usakA kathan shAstra men bhI logonko samajhAne ke liye kiyA hai. jo nikShep vidhAn dvArA nAm, sthApanA, dravyako bhAv na samajhe; nAm ko nAm samajhe, sthApanA ko sthApanA samajhe, dravya ko dravya samajhe, bhAv ko bhAv samajhe, anya ko anya samajhe, anyathA to ‘vyabhichAr’ nAmak doSh AtA hai. use dUr karane ke liye logon ko yathArtha samajhane ko shAstra men kathan hai. kintu yahAn vaisA nikShepakA kathan nahIn samajhanA. vahAn to nishchay kI pradhAnatA se kathan hai so jaisA arahantakA nAm hai vaisA hI guN sahit nAm jAnanA, jaisI unakI deh sahit mUrti hai vahI sthApanA jAnanA, jaisA unakA dravya hai vaisA dravya jAnanA aur jaisA unakA bhAv hai vaisA hI bhAv jAnanA .. 28.. isaprakAr hI kathan Age kahate hain. pratham hI nAm ko pradhAn karake kahate hain–– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 san0 prati men ‘sampadim’ pATh hai. 2 ‘saguNapajjyA’ is pad kI chhAyA men ‘svaguN paryAya’ sa0 prati men hai.
Page 120 of 394
PDF/HTML Page 144 of 418
single page version
120] [aShTapAhuD
NiruvamaguNamAruDho arahanto eriso hoi.. 29..
padArthonko dekhanA va jAnanA hai, aShTa karmonkA bandh naShTa hone se mokSha hai. yahAn satva kI aur
uday kI vivakShA na lenA, kevalI ke AThonhI karmakA bandh nahIn hai. yadyapi sAtA vedanIy kA
Asrav mAtra bandh siddhAnt men kahA hai tathApi sthiti– anubhAgarUp bandh nahIn hai, isaliye abandh
tulya hI hain. isaprakAr AThon hI karma bandhake abhAv kI apekShA bhAv mokSha kahalAtA hai aur
upamA rahit guNonse ArUDh hain–sahit hain. isaprakAr guN chhadmastha men kahIn bhI nahIn hai, isaliye
jinamen upamArahit guN hain aise arahant hote hain.
bhAvArtha–keval nAm mAtra hI arahant hon usako atahant nahIn kahate hain. isaprakAr ke
Age phir kahate hain––
hatvA doShakarmANi bhUta gnAnamayashvArhan.. 30..
nirUpam guNe ArUDh chhe–arhant AvA hoy chhe. 29.
Page 121 of 394
PDF/HTML Page 145 of 418
single page version
bodhapAhuD][121
artha––jarA–buDhApA, vyAdhi–rog, janma–maraN, chAron gatiyommen gaman, puNya–pAp aur doShonko utpanna karane vAle karmonkA nAsh karake, kevalagnAnamayI arahant huA ho vah ‘arahant’ hain.
bhAvArtha––pahilI gAthA men guNonke sadbhAv se arahant nAm kahA aur is gAthA men doShonke abhAv se arahant nAm kahA. rAg, dveSh, mad, moh, arati, chintA, bhay, nidrA, viShAd, khed aur vismay ye gyArah doSh to ghAtikarma ke uday se hote hain aur kShudhA, tRushA, janma, jarA, maraN, rog or sved ye sAt doSh aghAti karma ke uday se hote hain. is gAthA men jarA, rog, janma, maraN aur chAr gatiyon men gaman kA abhAv kahane se to aghAtikarma se hue doShonkA abhAv jAnanA, kyonki aghAtikarma men in doShonko utpanna karane vAlI pApaprakRitiyonke uday kA arahant ko abhAv hai aur rAg–dveShAdik doShonkA ghAtikarma ke abhAv se abhAv hai. yahAn koI pUchhe––––arahant ko maraN kA aur puNya kA abhAv kahA; mokShagaman honA yah ‘maraN’ arahant ke hai aur puNya prakRitiyon kA uday pAyA jAtA hai, unakA abhAv kaise? usakA samAdhAn–––yahAn maraN hokar phir sansAr men janma ho isaprakAr ke ‘maraN’ kI apekShA yah kathan hai, isaprakAr maraN arahant ke nahIn hai; usIprakAr jo puNya prakRitikA uday pAp prakRiti sApekSha kare isaprakAr puNya ke udayakA abhAv jAnanA athavA bandh – apekShA puNyakA bhI bandh nahIn hai. sAtAvedanIy bandhe vah sthiti–anubhAg binA abandhatulya hI hai.
