Page 177 of 394
PDF/HTML Page 201 of 418
single page version
bhAvapAhuD][177 ke bIch me.n rahA, kaisA rahA? mAtA ke dA.Nto.nse chabAyA huA aur dA.Nto.nke lagA huA (rukA huA) jhUThA bhojan ke khAne ke pIChe jo udar me.n gayA usake ras rUpI AhAr se rahA.. 40.. Age kahate hai.n ki garbha se nikal kar isaprakAr bAlakapan bhogAH––
asuI asiyA bahuso muNivar bAlattapatteNa.. 41..
ashuchiH ashitA bahushaH munivar! bAlatvaprAptena.. 41..
arthaH––he munivar! tU bachapan ke samayame.n aj~nAn avasthAme.n ashuchi [apavitra] sthAno.nme.n
ashuchike bIch leTA aur bahut bAr ashuchi vastu hI khAI, bachapan ko pAkar isaprakAr cheShThAye.n
kI.
bhAvArthaH––yahA.N ‘munivar’ isaprakAr sambodhan hai vah pahaleke samAn jAnanA; bAhya
ba.DA kArya kiyA, parantu bhAvo.nke binA vah niShphal hai isaliye bhAvake sanmukh rahanA, bhAvo.nke
binA hI yah apavitra sthAn mile hai.n.. 41..
Age kahate hai ki yah deh is prakAr hai usakA vichAr karoH––
kharisavasApUy 1rivabbhis bhariya.n chi.ntehi dehauDa.n.. 42..
kharisavasApUyakilviShabharita.n chintay dehakuTam.. 42..
munivar! ashuchi ArogI Che bahu vAr te.n bAlatvamA.n. 41.
pal–pitta–shoNit–A.n5thI durga.ndh shab sam jyA.n srave,
Page 178 of 394
PDF/HTML Page 202 of 418
single page version
178] [aShTapAhuD
arthaH––he mune! tU deharUp ghaTako isaprakAr vichAr, kaisA hai deh ghaT? mAs, hAD, shukra (vIrya), shroNit (rudhir), pitta (uShNa vikAr) aur (A.Nta.DiyA.N) Adi dvArA tatkAl mR^itakakI tarah durga.ndh hai tathA kharis (rudhirase milA apakvamal), vasA (med), pUy (kharAb khUn) aur rAdh, in sab malin vastuo.n se pUrA bharA hai, isaprakAr deharUp ghaT kA vichAr karo. bhAvArthaH––yah jIv to pavitra hai, shuddhaj~nAnamayI hai aur yah deh isaprakAr hai, isame.n rahanA ayogya hai–––aisA batAyA hai.. 42.. Age kahate hai.n ki jo kuTumba se ChUTA vah nahI.n ChUTA, bhAv se ChUTe hueko hI ChUTA kahate hai.nH–––
iy bhAviUN ujjhasu ga.ndha.n abbha.ntara.n dhIra.. 43..
iti bhAvayityA ujjhay granthamAbhya.nntara.n dhIr!.. 43..
arthaH––jo muni bhAvo.n se mukta huA usI ko mukta kahate hai.n aur bA.ndhav Adi kuTumba
tathA mitra Adi se mukta huA usako mukta nahI.n kahate hai.n, isaliye he dhIr muni! tU isaprakAr
jAnakar abhyantar kI vAsanA ko Cho.D.
bhAvArthaH––jo bAhya bA.ndhav, kuTumba tathA mitra inako Cho.Dkar nirga.n.hrath huA aur abhya.ntar
kahate hai.n. abhyantar vAsanA ChUTane par nirgra.nth hotA hai, isaliye yah upadesh hai ki abhyantar
mithyAtva kaShAy Cho.Dkar bhAvamuni bananA chAhiye.. 43..
Age kahate hai.n ki jo pahile muni hue unho.nne bhAvashuddhi binA siddhi nahI.n pAI hai.
Page 179 of 394
PDF/HTML Page 203 of 418
single page version
bhAvapAhuD][179
attAvaNeN jAdo bAhubalI kittiya.n 1 kAla.n.. 44..
