Ashtprabhrut-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 67-98 (Bhav Pahud).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 21

 

Page 197 of 394
PDF/HTML Page 221 of 418
single page version

bhAvapAhuD][197

dravyeN sakalA nagnAH nArakatirya.nchashcha sakalasa.nghAtAH.
pariNAmen ashuddhAH na bhAvashramaNatva.n prAptAH.. 67..

arthaH
––dravyase bAhyame.n to sab prANI nagna hote hai.n. nArakI jIv aur tirya.nch jIv to
nirantar vastrAdise rahit nagna hI rahate hai.n. ‘sakalasa.nghAt’ kahanese anya manuShya Adi bhI
kAraN pAkar nagna hote hai.n to bhI pariNAmo.nse ashuddha hai.n, isaliye bhAvashramaNapaneko prApta nahI.n
hue.

bhAvArthaH––yadi nagna rahanese hI munili.ng ho to nArakI tirya.nch Adi sab jIvasamUh
nagna rahate hai.n ve sab hI muni Thahare, isaliye munipanA to bhAv shuddha honepar hI hotA hai. ashuddha
bhAv hone par dravya se nagna bhI ho to bhAvamunipanA nahI.n pAtA hai.. 67..

Age isI arthako dR^i.Dh.h.h karaneke liye keval nagnapane kI niShphalatA dikhAte hai.nH––
Naggo pAvai dukkha.n Naggo sa.nsArasAyare bhamai.
Naggo Na labhate bohi.n jiNabhAvaNavajjio sUdUra.n.. 68..
nagnaH prApnoti duHkha.n nagnaH sa.nsArasAgare bhramati.
nagnaH na labhate bodhi.n jinabhAvanAvarjitaH suchira.n.. 68..

arthaH
––nagna sadA duHkh pAtA hai, nagna sadA sa.nsAr–samudrame.n bhramaN karatA hai aur nagna
bodhi arthAt samyagdarshan–j~nAn–chAritrarUp svAnubhavako nahI.n pAtA hai, kaisA hai vah nagna––––
jo jinabhAvanAse rahit hai.

bhAvArthaH––‘jinabhAvanA’ jo samyagdarshan – bhAvanA usase rahit jo jIv hai vah nagna
bhI rahe to bodhi jo samyagdarshan – j~nAn –chAritrasvarUp mokShamArgako nahI.n pAtA hai. isaliye
sa.nsArasamudrame.n bhramaN karatA huA sa.nsArame.n hI duHkhako pAtA hai tathA vartamAname.n bhI jo puruSh nagna
hotA hai vah duHkhahI ko pAtA hai. sukh to bhAvamuni nagna ho.n ve hI pAte hai.n.. 68..

Age isI arthako dR^i.Dh.h.h karane ke liye kahate hai.n–––jo dravyanagna hokar muni kahalAve
usakA apayash hotA haiH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
te nagna pAme duHkhane, te nagna chir bhavamA.n bhame,
te nagna bodhi lahe nahI.n, jinabhAvanA nahi jehane. 68.

Page 198 of 394
PDF/HTML Page 222 of 418
single page version

198] [aShTapAhuD

ayasAN bhAyaNeN ya ki.n te NaggeN pAvamaliNeNa.
pesuNNahAsamachCharamAyAbahuleN savaNeNa.. 69..
ayashasA.n bhAjanen cha ki.n te nagnen pApamalinena.
paishUnyahAs matsaramAyAbahulen shramaNena.. 69..

arthaH
––he mune! tere aise nagnapane se tathA munipanese kyA sAdhya hai? kaisA hai––paishUnya
arthAt dUsare kA doSh kahanekA svabhAv, hAsya arthAt dUsarekI ha.NsI karanA, matsar arthAt apane
barAbaravAlese IrShyA rakhakar dUsareko nIchA karanekI buddhi, mAyA arthAt kuTil pariNAm, ye bhAv
usame.n prachuratA se pAye jAte hai.n, isaliye pApase malin hai aur ayash arthAt apakIrtikA bhAjan
hai.

bhAvArthaH––paishUnya Adi pApo.nse malin isaprakAr nagnasvarUp munipane se kyA sAdhya hai?
ulaTA apakIrtikA bhAjan hokar vyavahAradharmakI ha.NsI karAnevAlA hotA hai, isaliye bhAvali.ngI
honA yogya hai.. 69..

Age isaprakAr bhAvali.ngI honekA upadesh karate hai.nH–––
payaDahi.n jiNavarali.nga.n abbhi.ntarabhAvadosaparisuddho.
bhAvamaleN ya jIvo bAhirasa.ngammi mayaliyai.. 70..
prakaTya jinavarali.nga.n abhyantarabhAvadoShaparishuddhaH.
bhAvamalen cha jIvaH bAhyasa.nge malinayati.. 70..

arthaH
––he Atman tU abhyantar bhAvadoSho.nse atyanta shuddha aisA jinavar li.ng arthAt bAhya
nirgantha li.ng pragaT kar, bhAvashuddhike binA dravyali.ng biga.D.h.h jAyegA, kyo.nki bhAvamalin jIv
bAhya parigrah me.n malin hotA hai.

bhAvArthaH––yadi bhAv shuddhakar dravyali.ng dhAraNakare to bhraShTa na ho aur bhAv malin
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
shu.n sAdhya tAre ayashabhAjan pApayut nagnatvathI,
–bahu hAsya–matsar–pishunatA–mAyAbharyA shramaNatvathI? 69.

thaI shuddha A.ntar–bhAv maLaviN, pragaT kar jinali.ngane;
jI bhAvamaLathI malin bAhir–sa.ngamA.n malinit bane. 70.

Page 199 of 394
PDF/HTML Page 223 of 418
single page version

bhAvapAhuD][199 ho.nto bAhya parigrahakI sa.ngati dravyali.ng bhI bigA.De, isaliye pradhAnarUpase bhAvali.ngahIkA upadesh hai, vishuddha bhAvo.nke binA bAhyabheSh dhAraN karanA yogya nahI.n hai.. 70.. Age kahate hai.n ki jo bhAvarahit nagna muni hai vah hAsyakA sthAn haiH––

dhammammi NippavAso dosAvAso ya uchChuphullasamo.
NipphalaNigguNayAro NaDasavaNo NaggarUveNa.. 71..
dharme nipravAsaH doShAvAsaH cha ikShupuShpasamaH.
niShphalanirguNakAraH naTashramaNaH nagnarUpeNa.. 71..

arthaH
––dharma arthAt apanA svabhAv tathA dasalakShaNasvarUpame.n jisakA vAs nahI.n hai vah
jIv doSho.nkA AvAs hai athavA jisame.n doSh rahate hai.n vah ikShuke phUl samAn hai.n, jisake na to
kuCh phal hI lagate hai.n aur na uname.n ga.ndhAdik guN hI pAye jAte hai.n. isaliye aisA muni to
nagnarUp karake naTashramaN arthAt nAchane vAle bhA.N.Dke svA.ng ke samAn hai.n.
bhAvArthaH––jisake dharmakI vAsanA nahI.n hai usame.n krodhAdik doSh hI rahate hai.n. yadi vah
digambar rUp dhAraN kare to vah muni ikShuke phUl ke samAn nirguN aur niShphal hai, aise munike
mokSharUp phal nahI.n lagate hai.n. samyagj~nAnAdi guN jisame.n nahI.n hai.n vah nagna hone par bhA.N.D.h.h jaisA
svA.ng dIkhatA hai. bhA.N.D.h.h bhI nAche tab shrR^i~N.hgArAdik karake nAche to shobhA pAve, nagna hokar nAche
tab hAsya ko pAve, vaise hI keval dravyanagna hAsyakA sthAn hai.. 71..