prashna– kevalI ke asAtA vedanIy kA uday bhI siddhAnt men kahA hai, usakI prakRiti kaise hai?
uttara– isaprakAr jo asAtA kA atyanta mand – bilakul mand anubhAg uday hai aur sAtA kA ati tIvra anubhAg uday hai, usake vash se asAtA kuchh bAhya kArya karane men samartha nahIn hai, sUkShma uday dekar khir jAtA hai tathA sankramaNarUp hokar sAtArUp ho jAtA hai isaprakAr jAnanA. isaprakAr anant chatuShTay sahit sarvadoSh rahit sarvagna vItarAg ho usako nAm se ‘arahant’ kahate hain.. 30..
ThAvaN panchavihehin paNayavvA arahapurisassa.. 31..
–guN, mArgaNA, paryApti tem ja prANane jIvasthAnathI. 31.
Page 122 of 394
PDF/HTML Page 146 of 418
single page version
122] [aShTapAhuD
sthApanA panchavidhai praNetavyA arhatpuruShasya.. 31..
arahant puruSh kI sthApanA prApta karanA athavA usako praNAm karanA chAhiye.
bhAvArtha––sthApanAnikShepamen kAShTha – pAShANAdik men sankalpa karanA kahA hai so yahAn
sthApan kahA hai.. 31..
Age visheSh kahate hain––
chatustrinshat atishayaguNA bhavanti sphuTan tasyAShTaprAtihAryA.. 32..
yogonkI pravRuttisahit kevalI sayogakevalI arahant hotA hai. unake chauntIs atishay aur ATh
prArihArya hote hain, aise to guNasthAn dvArA ‘sthApanA’ arahant kahalAte hain.
bhAvArtha––yahAn chauntIs atishay aur ATh prAtihArya kahane se to samavasharaN men
kI pravRutti siddha hotI hai. ‘kevalI’ kahane se kevalagnAn dvArA sab tattvonkA jAnanA siddha hotA
hai. chauntIs atishay isaprakAr hain–––janma se prakaT hone vAle das––1–malamUtra kA abhAv,
2–pasevakA abhAv, 3–dhaval rudhir honA, 4–samachaturasrasansthAn, 5–vajravRuShabhanArAch sanhanan,
6–sundararUp, 7–sugandh sharIr, 8–shubhalakShaN honA, 9–ananta bal, 10–madhur vachan, isaprakAr
das hote hain.
chotrIsh atishayayukta ne vasu prAtihAryasamet chhe. 32.
Page 123 of 394
PDF/HTML Page 147 of 418
single page version
bodhapAhuD][123
kevalagnAn utpanna hone par das hote hain––– 1–upasarga kA abhAv, 2–adayAkA abhAv, 3–sharIr kI chhAyA na paDanA, 4–chaturmakh dikhanA, 5–sab vidyAon kA svAmitva, 6– netronke palak na giranA, 7–shatayojan subhikShatA, 8–AkAshagaman, 9–kavalAhAr nahIn honA, 10–nakh–keshonkA nahIn baDhanA, aise das hote hain. chaudah devakRut hote hain–––– 1–sakalArddhamAgadhI bhAShA, 2–sab jIvommen maitrI bhAv, 3– sab Rutuke phal phUl phalanA, 4–darpaN samAn bhUmi, 5–kanTak rahit bhUmi, 6–mand sugandh pavan, 7–sabake Anand honA, 8–gandhodak vRuShTi, 9–paironke nIche kamal rachanA, 10–sarvadhAnya niShpatti, 11–dason dishAon kA nirmal honA, 12–devon ke dvArA AhvAnan, 13–dharmachakrakA Age chalanA, 14–aShTamangaladravyonkA Age chalanA. aShTa mangal dravyonke nAm 1–chhatra, 2–dhvajA, 3–darpaN, 4–kalash, 5–chAmar, 6–bhRunggAr (jhArI), 7–tAl (ThavaNA), aur 8–svAstik (sAnthiyA) arthAt supratachik aise ATh hote hain. chauntIs atishay ke nAm kahe.
ATh prAtihArya hote hain unake nAm ye hain – 1–ashok vRukSha, 2–puShpavRuShTi, 3–divyadhvani, 4–chAmar, 5–sinhAsan, 6–bhAmaNDal, 7–dundubhi vAditra aur 8–chhatra aise ATh hote hain. isaprakAr guNasthAn dvArA arahant kA sthApan kahA.. 32.. ab Age mArgaNA dvArA kahate hain–––
sanjam dansaN lesA bhaviyA sammatta saNNi AhAre.. 33..
sanyame darshane leshyAyAn bhavyatve samyaktve sangnini AhAre.. 33..
artha––gati, indriy, kAy, yog, ved, kaShAy, gnAn, sanyam, darshan, leshyA, bhavyatva,
samyaktva, sangnI aur AhAr isaprakAr chaudah mArgaNA hotI hai.
Page 124 of 394
PDF/HTML Page 148 of 418
single page version
124] [aShTapAhuD arahant sayogakevalI ko terahavAn guNasthAn hai, isamen ‘mArgaNA’ lagAte hain. gati– chAr men manuShyagati hai, indriyajAti– pAnch men panchendriy jAti hai, kAy– chhahamen trasakAy hai, yog– pandrah men yog–manoyog to satya aur anubhay isaprakAr do aur ye hI vachan yog do tathA kAyayog audArik isaprakAr pAnch yog hain, jab samudghAt kare tab audArikamishra aur kArmAN ye do milakar sAt yog hain; ved– tInon kA hI abhAv hai; kaShAy– pachchIs sabahI kA abhAv hai; gnAn– ATh men kevalagnAn hai; sanyam– sAt men ek yathAkhyAt hai; darshan– chAramen ek kevaladarshan hai; leshyA– chhah men ek shukla jo yog nimitta hai; bhavya– do men ek bhavya hai; samyaktva– chhah men ek kShAyik samyaktva hai; sangnI– do men sangnI hai, vah dravya se hai aur bhAv se kShayopashanarUp bhAv man kA abhAv hai; AhArak anAhArak– do men ‘AhArak’ hain vah bhI nokarmavargaNA apekShA hai kintu kavalAhAr nahIn hai aur samudghAt kare to ‘anAhArak’ bhI hai, isaprakAr donon hain. isaprakAr mArgaNA apekShA arahant kA sthApan jAnanA ..33.. Age paryApti dvArA kahate hain–––
pajjattiguNasamiddho uttamadevo havai araho.. 34..
paryApti guNasamRuddha uttamadeva bhavati arhan.. 34..
artha––AhAr, sharIr, indriy, man, AnaprAN arthAt shvAsochchhvAs aur bhAShA––
bhAvArtha––paryApti kA svarUp iprakAr hai–––––jo jIv ek anya paryAy ko chhoDakar
utpanna ho. vahAn tIn jAti kI vargaNA kA grahaN kare – AhAravargaNA, bhAShAvargaNA, manovargaNA,
isaprakAr grahaN karake ‘AhAr’ jAti kI vargaNA se to AhAr, sharIr, indriy, shvAsochchhvAs
isaprakAr chAr paryApti antarmuhUrta kAlamen pUrNa
Page 125 of 394
PDF/HTML Page 149 of 418
single page version
bodhapAhuD][125 kare, tatpashchAt bhAShAjAti manojAtikI vargaNA se antarmuhUrta meh hI bhAShA, manaparyApti pUrNa kare, isaprakAr chhahon paryApti antarmuhUrta men pUrNa karatA hai, tatpashchAt Ayuparyanta paryApta hI kahalAtA hai aur nokarmavargaNA kA grahaN karatA hI rahatA hai. yahAn AhAr nAm kavalAhAr nahIn jAnanA. isaprakAr terahaven guNasthAn men bhI arahantake paryApta pUrNa hI hai, isaprakAr paryApti dvArA arahant kI sthApanA hai.. 34.. Age prAN dvArA kahate hain–––
ANappANappANA AugapANeN honti dah pANA.. 35..
AnaprANaprANA AyuShkaprANen bhavanti dashaprANA.. 35..
artha––pAnch indriyaprAN, man–vachan–kAy tIn balaprAN, ek shvAsochchhvAs prAN aur
ek AyuprAN ye das prAN hain.
bhAvArtha––isaprakAr das prAN kahen unamen terahaven guNasthAn men bhAvaindriy aur bhAvaman
chAr prAN hain aur dravya apekShA dason hI hain. isaprakAr prAN dvArA arahant kA sthApan hai.. 35..