Age isI arthake samarthanarUp kahate hai.n ki–––––dravyali.ngI bodhi–samAdhi jaisI
jinamArgame.n kahI hai vaisI nahI.n pAtA haiH––––
je rAyasa.ngajuttA jiNabhAvaNarahiyadavvaNigga.nthA.
Na laha.nti te samAhi.n bohi.n jiNasAsaNe vimale.. 72..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 ‘uchChu’ pAThAntar ‘ichChu’
nagnatvadhar paN dharmamA.n nahi vAs, doShAvAs Che,
te IkShuphUlasamAn niShphaL–nirguNI, naTashramaN Che. 71.

je rAgayut jinabhAvanAvirahit–daravanirgra.nth Che,
pAme na bodhi–samAdhine te vimaL jinashAsan viShe. 72.

Page 200 of 394
PDF/HTML Page 224 of 418
single page version

200] [aShTapAhuD

ye rAgasa.ngayuktAH jinabhAvanArahitadravyanirgra.nthAH.
na labha.nte te samAdhi.n bodhi.n jinashAsane vimale.. 72..

arthaH
––jo muni rAg arthAt abhya.ntar paradravyase prIti, vahI huA sa.ng arthAt parigrah
usase yukta hai.n aur jinabhAvanA arthAt shuddhasvarUpakI bhAvanAse rahit hai.n ve dravyanirgra.nth hai.n to bhI
nirmal jinashAsan me.n jo samAdhi arthAt dharma–shukladhyAn aur bodhi arthAt samyagdarshan–j~nAn–
chAritrasvarUp mokShamArga ko nahI.n pAte.

bhAvArthaH––dravyali.ngI abhyantarakA rAg nahI.n Cho.DtA hai, paramAtmAkA dhyAn nahI.n karatA hai,
tab kaise mokShamArga pAve tathA kaise samAdhimaraN pAve.. 72..

Age kahate hai.n ki pahile mithyAtva Adik doSh Cho.Dkar bhAvase nagna ho, pIChe dravyamuni
bane yah mArga haiH––––
bhAveN hoi Naggo michChattAI ya dos chaiUNa.n.
pachChA davveN muNI payaDadi li.nga.n jiNANAe.. 73..
bhAven bhavati nagnaH mithyAtvAdIn cha doShAn tyaktvA.
pashchAt dravyeNamuniH prakaTyati li.nga.n jinAj~nayA.. 73..

arthaH
––pahile mithyAtva Adi doSho.nko Cho.Dkar aur bhAvase a.ntara.ng nagna ho, ekarUp
shuddhAtmAkA shraddhAn – j~nAn – AcharaN kare, pIChe muni dravyase bAhyali.ng jin–Aj~nAse prakaT
kare, yah mArga hai.

bhAvArthaH––bhAv shuddha hue binA pahile hI digamabararUp dhAraN karale to pIChe bhAv bigaDe
tab bhraShTa ho jAy aur bhraShTa hokar bhI muni kahalAtA rahe to mArgakI ha.NsI karAve, isaliye
jin Aj~nA yahI hai ki bhAv shuddha karake bAhya munipanA prakaT karo..73..

Age kahate hai.n ki shuddha bhAv hI svarga – mokShakA kAraN hai, malinabhAv sa.nsAr kA kAraN
haiH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
mithyAtva Adik doSh ChoDI nagna bhAv thakI bane,
paChI dravyathI munili.ng dhAre jIv jin–Aj~nA vaDe. 73.

Page 201 of 394
PDF/HTML Page 225 of 418
single page version

bhAvapAhuD][201

bhAvo vi divvasivasukkhabhAyaNo bhAvavajjio savaNo.
kammamalamaliNachitto tiriyAlayabhAyaNo pAvo.. 74..
bhAvaH api divyashivasokhyabhAjana.n bhAvavarjitaH shramaNaH.
karmamalamalinachittaH tirya.ngAlayabhAjana.n pApaH.. 74..

arthaH
––bhAv hI svarga – mokShakA kAraN hai, aur bhAv rahit shramaN pApasvarUp hai,
tirya.nchagatikA sthAn hai tathA karmamalase malin chittavAlA hai.

bhAvArthaH––bhAvase shuddha hai vah to svarga–mokShakA pAtra hai aur bhAves malin hai vah
tirya.nchagatime.n nivAs karatA hai.. 74..

Age phir bhAvake phalakA mAhAtmya kahate hai.nH–––
khayarAmaramaNuyakara.njalimAlAhi.n cha sa.nthuyA viulA.
chakkahararAyalachChI labbhai bohI subhAveNa.. 75..
khacharAmaramanuj karA.njalimAlAbhishva sa.nstutA vipulA.
chakradhararAjalakShmIH labhyate bodhiH subhAvena.. 75..

arthaH
––subhAv arthAt bhale bhAvase, ma.ndakaShAyarUp vishuddhabhAvase, chakravartI Adi
rAjAo.nkI vipul arthAt ba.DI lakShmI pAtA hai. kaisI hai–––khachar
(vidyAdhar), amar (dev)
aur manuj (manuShya) inakI a.njulimAlA (hAtho.nkI a.njuli) kI pa.nktise sa.nstut
(namaskArapUrvak stuti karane yogya) hai aur yah keval lakShmI hI nahI.n pAtA hai, kintu bodhi
(ratnatrayAtmak mokShamArga) pAtA hai.

bhAvArthaH––vishuddha bhAvo.nkA yah mAhAtmya hai.. 75..

Age bhAvo.nke bhed kahate hai.nH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Che bhAv divashivasaukhyabhAjan; bhAvavarjit shramaN je
pApI karamamaLamalinaman, tirya.nchagatinu.n pAtra Che. 74.
nar amar–vidyAdhar vaDe sa.nstut karA.njalipa.nktithI
chakrI–vishALavibhUti bodhi prApta thAy subhAvathI. 75.