Age jIvasthAn dvArA kahate hain––
ede guNagaNajutto guNamAruDho havai araho.. 36..
be Ayu–shvAsochchhvAs prANo, –prAN e das hoy tyAn. 35.
mAnavabhave panchendri tethI chaudame kvavasthAn chhe;
Page 126 of 394
PDF/HTML Page 150 of 418
single page version
126] [aShTapAhuD
etadguNagaNayukta guNamArUDho bhavati arhan.. 36..
artha––manuShyabhav men panchendriy nAm ke chaudahaven jIvasthAn arthAt jIv samAs, usamen
itane guNonke samUhase yukta terahaven guNasthAn ko prApta arahant hote hain.
bhAvArtha––jIvasamAs chaudah kahen hain–––ekendriy sUkShma bAdar 2, doindriy, teindriy,
bhed se chaudah hue. inamen chaudahavAn ‘sainI panchendriy jIvasthAn’ arahant ke hai. gAthA men sainI kA
nAm na liyA aur manuShya kA nAm liyA so manuShya sainI hI hote hain, asainI nahIn hote hain
isaliye manuShya kahane men ‘sainI’ hI jAnanA chAhiye ..36..
isaprakAr jIvasthAn dvArA ‘sthApanA arahant’ kA varNan kiyA.
Age dravya kI pradhAnatA se arahantakA nirUpaN karate hain––
sinhAN khel seo Natthi dugunchhA ya doso ya.. 37..
gokhIrasankhadhavalan mansan rUhiran cha savvange.. 38..
orAliyan cha kAyan NAyavvan arahapurisassa.. 39..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ajugupsitA, vaNanAsikAmaL–shleShma–sved, adoSh chhe. 37.
sarvAng gokShIr–shankhatulya sudhaval mAns rUdhir chhe; 38.
Page 127 of 394
PDF/HTML Page 151 of 418
single page version
bodhapAhuD][127
sinhANa khela sveda nAsti durgandha cha doSha cha.. 37..
gokShIrashankhadhavalan mAnsan rudhiran cha sarvAnge.. 38..
IdrashaguNai sarva atishayavAn suparimalAmoda.
audArikashcha kAya arhatpuruShasya gnAtavya.. 39..
artha––arahant puruSh ke audArik kAy isaprakAr hotA hai–––jo jarA, vyAdhi aur
rog in sambandhI dukh usamen nahIn hai, AhAr–nIhAr se rahit hai, vimal arthAt malamUtra rahit
hai; sinhAN arthAt shleShma, khel arthAt thUk, pasev aur durgandh arthAt jugupsA, glAni aur
durgandhAdi doSh usamen nahIn hai.. 37..
das to usamen prAN hain ve dravyaprAN hain, pUrNa paryApti hai, ek hajAr ATh lakShaN hain aur
38..
isaprakAr guNonse sanyukta sarva hI deh atishayasahit nirmal hai, Amod arthAt sugandh
bhAvArtha––yahAn dravya nikShep nahIn samajhanA. AtmAse bhinna hI dehakI pradhAnatA se ‘dravya
isaprakAr dravya arahantakA varNan kiyA. Age bhAv kI pradhAnatA se varNan karate hain–––
chittapariNAmarahido kevalabhAve muNeyavvo.. 40..
chittapariNAmarahita kevalabhAve gnAtavyA.. 40..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 128 of 394
PDF/HTML Page 152 of 418
single page version
128] [aShTapAhuD
artha––kevalabhAv arthAt kevalagnAnarUp hI ek bhAv hote hue arahant hote hain aisA jAnanA. mad arthAt mAnakaShAy se huA garva, rAg–dveSh arthAt kaShAyonke tIvra uday se hone vAle prIti aur aprItirUp pariNAm inase rahit hain, pachchIs kaShAyarUp mal usakA dravya karma tathA unake uday se huA bhAvamal usase rahit hain, isIliye atyanta vishuddha hain––nirmal hain, chitta pariNAm arthAt man ke pariNAmarUp vikalpa rahit hain, gnAnAvaraNakarmake kShayopashamarUp man kA vikalpa nahIn hai, isaprakAr keval ek gnAnarUp vItarAgasvarUp ‘bhAv arahant’ jAnanA.. 40.. Age bhAv hI kA visheSh kahate hain–––
sammattaguNavisuddho bhAvo arahassa NAyavvo.. 41..
samyaktvaguNavishuddha bhAva arhata gnAtavya.. 41..
artha––‘bhAv arahant’ samyagdarshanase to apane ko tathA sabako sattAmAtra dekhate hain
isaprakAr jinako kevaladarshan hai, gnAn se sab dravya–paryAyon ko jAnate hain isaprakAr jinako
kevalagnAn hai, jinako samyaktva guN se vishuddha kShAyik samyaktva pAyA jAtA hai,––isaprakAr
arahant kA bhAv jAnanA.
bhAvArtha––arahantapanA ghAtIkarmake nAsh se hotA hai. mohakarma nAsh se samyaktva aur
ke nAsh se anantadarshan–anantagnAn prakaT hotA hai, inase sab dravya–paryAyonko ek samayamen
pratyakSha dekhate hain aur jAnate hain. dravya chhah hain––unamen jIv dravya kI sankhyA anantAnant hai,
pudgaladravya usase anantAnant guNe hain, AkAshadravya ek hai vah anantAnant pradeshI hai isake madhyamen
sab jIv – pudgal asankhyAt pradesh men sthit hain, ek dharmadravya, ek adharmadravya ye donon
asankhyAtapradeshI hain inase lok–Alok kA vibhAg hai, usI lokamen hI kAladravya ke asankhyAt
kAlANu sthit hain. in sab dravyonke pariNAmarUp paryAy hain ve ek–ek dravyake anantAnant hain,
unako kAladravyakA pariNAm nimitta hai, usake nimitta se kramarUp hotA samayAdik
‘vyavahArakAl’ kahalAtA hai. isakI gaNanA atIt, anAgat, vartamAn dravyonkI paryAyen anantAnant
hain, in sab dravya–paryAyonko arahantakA darshan–gnAn ekasamayamen dekhatA jAnatA hai,
Page 129 of 394
PDF/HTML Page 153 of 418
single page version
bodhapAhuD][129 isaliye arahant ko sarvadarshI–sarvagna kahate hain. bhAvArtha––isaprakAr arahantakA nirUpaN chaudah gAthAommen kiyA. pratham gAthAmen nAm, sthApanA, dravya, bhAv, guN, paryAy sahit chvyan, Agati, sampatti ye bhAv arahant ko batalAte hain. isakA vyAkhyAn nAmAdi kathanamen sarva hI A gayA, usakA sankShep bhAvArtha likhate hain–– garbha–kalayANaka––––pratham garbhakalayANak hotA hai; garbhamen Aneke chhah mahIne pahile indrakA bhejA huA kuber jis rAjAkI rANI ke garbha men tIrthankar Ayenge usake nagarakI shobhA karatA hai, ratnamayI suvarNamayI mandir banAtA hai, nagar ke koT, khAI, daravAje, sundar van, upavan kI rachanA karatA hai, sundar bheShavAle nar–nArI nagar men basAtA hai, nitya rAjamandir par ratnon kI varShA hotI rahatI hai, tIrthankar kA jIv jab mAtA ke garbha men AtA hai tab mAtAko solah svapna Ate hain, ruchakavaradvIpamen rahanevAlI devAnganAyen mAtA kI nitya sevA karatI hain, aise nau mahIne pUre hone par prabhukA tIn gnAn aur das atishay sahit janma hotA hai, tab tIn lok men Anandamay kShobh hotA hai, dev ke binA bajAye bAje bajate hain, indrakA Asan kampAyamAn hotA hai, tab indra prabhu kA janma huA jAn kar svagar se airAvat hAthI par chaDh kar AtA hai, sarva chAr prakAr ke dev–devI ekatra hokar Ate hai, shachI (indrANI) mAtA ke pAs jAkar guptarUpase prabhuko le AtI hai, indra harShit hokar hajAr netronse dekhatA hai. phir saudharma indra, bAlak sharIrI bhagavAn ko apanI godamen lekar airAvat hAthI par chaDhakar meruparvat par jAtA hai, ishAn indra chhatra dhAraN karatA hai, sanatkumAr, mahendra indra chamvar Dhorate hain, meruke pAnDuk van kI pAnDukashilA par sinhAsan ke Upar prabhuko virAjamAn karate hain, sab dev kShIr samudra se ek hajAr ATh kalashommen jal lAkar dev–devAnganA gIt nRitya vAditra baDe utsAh sahit prabhuke mastakapar kalash DhArakar janmakalyANakakA abhiShek karate hain, pIchhe shrRungAr, vastra, AbhUShaN pahinAkar mAtA ke pAs mandiramen lAkar mAtA ke saump dete hain, indrAdik dev apane–apane sthAn chale jAte hain, kuber sevA ke liye rahatA hai.