Page 202 of 394
PDF/HTML Page 226 of 418
single page version

202] [aShTapAhuD

bhAva.n tivihapayAra.n suhAsuha.n suddhamev NAyavva.n.
asuha.n cha aTTaraudda.n suh dhamma.n jiNavari.ndehi.n.. 76..
bhAvaH trividhaprakAraH shubho.ashubhaH shuddha ev j~nAtavyaH.
ashubhashcha Arttaraudra.n shubhaH dharmya.n jinavarendraiH.. 76..

arthaH
––jinavaradevane bhAv tIn prakArakA kahA hai––––1 shubh, 2 ashubh aur 3 shuddha.
Artta aur raudra ye ashubh dhyAn hai tathA dharmadhyAn shubh hai.. 76..
suddha.n suddhasahAva.n appA appammi ta.n cha NAyavva.n.
idi jiNavarehi.n bhaNiya.n ja.n seya.n ta.n samAyaraha.. 77..
shuddhaH shuddhasvabhAvaH AtmA Atmani saH cha j~nAtavyaH.
iti jinavaraiH bhaNita.n yaH shreyAn ta.n samAchara.. 77..

arthaH
––shuddha hai vah apanA shuddhasvabhAv apane hI me.n isaprakAr jinavaradevane kahA hai, vah
jAnakar iname.n jo kalyANarUp ho usako a.ngIkAr karo.

bhAvArthaH––bhagavAnane bhAv tIn prakArake kahe hai.n–––1 shubh, 2 ashubh aur 3 shuddha.
ashubh to Artta va rodra dhyAn hai ve to ati malin hai.n, tyAjya hI hai.n. dharmadhyAn shubh hai,
isaprakAr yah katha.nchit upAdey hai isase ma.ndakaShAyarUp vishuddhi bhAvakI prApti hai. shuddha bhAv hai
vah sarvathA upAdey hai kyo.nki yah AtmA kA svarUp hI hai. isaprakAr hey jAnakar tyAg aur
grahaN karanA chAhiye, isIliye aisA kahA hai ki jo kalyANakArI ho vah a.ngIkAr karanA yah
jinadevakA upadesh hai.. 77..

Age kahate hai.n ki jinashAsanakA isaprakAr mAhAtmya haiH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
shubh, ashubh temaj shuddha–traN vidh bhAv jinapraj~napta Che;
tyA.n ‘ashubh’
1Arat–raudra ne ‘shubh’ dharmya Che–bhAkhyu.n jine. 76.

AtmA vishuddha svabhAv Atma mahI.n rahe te ‘shuddha’ Che;
–A jinavare bhAkhel Che; je shrey, Achar tehane. 77.

Page 203 of 394
PDF/HTML Page 227 of 418
single page version

bhAvapAhuD][203

payaliyamANakasAo payaliyamichChatta mohasamachitto.
pAvai tihuvaNasAra.n bohI jiNasAsaNe jIvo.. 78..
pragalitamAnakaShAyaH pragalitamithyAtvamohasamachittaH.
Apnoti tribhuvanasAra.n bodhi.n jinashAsane jIvaH.. 78..

arthaH
––yah jIv ‘pragalitamAnakaShAy’ arthAt jisakA mAnakaShAy prakarShatAse gal gayA
hai, kisI paradravyase aha.nkArarUp garva nahI.n karatA hai aur jisake mithyAtvakA udayarUp moh bhI
naShTa ho gayA hai isIliye ‘samachitta’ hai, paradravyame.n mamakArarUp mithyAtva aur iShTa–aniShTa
buddhirUp rAg–dveSh jisake nahI.n hai, vah jinashAsaname.n tIn bhuvaname.n sAr aisI bodhi arthAt
ratnatrayAtmak mokShamArga ko pAtA hai.

bhAvArthaH––mithyAtvabhAv aur kaShAyabhAv kA svarUp anya mato.n me.n yathArtha nahI.n hai. yah
kathan is vItarAgarUp jinamat me.n hI hai, isaliye yah jIv mithyAtva kaShAy ke abhAvarUp
mokShamArga tInalok me.n sAr jinamat ke sevan hI se pAtA hai, anyatra nahI.n hai.

Age kahate hai.n ki jinashAsaname.n aisA muni hI tIrtha.nkar–prakR^iti bA.NdhatA haiH–––
visayaviratto samaNo ChaddasavarakAraNAi.n bhAUNa.
titthayaraNAmakamma.n ba.ndhai aireN kAleNa.. 79..
visayaviraktaH shramaNaH ShoDashavarakAraNAni bhAvayitvA.
tIrtha.nkaranAmakarma, badhnAti achireN kAlena.. 79..

arthaH
––jisakA chitta indriyo.nke viShayo.nse virakta hai aisA shramaN arthAt muni hai yah
solahakAraN bhAvanAko bhAkar ‘tIrtha.nkar’ nAm prakR^itiko tho.De hI samayame.n bA.Ndh letA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Che malitamAnakaShAy, moh vinaShTa thaI samachitta Che,
te jIv tribhuvanasAr bodhi lahe jineshvarashAsane. 78.

viShaye virat muni soL uttam kAraNone bhAvIne,
bA.ndhe achir kALe karam tIrtha.nkaratva–sunAmane. 79.

Page 204 of 394
PDF/HTML Page 228 of 418
single page version

204] [aShTapAhuD

bhAvArthaH––yah bhAvak mahAtmya he, [sarvaj~na vItarAg kathit tatvaj~nAn sahit–svasanmukhatA sahit] viShayo.nse viraktabhAv hokar solahakAraN bhAvanAbhAve to achi.ntya hai mahimA jisakI aisI tInalokase pUjya ‘tIrtha.nkar’ nAm prakR^itiko bA.NdhatA hai aur usako bhogakar mokShako prApta hotA hai. ye solahakAraN bhAvanAke nAm hai.n, 1– darshanavishuddhi, 2– vinayasa.npannatA, 3– shIlavrateShvanatichAr, 4– abhIkShNaj~nAnopayog, 5– sa.nveg, 6– shaktitastyAg, 7– shaktitastap, 8–sAdhusamAdhi, 9– vaiyAvR^ittyakaraN, 10– arhadbhakti, 11– AchAryabhakti, 12– bahushrutabhakti, 13– pravachanabhakti, 14– AvashyakAparihANi, 15– sanmArgaprabhAvanA, 16– pravachanavAtsalya, isaprakAr solahakAraN bhAvanA hai.n. inakA svarUp tattvArthasUtrakI TIkAse jAniye. iname.n samyagdarshan pradhAn hai, yah na ho aur pandrah bhAvanAkA vyavahAr ho to kAryakArI nahI.n aur yah ho to pandrah bhAvanA kA kArya yahI kar le, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 79.. Age bhAvakI vishuddhatA nimitta AcharaN kahate hai.nH–––

bArasavihatavayaraNa.n terasakiriyAu bhAv tiviheNa.
dharahi maNamattaduriya.n NANa.nkusaeN muNipavara.. 80..
dvAdashavidhatapashcharaNa.n trayodash kriyAH bhAvay trividhena.
dhar manomattadurita.n j~nAnA.nkushen munipravar!.. 80..

arthaH
––he munivar! muniyo.nme.n shreShTha! tU bArah prakAr ke tapakA AcharaN kar aur terah
prakAr kI kriyA man–vachan–kAyase bhA aur j~nAnarUp a.nkushase manarUp matavAle hAthIko apane
vash me.n rakha.

bhAvArthaH––yah manarUp hAthI bahut madonmat hai, vah tapashcharaN kriyAdikasahit j~nAnarUp
a.nkush hI se vash me.n hotA hai, isaliye yah upadesh dete hai.n, anyaprakArase vashame.n nahI.n hotA hai.
ye bArah tapo.n ke nAm hai.n 1– anashan, 2– avamaudarya, 3– vR^ittiparisa.nkhyAn, 4– rasaparityAg,
5–viviktashayyAsan, 6– kAyaklesh ye to Chah prakAr ke bAhya tap hai.n, aur 1– prAyashchit, 2–
vinay, 3– vaiyAvR^itta, 4–svAdhyAy 5–vyutsarga 6– dhyAn ye Chah prakAr ke abhya.ntar tap hai.n,
inakA svarUp tattvArthasUtrakI TIkAse jAnanA chAhiye.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tu.n bhAv bAr–prakAr tap ne ter kiriyA traNavidhe,
vash rAkh man–gaj mattane munipravar! j~nAnA.nkush vaDe. 80.

Page 205 of 394
PDF/HTML Page 229 of 418
single page version

bhAvapAhuD][205 terah kriyA isaprakAr hai.n–––pa.Nch parameShThI ko namaskAr ye pA.Nch kriyA, Chah Avashyak kriyA, 1niShidhikriyA aur 2AsikAkriyA. isaprakAr bhAv shuddha honeke kAraN kahe..80.. Age dravya – bhAvarUp sAmAnyarUpase jinali.ngakA svarUp kahate hai.nH–––

pa.nchavihachelachAya.n khidisayaN duvihasa.njama.n bhikkhU.
bhAva.n bhAviyapuvva.n jiNali.nga.n Nimmala.n suddha.n.. 81..
pa.nchavidhachelatyAga.n kShitishayana.n dvividh sa.nyama.n bhikShu.
bhAvabhAvayitvA pUrva.n jinali.nga.n nirmala.n shuddham.. 81..

arthaH
––nirmal shuddha jinali.ng isaprakAr hai––––jahA.N pA.Nch prakAr ke vastra kA tyAg
hai, bhUmi par shayan hai, do prakAr kA sa.nyam hai, bhikShA bhojan hai, bhAvitapUrva arthAt pahile shuddha
AtmA kA svarUp paradravya se bhinna samyagdarshan–j~nAn–chAritramayI huA, use bArambAr bhAvanA se
anubhav kiyA isaprakAr jisame.n bhAv hai, aisA nirmal arthAt bAhyamalarahit shuddha arthAt
antarmalarahit jinali.ng hai.

bhAvArthaH––yahA.N li.ng dravya–bhAvase do prakArakA hai. dravya to bAhya tyAg apekShA hai
jisame.n pA.Nch prakArake vastrakA tyAg hai, ve pA.Nch prakAr aise hai.n––––1– a.nDaj arthAt resham se
banA, 2– bo.nDuj arthAt kapAs se banA, 3– romaj arthAt Un se banA, 4– balkalaj arthAt
vR^ikSha kI ChAl se banA, 5– charmaj arthAt mR^ig Adikake charmase banA, isaprakAr pA.Nch prakAr
kahe. isaprakAr nahI.n jAnanA ki inake sivAy aur vastra grAhya hai.n – ye to upalakShaN mAtra kahe.n
hai.n, isaliye sabahI vastramAtra kA tyAg jAnanA.

bhUmi par sonA, baiThanA isame.n kAShTha – tR^iN bhI gin lenA. indriy aur man ko vash me.n
karanA, ChahakAy jIvo.nkI rakShA karanA–––isaprakAr do prakArakA sa.nyam hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 niShidhikA–––jinama.ndir me.n pravesh karate hI gR^ihastha yA vya.ntarAdidev koI upasithat hai–––aisA mAnakar Aj~nArtha ‘niHsahI’ shabda
tIn bAr bolane me.n AtA hai, athavA samyagdarshan–j~nAn–chAritrame.n sthir rahanA ‘niHsahI’ hai.
2 dharmasthAn se bAhar nikalate samay vinayasah triyAdi kI Aj~nA mA.ngane ke artha me.n ‘AsikA’ shabda bole, athavA pApakriyA se
manamo.DnA ‘AsikA’ hai.
bhUshayan, bhikShA, dvividh sa.nyam, pa.nchavidh–paTatyAg Che,
Che bhAv bhAvit pUrva, te jinali.ng nirmaL shuddha Che. 81.

Page 206 of 394
PDF/HTML Page 230 of 418
single page version

206] [aShTapAhuD bhikShA–bhojan karanA jisame.n kR^it, kArit, anumodanA kA doSh na lage – ChayAlis doSh Tale, –battIs a.ntarAy Tale aisI vidhike anusAr AhAr kare. isaprakAr to bAhyali.ng hai aur pahile kahA vaise ho va ‘bhAvali.ng’ hai, isaprakAr do prakArakA shuddha jinali.ng kahA hai, anya prakAr shvetAmbarAdik kahate haih vah jinali.ng nahI.n hai.. 81.. Age jinadharma kI mahimA kahate hai.nH––––

jah rayaNANa.n pavara.n vajja.n jah tarugaNAN gosIra.n.
tah dhammANa.n pavara.n jiNadhamma.n bhAvibhavamahaNa.n.. 82..
yathA ratnAnA.n pravara.n vajra.n yathA tarugaNAnA.n goshIram.
tathA dharmANA.n pravara.n jinadharma.n bhAvibhavamathanam.. 82..

arthaH
––jaise ratno.n me.n pravar
(shreShTha) uttam vajra (hIrA) hai aur jaise tarugaN (ba.De vR^ikSha)
me.n gosIr (bAvan chandan) hai, vaise hI dharmo.nme.n uttam bhAvibhavamathan (AgAmI sa.nsAr kA mathan
karane vAlA) jinadharma hai, isase mokSha hotA hai.

bhAvArthaH––‘dharma’ aisA sAmAnya nAm to lok me.n prasiddha hai aur lok anek prakAr se
kriyAkA.nDAdikako dharma jAnakar sevan karatA hai, parantu parIkShA karane par mokShakI prApti
karAnevAlA jinadharma hI hai, anya sab sa.nsAr ke kAraN hai. ve kriyAkA.nDAdik sa.nsAr hI me.n
rakhate hai.n , kadAchit sa.nsAr ke bhogo.nkI prApti karAte hai.n to bhI phir bhogo.n me.n lIn hotA hai,
tab ekendriyAdi paryAy pAtA hai tathA narak ko pAtA hai. aise anya dharma nAmamAtra hai.n, isaliye
uttam jinadharma hI jAnanA.. 82..

Age shiShya pUChatA hai ki jinadharma ko uttam kahA, to dharmakA kyA svarUp haai? usakA
svarUp kahate hai.n ki ‘dharma’ isaprakAr haiH–––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ratno viShe jyam shreShTha hIrak, tarUgaNe goshIrSha Che,
jinadharma bhAvibhavamathan tyam shreShTha Che dharmo viShe. 82.