tadanantar kumAr – avasthA tathA rAjya –avasthA bhog bhogakar phir vairAgay kAraN pAkar sansAr –deh– bhogonke virakta ho jAte hain. tab laukAntik dev Akar, vairAgya ko baDhAne vAlI prabhu kI stuti karate hain, phir indra Akar ‘tap kalyANak’ karatA hai. pAlakI main baiThAkar baDe utsav se van men le jAtA hai, vahAn prabhu pavitra shilA par baiTh kar panchamuShTi se lochakar panch mahAvrat angIkAr karate hain, samasta parigrah kA tyAg kar digambararUp dhAraN kar dhyAn karate haiai,
Page 130 of 394
PDF/HTML Page 154 of 418
single page version
130] [aShTapAhuD usI samay manaparyay gnAn utpanna ho jAtA hai. phir kuchh samay vyatIt hone par tapake balase ghAtikarma kI prakRiti 47 tathA aghAti karmaprakRiti 16–––isaprakAr tresaTh prakRiti kA sattAmen se nAsh kar kevalagnAn utpanna kar anantachatuShTayarUp hokar kShudhAdik doShonse rahit arahant hote hain. phir indra Akar samavasaraNakI rachanA karatA hai so Agamokta anek shobhA sahit maNi–suvarNamayI koT, khAI, vedI chAron dishAommen chAr daravAje, mAnastambh, nATyashAlA, van Adi anek rachanA karatA hai. usake bIch sabhAmaNDapamen bArah sabhAen unamen muni, AryikA, shrAvak, shrAvikA, dev, devI, tiryanch baiThate hain. prabhuke anek atishay prakaT hote hain. sabhAmaNDapake bIch tIn pIThapar gandhakuTIke bIch sinhAsan par kamalake Upar antarIkSha prabhu birAjate hain aur ATh prAtihArya yukta hote hain. vANI khiratI hai, usako sunakar gaNadhar dvAdashAng shAstra rachate hain. aise kevalakalyANakA utsav indra karatA hai. phir prabhu vihAr karate hain. usakA baDA utsav dev karate hain. kuchh samay bAd Ayu ke din thoDe rahane par yoganirodh kar adhAtikarmakA nAshakar mukti padhArate hain, tatpashchAt sharIrakA agni–sanskAr kar indra utsavasahit ‘nirvAN kalyANak’ mahotsav karatA hai. isaprakAr tIrthankar panch kalyANakakI pUjA prApta kar, arahant hokar nirvANako prApta hote hain aisA jAnanA.. 41.. Age (11) – pravajyA nirUpaN karate hain, usako dIkShA kahate hain. pratham dIkShA hI ke yogya sthAn visheSh ko tathA dIkShAsahit muni jahAn tiShThate hain, usakA svarUp kahate hain––
giriguh girisihare vA bhImavaNe ahav vasite vA.. 42..
panchamahavvayajuttA panchindiyasanjayA NirAvekkhA.
sajjhAyajhANajuttA muNivaravasahA Niichchhanti.. 44..
Page 131 of 394
PDF/HTML Page 155 of 418
single page version
bodhapAhuD][131
giriguhAyAn girishikhare vA, bhImavane athavA vasatau vA.. 42..
jinabhavanan ath vedhyan jinamArge jinavarA vidanti.. 43..
svAdhyAyadhyAnayuktA munivaravRuShabhA nIchchhanti.. 44..
artha––sUnA ghar, vRukShakA mUl, koTar, udyAn van, shmashAnabhUmi, parvatakI guphA,
parvatakA shikhar, bhayAnak van aur vastikA inamen dIkShAsahit muni Thaharen. ye dIkShAyogya sthAn
hain.
svavashAsakta arthAt svAdhIn muniyonse Asakta jo kShetra un kShetrommen muni Thahare. tathA
kahA gayA hai arthAt Ayatan Adik; paramArtharUp sanyamI muni, arahant, siddha svarUp unake
nAmake akShararUp mantra tathA unakI AgnArUp vANIko ‘vach’ kahate hain tathA unake AkAr dhAtu
– pAShAN kI pratimA sthApanako ‘chaitya’ kahate hain aur jab pratimA tathA akShar mantra vANI jisamen
sathApit kiye jAte hain isaprakAr ‘Alay’ – mandir, yantra yA pustakarUp aisA vach, chaitya tathA
AlayakA trik hai athavA jinabhavan arthAt akRutrim chaityAlay mandir isaprakAr AyatanAdik
unake samAn hI unakA vyavahAr, use jinamArga men jinavar dev ‘bedhya’ arthAt dIkShAsahit
muniyonke dhyAn karane yogya, chintan karane yogya kahate hain.
girikandare, girishikhar par, vikarAL van vA vasatimAn. 42.
jinabhavan muninAn lakShya chhe–jinavar kahe jinashAsane. 43.