Page 207 of 394
PDF/HTML Page 231 of 418
single page version

bhAvapAhuD][207

pUyAdisu vayasahiya.n puNNa.n hi jiNehi.n sAsaNe bhaNiya.n.
mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo dhammo.. 83..
pUjAdiShu vratasahita.n puNya.n hi jinaiH shAsane bhaNitam.
mohakShobhavihInaH pariNAmaH AtmanaH dharmaH.. 83..

arthaH
––jinashAsan me.n jinendra devane isaprakAr kahA hai ki–––pUjA Adik me.n aur
vrat sahit honA hai vah to ‘puNya’ hI hai tathA moh ke kShobh se rahit jo AtmAkA pariNAm
vah ‘dharma’ hai.

bhAvArthaH––laukik jan tathA anyamatI kaI kahate hai.n ki pUjA Adik shubh kriyAo.n me.n
aur vratakriyA sahit hai vah jinadharma hai, parantu aisA nahI.n hai. jinamat me.n jinabhagavAn ne
isaprakAr kahA hai ki ––– pUjAdik me.n aur vrat sahit honA hai vah to ‘puNya’ hai, isame.n
pUjA aur Adi shabda se bhakti, va.ndanA, vaiyAvR^itya Adik samajhanA, yah to dev – guru –
shAstra ke liye hotA hai or upavAs Adik vrat hai.n vah shubh kriyA hai, iname.n AtmA kA rAg
sahit shubh pariNAm hai usase puNyakarma hotA hai isaliye inako puNya kahate hai.n. isakA phal
svargAdik bhogo.n kI prApti hai.

mohake kShobhase rahit AtmAke pariNAm dharma samajhiye. mithyAtva to atattvArtha shraddhAn hai,
krodh – mAn – arati – shok – bhay – jugupsA ye Chah dveShaprakR^iti hai.n aur mAyA, lobh,
hAsya, rati ye chAr tathA puruSh, satrI, napu.nsak ye tIn vikAr, aisI sAt prakR^iti rAgarUp hai.n.
inake nimitta se AtmA kA j~nAn–darshanasvabhAv vikArasahit, kShobharUp chalAchal, vyAkul hotA
hai isaliye in vikAro.n se rahit ho tab shuddhadarshanaj~nAnarUp nishchay ho vah AtmA kA ‘dharma’
hai. is dharma se AtmAke AgAmI karma kA Asrav rukakar sa.nvar hotA hai aur pahile ba.Ndhe hue
karmo.n kI nirjarA hotI hai. sa.npUrNa nirjarA ho jAy tab mokSha hotA hai tathA ekadesh moh ke kShobh
kI hAni hotI hai isaliye shubh pariNAmo.nko bhI upachAr se dharma kahate hai.n aur jo keval shubh
pariNAm hI ko dharma mAnakar sa.ntuShTa hai.n unakI dharmakI prApti nahI.n hai, yah jinamatakA upadesh
hai.. 83..

Age kahate hai.n ki jo ‘puNya’ hI ko ‘dharma’ jAnakar shraddhAn karatA hai usake keval
bhog kA nimitta hai, karmakShay kA nimitta nahI.n haiH–––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pUjAdimA.n vratamA.n jinoe puNya bhAkhyu.n shAsane;
Che dharma bhAkhyo mohakShobhavihIn nij pariNAmane. 83.

Page 208 of 394
PDF/HTML Page 232 of 418
single page version

208] [aShTapAhuD

saddahR^idi ya pattedi ya rochedi ya tah puNo vi phAsedi.
puNNa.n bhoyaNimitta.n Na hu so kammakkhayaNimitta.n.. 84..
shraddhAti cha pratyeti cha rochate cha tathA punarapi spR^ishati.
puNya.n bhoganimitta.n na hi tat karmakShayanimittam.. 84..

arthaH
––jo puruSh puNya ko dharma jAnakar dhaddhAn karate hai.n, pratIt karate hai.n, rUchi karate
hai.n aur sparsha karate hai.n unake ‘puNya’ bhogakA nimitta hai. isase svargAdik bhog pAtA hai aur
vah puNya karma ke kShay kA nimitta nahI.n hotA hai, yah pagaT jAnanA chAhiye.

bhAvArthaH––shubh kriyArUp puNyako dharma jAnakar isakA shraddhAn, j~nAn, AcharaN karatA hai
usake puNya karmakA ba.ndh hotA hai, usase svargAdike bhogo.nkI prApti hotI hai aur usase karmakA
kShay rUp sa.nvar, nirjarA, mokSha nahI.n hotA hai.. 84..

Age kahate hai.n ki ––– jo AtmA kA svabhAvarUp dharma hai vah hI mokShakA kAraN hai
aisA niyam haiH––––
appA appammi rao rAyAdisu sayaladosaparichatto.
sa.nsArataraNahedU dhammo tti jiNehi.n NiddiTTha.n.. 85..
AtmA Atmani rataH rAgadiShu sakaladoShaparityaktaH.
sa.nsArataraNahetuH dharma iti jinaiH nirdiShTam.. 85..

arthaH
––yadi AtmA rAgAdik samasta doSho.nse rahit hokar AtmA hI me.n rat ho jAy to
aise dharma ko jineshvaradev ne sa.nsArasamudra se tarane kA kAraN kahA hai.

bhAvArthaH––jo pahile kahA thA ki mohake kShobhase rahit AtmAkA pariNAm hai so dharma
hai, so aisA dharma hI sa.nsAr se pAr ke mokShakA kAraN bhagavAnane kahA hai, yah niyam hai.. 85..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
paratIt, ruchi, shraddhAn ne sparshan kare Che puNyanu.n
te bhog kerU.n nimitta Che, na nimitta karmakShay taNu.n. 84.

rAgAdi doSh samasta ChoDI AtamA nijarat rahe
bhavataraNakAraN dharma Che te–em jinadevo kahe. 85.

Page 209 of 394
PDF/HTML Page 233 of 418
single page version

bhAvapAhuD][209

Age isI artha ko dR^i.Dh.h.h karane ke liye kahate hai.n ki––– jo AtmA ke liye iShTa nahI.n karatA hai aur samasta puNyakA AcharaN karatA hai to bhI siddhi ko nahI.n pAtA haiH––

ah puN appA NichChadi puNNAI karedi NiravasesAi.n.
tah viN pAvadi siddhi.n sa.nsArattho puNo bhaNido.. 86..
ath punaH AtmAna.n nechChati puNyAni karoti niravasheShAni.
tathApi na prApnoti siddhi.n sa.nsArasthaH punaH bhaNitaH.. 86..

arthaH
––athavA jo puruSh AtmAkA iShTa nahI.n karatA hai, usakA svarUp nahI.n jAnatA hai,
a.ngIkAr nahI.n karatA hai aur sab prakArake samasta puNyako karatA hai, to bhI siddhi
(mokSha) ko
nahI.n pAtA hai kintu vah puruSh sa.nsAr hI me.n bhramaN karatA hai.

bhAvArthaH––Atmik dharma dhAraN kiye binA sab prakArake puNya kA AcharaN kare to bhI
mokSha nahI.n hotA hai, sa.nsAr hI me.n rahatA hai. kadAchit svargAdik bhog pAve to vahA.N bhogo.n me.n
Asakta hokar rahe, vahA.N se chay ekendriyAdik hokar sa.nsAr hI me.n bhramaN karatA hai.. 86..