Page 132 of 394
PDF/HTML Page 156 of 418
single page version
132] [aShTapAhuD
jo munivRuShabh arthAt muniyommen pradhAn hain unake kahe hue shUnyagRuhAdik tathA tIrtha, nAm mantra, sthApanarUp mUrti aur unakA Alay – mandir, pustak aur akRutrim jinamandir unako ‘Niichchhati’ arthAt nishchayase iShTa karate hain. sUne ghar Adi men rahate hain aur tIrtha Adi kA dhyAn chintavan karate hain tathA dUsaronko vahAn dIkShA dete hain. yahAn ‘Niichchhati’ pAThAntar ‘Niichchhanti’ isaprakAr bhI hai usakA kAlokti dvArA to isaprakAr artha hotA hai ki ‘jo kyA iShTa nahIn karate hain? arthAt karate hI hain.’ ek TippaNI men aisA artha kiyA hai ki––aise shUnyagRuhAdik tathA tIrthAdikako svavashAsakta arthAt svechchhAchArI bhraShTAchAriyon dvArA Asakta ho (yukta ho) to ve munipradhAn iShTa na karen, vahAn na rahen. kaise hain ve muni pradhAn? pAnch mahAvrat sanyukta hain, pAnch indriyonko bhale prakAr jItane vAle hain, nirapekSha hain – kisI prakArakI vAnchchhAse muni nahIn hue hain, svAdhyAy aur dhyAnayukta hain, kaI to shAstra paDhate– paDhAte hain, kaI dharma – shukladhyAn karate hain. bhAvArtha––yahAn dIkShA yogya sthAn tathA dIkShAsahit dIkShA denevAle munikA tathA unake chintanayogya vyavahAr svarUp kahA hai .. 42 – 43 – 44.. [11] Age pravajyAkA svarUp kahate hain––
pAvArambhavimukkA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 45..
pApArambhavimuktA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 45..
artha––gRuh (ghar) aur granth (parigrah) in dononse muni mamatva, iShTa –aniShTa buddhise
se rahit hain–––isaprakAr pravajyA jineshvaradevane kahI hai.
Page 133 of 394
PDF/HTML Page 157 of 418
single page version
bodhapAhuD][133
bhAvArtha––jain dIkShAmen kuchh bhI parIgrah nahIn, sarva sansAr kA moh nahIn, jisamen bAIs parIShahonkA sahanA tathA kaShAyonkA jItanA pAyA jAtA hain aur pApArambh kA abhAv hotA hai. isaprakAr dIkShA anyamat men nahIn hai.. 45.. Age phir kahate hain–––
kuddANaviraharahiyA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 46..
kudAnaviraharahitA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 46..
artha––dhan, dhAnya, vastra inakA dAn, hiraNya arthAt rUpA, sonA Adik, shayyA,
Asan Adi shabdase chhatra, chAmarAdik aur kShetra Adi kudAnonse rahit pravajyA kahI hai.
bhAvArtha––anyamatI bahut se isaprakAr pravajyA kahate hain––––gau, dhan, dhAnya, vastra,
rakh kar dAn kare usake kAhe kI pravajyA? yah to gRuhasthakA karma hai, gRuhasthake bhI in
vastuonke dAn se visheSh puNya to hotA nahIn hai, kyonki pAp bahut hai aur puNya alpa hai, vah
bahut pApakArya gRuhasthako karane men lAbh nahIn hai. jisamen bahut lAbh ho vahI kAm karanA yogya
hai. dIkShA to in vastuon se rahit hai.. 46..
Age phir kahate hain––
Page 134 of 394
PDF/HTML Page 158 of 418
single page version
134] [aShTapAhuD
taNakaNae samabhAvA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 47..
tRuNe kanake samabhAvA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 47..
artha––jisamen shatru–mitra men samabhAv hai, prashansA–nindAmen, lAbh–alAbhamen aur tRuN–
kanchan men samabhAv hai. isaprakAr pravajyA kahI hai.
bhAvArtha––jainadIkShA men rAg–dveShakA abhAv hai. shatru–mitra, nindA–prashansA, lAbh–alAbh
Age phir kahate hain––
savvattha gihidapinDA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 48..
sarvatra gRuhitapinDA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 48..
artha––uttam geh arthAt shobhA sahit rAjabhavanAdi aur madhyageh arthAt jisamen apekShA
nahIn hai. shobhArahit sAmAnya logonkA ghar inamen tathA dAridra–dhanavAn inamen nirapekSha arthAt
ichchhArahit hain, sab hI yogya jagah par AhAr grahaN kiyA jAtA hai. isaprakAr pravajyA kahI
hai.