Age, is kAraNase AtmA hI kA shraddhAn karo, prayatnapUrvak jAno, mokSha prApta karo,
aisA upadesh karate hai.nH––––
eeN kAraNeN ya ta.n appA saddaheh tiviheNa.
jeN ya laheh mokkha.n ta.n jANijjah payatteNa.. 87..
eten kAraNen cha ta.n AtmAna.n shraddhatta trividhena.
yen cha labhadhva.n mokSha.n ta.n jAnIt prayatnena.. 87..

arthaH
––pahile kahA thA ki AtmA kA dharma to mokSha hai, usI kAraN se kahate hai.n
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
paN Atmane ichChayA vinA puNyo asheSh kare bhale,
topaN lahe nahi siddhine, bhavamA.n bhame–Agam kahe. 86.

A kAraNe te AtmanI trividhe tame shraddhA karo,
te Atmane jANo prayatne, muktine jethI varo. 87.

Page 210 of 394
PDF/HTML Page 234 of 418
single page version

210] [aShTapAhuD ki––––he bhavyajIvo.n! tum us AtmA ko prayatnapUrvak sab prakAr ke udyam karake yathArtha jAno, us AtmA kA shraddhAn karo, pratIti karo, AcharaN karo. man–vachan–kAy se aise karo jisase mokSha pAvo. bhAvArthaH––jisako jAnane aur shraddhAn karane se mokSha ho usIko jAnanA aur shraddhAn karanA mokSha prApti karAtA hai, isaliye AtmAko jAnane kA kArya sab prakArake udyam pUrvak karanA chAhiye, isI se mokSha kI prApti hotI hai, isaliye bhavyajIvo.n ko yahI upadesh hai.. 87.. Age kahate hai.n ki bAhya–––hi.nsAdik kriyA ke binA hI ashuddha bhAvase ta.ndul matsyatulya jIv bhI sAtave.n narak ko gayA, tab anya ba.De jIvo.n kI kyA kathA?

machCho vi sAlisittho asuddhabhAvo gao mahANaraya.n.
iy NAu.n appANa.n bhAvah jiNabhAvaNa.n Nichcha.n.. 88..
matsyaH api shAlisikthaH ashuddhabhAvaH gataH mahAnarakam.
iti j~nAtvA AtmAna.n bhAvay jinabhAvanA.n nityam.. 88..

arthaH
––he bhavyajIv! tU dekh, shAlasiktha
(tandul nAmakA matsya) vah bhI ashuddha
bhAvasvarUp hotA huA mahAnarak (sAtave.n narak) me.n gayA, isaliye tujhe upadesh dete hai.n ki
apanI AtmA ko jAnane ke liye nira.ntar jinabhAvanA kara.

bhAvArthaH––ashuddhabhAv ke mahAtmya se tandul matsya jaisA alpajIv bhI sAtave.n narak ko
gayA, to anya ba.De jIv kyo.n na narak jAve.n? isaliye bhAv shuddha karane kA upadesh hai. bhAv
shuddha hone par apane aur dUsare ke svarUp kA jAnanA hotA hai. apane aur dUsare ke svarUp kA
j~nAn jinadev kI Aj~nA kI bhAvanA nirantar bhAne se hotA hai, isaliye jinadev kI Aj~nA kI
bhAvanA nirantar karanA yogya hai.

tandul matsya kI kathA aise hai––––kAkandIpurI kA rAjA sUrasen thA vah mA.nsabhakShIho
gayA. atyanta lolupI, mA.ns bhakShaNakA abhiprAy rakhatA thA. usake ‘pitR^ipriy’ nAmakA rasoIdAr
thA. vah anek jIvo.n kA mA.ns nirantar bhakShaN karatA thA. usako sarpa Das gayA to marakar
svaya.nbhUramaN samudra me.n mahAmatsya ho gayA.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
avishuddha bhAve matsya ta.ndul paN gayo mahA narakamA.n,
tethI nijAtmA jANI nitya tu.n bhAv re! jinabhAvanA. 88.

Page 211 of 394
PDF/HTML Page 235 of 418
single page version

bhAvapAhuD][211 rAjA sUrasen bhI mar kar vahA.N hI usI mahAmatsya ke kAn me.n ta.ndul matsya ho gayA. vahA.N mahAmatsya mukhame.n anek jIv Ave.n, bAhar nikal jAve.n, tab ta.ndul matsya unako dekhakar vichAr kare ki yah mahAmatsya abhAgA hai jo mu.Nh me.n Aye hue jIvo.n ko khAtA nahI.n hai. yadi merA sharIr itanA ba.DA hotA to is samudra ke sab jIvo.n ko khA jAtA. aise bhAvo.nke pApase jIvo.n ko khAye binA hI sAtave.n narakame.n gayA aur mahAmatsya to khAnevAlA thA so vah to narak me.n jAy hI jAya. isaliye ashuddhabhAv sahit bAhya pAp karanA to narak kA kAraN hai hI, parantu bAhya hi.nsAdik pApake kiye binA keval ashuddhabhAv bhI usIke samAn hai, isaliye bhAvo.nme.n ashubh dhyAn Cho.Dkar shubh dhyAn karanA yogya hai. yahA.N aisA bhI jAnanA ki pahile rAj pAyA thA so pahile puNya kiyA thA usakA phal thA,pIChe kubhAv hue tab narak gayA isaliye Atmaj~nAn ke binA keval puNya hI mokSha kA sAdhan nahI.n hai.. 88.. Age kahate hai.n ki bhAvarahit ke bAhya parigrahakA tyAgAdi sab niShprayojan haiH–––

bAhirasa.ngachchAo girisaridarika.ndarAi AvAso.
sayalo NANajjhayaNo Niratthao bhAvarahiyANa.n.. 89..
bAhyasa.ngatyAgaH girisariddarIka.ndarAdau AvAsaH.
sakala.n j~nAnAdhyayana.n nirarthaka.n bhAvarahitAnAmr.. 89..

arthaH
––jo puruSh bhAv rahit hai.n, shuddha AtmAkI bhAvanAse rahit hai.n aur bAhya AcharaNase
santuShTa hai.n, unake bAhya parigrahakA tyAg hai vah nirarthak hai. giri
(parvat), darI (parvat kI
guphA), sarit (nadI ke pAs), ka.ndar (parvat ke jal se chirA huA sthAn) ityAdi sthAno.nme.n
AvAs (rahanA) nirarthak hai. dhyAn karanA, Asan dvArA man ko rokanA adhyayan (pa.DhnA) ––
––ye sab nirarthak hai.n.

bhAvArthaH––bAhya kriyAkA phal Atnaj~nAn sahit ho to saphal ho, anyAy sab nirarthak
hai. puNyakA phal ho to bhI sa.nsArakA hI kAraN hai, mokShaphal nahI.n hai.. 89..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! bAhyaparigrahatyAg, parvat–ka.ndarAdinivAsane
j~nAnAdhyayan saghaLu.n nirarthak bhAvavirahit shramaNane. 89.

Page 212 of 394
PDF/HTML Page 236 of 418
single page version

212] [aShTapAhuD

Age upadesh karate hai.n ki bhAvashuddhi ke liye indriyAdik ko vash karo, bhAvashuddhike binA bAhya bheShakA ADambar mat karoH–––

bha.njasu indiyaseNa.n bha.njasu maNamakkaDa.n payatteNa.
mA jaNara.njaNakaraNa.n bAhiravayaves ta.n kuNasu.. 90..
bha.ngdhi indriyasenA.n bha.ngdhi manomarkaTa.n prayatnena.
mA janara.njanakaraNa.n bahirvrataveSh tva.nkArShIH.. 90..

arthaH
––he mune! tU indriyo.nkI senA hai usakA bha.njan kar, viShayo.nme.n mat ram, manarUp
ba.ndar ko prayatnapUrvak ba.DA udyam karake bha.njan kar, vashIbhUt kar aur bAhyavrat kA bheSh lokame.n
ra.njan karane vAlA mat dhAraN kara.

bhAvArthaH––bAhya munikA bheSh lokakA ra.njan karane vAlA hai, isaliye yah upadesh hai;
lokara.njan se kuCh paramArtha siddhi nahI.n hai, isaliye indriy aur manako vash me.n karane ke liye
bAhya yatna kare to shreShTha hai. indriy aur man ko vash me.n kiye binA keval lokara.njanamAtra bheSh
dhAraN karane se kuCh paramArtha siddhi nahI.n hai.. 90..

Age phir upadesh kahate hai.nH––
NavaNokasAyavagga.n michChatta.n chayasu bhAvasuddhAe.
cheiyapavayaNaguruNa.n karehi bhatti.n jiNANAe.. 91..
navanokaShAyavarga.n mithyAtva.n tyaj bhAvashuddhyA.
chaityapravachanaguruNA.n kuru bhakti.n jinAj~nayA.. 91..

arthaH
––he mune! tU nav jo hAsya, rati, arati, shok, bhay, jugupsA, strIved,
puruShaved, napu.nsakaved–––––ye no kaShAyavarga tath mithyAtva inako bhAvashuddhi dvArA Cho.D.h.h aur
niAj~nA se chaitya, pravachan, guru inakI bhakti kara.. 91..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tu.n indrisenA toD manamarkaT tu.n vash kar yatnathI,
nahi kar tu.n janara.njanakaraN bahira.ng–vrataveshI banI. 90.

mithyAtva ne nav nokaShAy tu.n ChoD bhAvavishuddhithI;
kar bhakti jin–Aj~nAnusAr tu.n chaitya–pravachan–guru taNI. 91.

Page 213 of 394
PDF/HTML Page 237 of 418
single page version

bhAvapAhuD][213

Age phir kahate hai.nH––
titthayar bhAsiyattha.n gaNaharadevehi.n ga.nthiya.n samma.n.
bhAvahi aNudiNu atula.n visuddha bhAveN suyaNANa.n.. 92..
tIrtha.nkarabhAShitArtha.n gaNadharadevaiH grathita.n samyak.
bhAvay anudina.n atula.n vishuddhabhAven shrutaj~nAnam.. 92..

arthaH
––he mune! tU jis shrutaj~nAnako tIrtha.nkar bhagavAnane kahA aur gaNadhar devo.nne gU.nthA
arthAt shAstrarUp rachanA kI usakI samyak prakAr bhAv shuddha kar nirantar bhAvanA kara. kaisA hai
vah shrutaj~nAn? atul hai, isake barAbar anya matakA kahA huA shrutaj~nAn nahI.n hai.. 92..

aisA karane se kyA hotA hai.hr so kahate hai.nH–––
1pIUN NANasalila.n NimmahatisaDAhasosaummukkA.
ho.nti sivAlayavAsI tihuvaNachUDAmaNI siddhA.. 93..
2pItvA j~nAnasalila.n nirmathyatR^iShAdAhashoShonmuktA.
bhava.nti shivAlayavAsinaH tribhuvan chUDAmaNayaH siddhAH.. 93..

arthaH
––pUrvokta prakAr bhAv shuddha karane par j~nAnarUp jalako pIkar siddha hote hai.n. kaise
hai.n siddha? nirmathya arthAt mathA na jAve aise tR^iShAdAh shoSh se rahit hai.n, is prakAr siddha hote
hai; j~nAnarUp jal pIne kA yah phal hai. siddha shivAlay arthAt muktirUp mahalame.n rahanevAle hai.n,
lokake shikhar par jinakA vAs hai. isIliye kaise hai.n? tIn bhuvanake chu.DAmaNi hai.n, mukuTamaNi hai.n
tathA tIn bhuvan me.n aisA sukh nahI.n hai, aise paramAna.nd avinAshI sukhako ve bhogate hai.n. isaprakAr
ve tIn bhuvan ke mukuTamaNi hai.n.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntaraH– pAUNa. 2 pAThAntaraH– prApya.
tIrtheshabhAShit–arthamay, gaNadhar suvirachit jeh Che,
pratidin tu.n bhAv vishuddhabhAve te atul shrutaj~nAnane. 92.
jIv j~nAnajaL pI, tIvratR^iShNAdAhashoSh thakI ChUTI,
shivadhAmavAsI siddha thAy–trilokanA chUDAmaNi. 93.

Page 214 of 394
PDF/HTML Page 238 of 418
single page version

214] [aShTapAhuD

bhAvArthaH––shuddha bhAv karake j~nAnarUp jal pIne par tR^iShAdAh shoSh miT jAtA hai, isaliye aise kahA hai ki paramAnandarUp siddha hote hai.n.. 93..