bhAvArtha––muni dIkShA sahit hote hain aur AhAr lene ko jAte hain tab isaprakAr vichAr
isaprakAr vAnchhArahit nirdoSh AhArakI yogyatA ho vahAn sab hI jagahase yogya AhAr le lete
hain, isaprakAr dIkShA hai.. 48..
tRuN–kanchane samabhAv chhe, –dIkShA kahI AvI jine. 47.
nirdhan–sadhan ne uchcha–madhyam sadan anapekShitapaNe
Page 135 of 394
PDF/HTML Page 159 of 418
single page version
bodhapAhuD][135
Nimmam NirahankArA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 49..
nirgranthA nisangA nirmAnAshA arAgA nirdveShA. nirmamA nirahankArA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 49..
artha––kaisI hai pravajyA? nirgranthaavarUp hai, parigrah se rahit hai, nisang arthAt jisamen strI paradravyakA sang–milAp nahIn hai, jisamen nirmAnA arthAt mAn kaShAy bhI nahIn nahIn hai, madarahit hai, jisamen AshA nahIn hai, sansArabhog kI AshArahit hai, jisamen arAg arthAt rAg kA abhAv hai, sansAr–deh–bhogon se prIti nahIn hai, nirdeShA arthAt kisI se dveSh nahIn hai, nirmamA arthAt kisI se mamatva bhAv nahIn hai, nirahankArA arthAt ahankAr rahit hai, jo kuchh karmakA uday hotA hai vahI hotA hai–––isaprakAr jAnane se paradravyamen kartRutvakA ahankAr nahIn rahatA hai aur apane svarUpakA hI usamen sAdhan hai, isaprakAr pravajyA kahI hai.
bhAvArtha––anyamatI bheSh pahinakar usI mAtrako dIkShA mAnate hain vah dIkShA nahIn hai, jain dIkShA isaprakAr kahI hai.. 49..
Age phir kahate hain––
Nibbhay NirAsabhAvA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 50..
nirmam, arAg, adveSh chhe, –dIkShA kahI AvI jine. 49.
ni sneh, nirbhay, nirvikAr, akaluSh ne nirmoh chhe,
Page 136 of 394
PDF/HTML Page 160 of 418
single page version
136] [aShTapAhuD
nirbhayA nirAshabhAvA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 50..
artha––pravajyA kaisI hai––nisnehA arthAt jisamen kisIse sneh nahIn, jisamen paradravyase
rAgAdirUp sachchikkaNabhAv nahIn hai, jisamen nirlobhA arthAt kuchh paradravya ke lene kI vAnchhA nahIn
hai, jisamen nirmohA arthAt kisI paradravya se moh nahIn hai, bhUlakar bhI paradravya men Atmabuddhi nahIn
hotI hai, nirvikArA arthAt bAhya–abhyantar vikAr se rahit hai, jisamen bAhya sharIr kI cheShTA
tathA vastrAbhUShaNAdikakA ang–upAng vikAr nahIn hai, jisamen antarang kAm – krodhAdikakA
vikAr nahIn hai. nikaluShA arthAt malin bhAv rahit hain. AtmA ko kaShAy malin karate hain ata
kaShAy jisamen nahIn hai. nirbhayA arthAt jisamen kisI prakAr kA bhay nahIn hai, apane svarUpako
avinAshI jAne usako kisI kA bhay ho, jisamen nirAshabhAvA arthAt kisI prakAr ke paradravya
kI AshA kA bhAv nahIn hai, AshA to kisI vastu kI prApti na ho usakI lagI rahatI hai parantu
jahAn paradravya ko apanA jAnA hI nahIn aur apane svarUp kI prApti ho gaI tab kuchh prApta
karanA sheSh na rahA, phir kisakI AshA ho? pravajyA isaprakAr kahI hai.
bhAvArtha––jain dIkShA aisI hai. anyamat men sva–par dravyakA bhedavignAn nahIn hai, unake
Age dIkShA kA bAhya svarUp kahate hain–––
parakiyaNilayaNivAsA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 51..
parakRutanilayanivAsA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 51..
artha–– kaisI hai pravajyA? yathAjAtarUpasadRushI arthAt jaisA janma hote hI bAlakakA
nagnarUp hotA hai vaisA hI nagna usamen hai. avalambitAbhujA arthAt jisamen bhujA lambAyamAn kI hai,
jisamen bAhulya apekShA kAyotsarga rahanA hotA hai, nirAyudh arthAt Ayudhonse rahit hai, shAntA
arthAt jisamen ang–upAng ke vikAr rahit shAntamudrA hotI