Age bhAv shuddhi ke liye phir upadesh karate hai.nH–––
das das do suparIsah sahahi muNI sayalakAl kAeNa.
sutteN appamatto sa.njamaghAda.n pamottUNa.. 94..
dash dash dvau suparIShahAn sahasva mune! sakalakAla.n kAyena.
sUtreN apramattaH sa.nyamaghAta.n pramuchya.. 94..

arthaH
––he mune! tU das das do arthAt bAIs jo suparIShah arthAtAtishay kar sahane
yogya ko sUtreN arthAt jaise jinavachaname.n kahe hai.n usI rIti se niHpramAdI hokar sa.nyamakA ghAt
dUrakar aur apanI kAyase sadAkAl nira.ntar sahan kara.

bhavArthaH––jaise sa.nyam na biga.De aur pramAdakA nivAraN ho vaise nirantar muni kShudhA, tR^iShA Adik bAIs parIShah sahan kare. inako sahan karanekA prayojan sUtrame.n aisA kahA hai ki––– inake sahan karane se karma kI nirjarA hotI hai aur sa.nyam ke mArga se ChUTanA nahI.n hotA hai, pariNAm dR^i.Dh.h.h hote hai.n.. 94.. Age kahate hai.n ki–––jo parIShah sahaneme.n dR^i.Dh.h.h hotA hai vah upasarga Ane par bhI dR^i.Dh.h.h rahatA hai, chyut nahI.n hotA, usakA dR^iShTA.nt kahate hai.nH––––

jah pattharo Na bhijjai pariTThio dIhakAlamudaeN1.
tah sAhU vi Na bhijjai uvasaggaparIsahehi.nto.. 95..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 ‘mudakeN’ pAThAntar ‘mudaeN’.
bAvIsh pariShah sarva kAL saho mune! kAyA vaDe,
apramatta rahI, sUtrAnusAr, nivArI sa.nyamaghAtane. 94.

paththar rahyo chir pANImA.n bhedAy nahi pANI vaDe,
tyam sAdhu paN bhedAy nahi upasarga ne parIShah vaDe. 95.

Page 215 of 394
PDF/HTML Page 239 of 418
single page version

bhAvapAhuD][215

yathA prastaraH na bhidyate paristhitaH dIrghakAl mudakena.
tathA sAdhurapi na bhidyate upasarga parIShahebhyaH.. 95..

arthaH
––jaise pAShAN jalame.n bahut kAlatak rahane par bhI bhedako prApta nahI.n hotA hai vaise
hI sAdhu upasarga – parIShaho.nse nahI.n bhidatA hai.

bhAvArthaH––pAShAN aisA kaThor hotA hai ki yadi vah jalame.n bahut samay tak rahe to bhI usame.n jal pravesh nahI.n karatA hai, vaise hI sAdhuke pariNAm bhI aise dR^i.Dh.h.h hote hai.n ki––upasarga – parIShah Ane par bhI sa.nyamake pariNAm se chyut nahI.n hotA hai aur pahile kahA jo sa.nyam kA ghAt jaise na ho vaise parIShah sahe. yadi kadAchit sa.nyamakA ghAt hotA jAne to jaise ghAt na ho vaise kare.. 95.. Age, parIShah Ane par bhAv shuddha rahe aisA upAy kahate hai.nH––

bhAvahi aNuvekkhAo avare paNavIsabhAvaNA bhAvi.
bhAvarahieN ki.n puN bAhirali.ngeN kAyavva.n.. 96..
bhAvay anuprekShAH aparAH pa.nchavi.nshatibhAvanAH bhAvaya.
bhAvarahiten ki.n punaH bAhyali.ngen karttavyam.. 96..
arthaH––he mune! tU anuprekShA arthAt anitya Adi bArah anuprekShA hai.n unakI bhAvanA kar
aur apar arthAt anya pA.Nch mahAvrato.n kI pachchIs bhAvanA kahI hai unakI bhAvanA kar, bhAvarahit
jo bAhyali.ng hai usase kyA karttavya hai? arthAt kuCh bhI nahI.n.

bhAvArthaH––kaShTa Ane par bArah anuprekShAo.nkA chintan karanA yogya hai. inake nAm ye
hai.n–––1 anitya, 2 asharaN, 3 sa.nsAr, 4 ekatva, 5 anyatva, 6 ashuchitva, 7 Asrav, 8
sa.nvar, 9 nirjarA, 10 lok, 11 bodhidurlabh, 12 dharma––––inakA aur pachchatsa bhAvanAo.nkA
bhAnA ba.DA upAy hai. inakA bArambAr vintan karane se kaShTa me.n pariNAm biga.Dte nahI.n hai.n,
isaliye yah upadesh hai.. 96..

Age phir bhAv shuddha rakhane ko j~nAnakA abhyAs karate hai.nH––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

tu.n bhAv dvAdash bhAvanA, vaLI bhAvanA pachchIshane;
shu.n Che prayojan bhAvavirahit bAhyali.ng thakI are! 96.

Page 216 of 394
PDF/HTML Page 240 of 418
single page version

216] [aShTapAhuD

savvavirao vi bhAvahi Nav ya payatthAi.n satta tachchAi.n.
jIvasamAsAi.n muNI chaudasaguNaThANaNAmAi.n.. 97..
sarva varitaH api bhAvay nav padArthAn sapta tattvAni.
jIvasamAsAn mune! chaturdashaguNasthAnanAmAni.. 97..

arthaH––he mune! tU sab parigrahAdikase virakta ho gayA hai, mahAvrat sahit hai to bhI
bhAv vishuddhike liye nav padArtha, sapta tattva, chaudah jIvasamAs, chaudah guNasthAn inake nAm
lakShaN bhedaityAdiko.n kI bhAvanA kara.
bhAvArthaH––padArtho.n ke svarUpakA chintan karanA bhAvashuddhikA ba.DA upAy hai isaliye yah
upadesh hai. inakA nAm svarUp anya gra.ntho.nse jAnanA.. 97..

Age bhAv shuddhike liye anya upAy kahate hai.nH––––
Navavihaba.nbha.n payaDahi abba.nbha.n dasaviha.n NamottUNa.
mehUNasaNNAsatto bhamio si bhavaNNave bhIme.. 98..
navavidhabrahmacharya.n prakaTya abrahma dashavidha.n pramuchya.
maithunasa.nj~nAsaktaH bhramito.asi bhavArNave bhIme.. 98..

arthaH
––he jIv! tU pahile das prakArakA abrahma hai usako Cho.Dkar nav prakArakA
brahmacharya hai usako pragaTakar, bhAvo.nme.n pratyakSha kara. yah upadesh isaliye diyA hai ki tU maithUnasa.nj~nA
jo kAmasevanakI abhilAShA usame.n Asakta hokar ashuddha bhAvo.nse is bhIm
(bhayAnak)
sa.nsArarUpI samudra me.n bhramaN karatA rahA.

bhAvArthaH––yah prANI maithunasa.nj~nA me.n Asakta hokar gR^ihasthapanA Adik anek upAyo.nse
strIsevanAdik ashuddhabhAvo.nse ashubh kAryo.n me.n pravartatA hai, usase is bhayAnak sa.nsArasamudra me.n
bhramaN karatA hai, isaliye yah upadesh hai ki–––das prakArake abrahmako Cho.Dkar nav prakArake
brahmacharyako a.ngIkAr karo.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pUraNavirat paN bhAv tu.n nav artha, tattvo sAtane,
muni! bhAv jIvasamAsane, guNasthAn bhAv tu.n chaudane. 97.

abrahma dashavidh TALI tu.n pragaTAv navavidh brahmane;
re! mithunasa.nj~nAsakta te.n karyu.n bhramaN bhIm bhavArNave. 98.