AtApanen jAtaH bAhubalI kiyanta.n kAlam.. 44..
arthaH––dekho, bAhubalI shrI R^iShabhadevakA putra dehAdik parigrahako Cho.Dkar nirgra.nth muni
ban gayA, to bhI mAnakaShAy se kaluSh kuCh samay tak AtApan yog dhAraNakar sthit ho gayA,
phir bhI siddhi nahI.n pAI.
bhAvArthaH––bAhubalI se bharatachakravartI ne virodh kar yuddha Arambha kiyA, bharat kA apamAn
kaluShatA rahI ki bharat kI bhUmi par mai.n kese rahU.N? tab kAyotsarga yogase ek varSha tak kha.De rahe
parantu kevalaj~nAn nahI.n pAyA. pIChe kaluShatA miTI tab kevalaj~nAn utpanna huA. isaliye kahate
hai.n ki aise mahAn puruSh ba.DI shakti ke dhArakake bhI bhAv shuddhi ke binA siddhi nahI.n pAI tab
anya kI kyA bAt? isaliye bhAvo.nko shuddha karanA chAhiye, yah upadesh hai.. 44..
Age madhupi.ngal muni kA udAharaN dete hai.nH–––
savaNattaNa.n Na patto NiyANamitteN bhaviyaNuya.. 45..
AtApanA karatA rahyA bAhubal muni kyA.n lagI? 44.
tan–bhojanAdi pravR^ittinA tajanAr muni madhupi.ngale,
Page 180 of 394
PDF/HTML Page 204 of 418
single page version
180] [aShTapAhuD
shramaNatva.n na prAptaH nidAnamAtreN bhavyanut!.. 45..
arthaH––madhupi.ngal nAm kA muni kaisA huA? deh AhArAdi me.n vyApAr Cho.Dkar bhI
nidAnamAtrase bhAvashramaNapane ko prApta nahI.n huA, usako bhavya jIvo.nse namane yogya muni, tU dekha.
bhAvArthaH––madhupi.ngal nAmake munikI kathA purAN me.n hai usakA sa.nkShep aise hai–––is
chAraNayugalanagar ke rAjA suyodhanakI putrI sulasAke svaya.nvarame.n AyA thA. vahI.n sAketapurI kA
rAjA sagar AyA thA. sagar ke ma.ntrI ne madhupi.ngalako kapaTase nayA sAmudrik shAstra banAkar
doShI batAyA ki isake netra pi.ngal hai.n (mA.NjarA hai.n) jo kanyA isako vare vah maraN ko prApta
madhupi.ngalane virakta hokar dIkShA le lI.
phir kAraN pAkar sagarake ma.ntrIke kapaTako jAnakar krodhase nidAn kiyA ki mere tapakA
mahAkAlAsur nAmakA asuradev huA, tab sagarako ma.ntrI sahit mArane kA upAy sochane lagA.
isako kShIrakadamba brAhmaNakA putra pApI parvat milA, tab usako pashuo.n kI hi.nsArUp yaj~nakA
sahAyak ban aisA kahA. sagar rAjA ko yaj~na kA upadesh karake yaj~na karAyA, tere yaj~na me.n
sahAyak banU.NgA. tab parvat ne sagar se yaj~na karAyA–––pashu home. us pApase sagar sAtave.n
narak gayA aur kAlAsur sahAyak banA so yaj~na karanevAlo.n ko svarga jAte dikhAye. aise
madhupi.ngal nAmak munine nidAnase mahAkAlAsur banakar mahApAp kamAyA, isaliye AchArya kahate
hai.n ki muni ban jAne par bhI bhAv biga.D.h.h jAve.n to siddhiko nahI.n pAtA hai. isakI kathA
purANo.nse vistArase jAno.. 45..
Page 181 of 394
PDF/HTML Page 205 of 418
single page version
bhAvapAhuD][181
so Natthi vAsaThANo jattha Na DhuruDhullio jIvo.. 46..
tannAsti vAsasthAna.n yatra na bhramitaH jIv!.. 46..
arthaH––anya aur ek vishiShTha nAmak muni nidAn ke doShase duHkhako prApta huA,
isaliye lokame.n aisA vAsasthAn nahI.n hai jisame.n yah jIv–maraNasahit bhramaNako prApta nahI.n huA.
bhAvArthaH––vishiShTha munikI kathA aise hai–––ga.ngA aur ga.ndhavatI dono.n nadiyo.nkA jahA.N
pa.nchAgnise tap karatA thA. vahA.N guNabhadra vIrabhadra nAmake do chAraN muni Aye. us vashShThi tapasvI
ko kahA––jo tU aj~nAn tap karatA hai isame.n jIvo.nkI hi.nsA hotI hai, tab tapasvI ne pratyakSha
hi.nsA dekh aur virakta hokar jainadIkShA le lI, mAsopavAsasahit AtApan yog sthApit
kiyA, us tap ke mAhAtmyase sAt vyantar devo.nne Akar kahA, hamako Aj~nA do so hI kare.n,
tab vashiShThane kahA, ‘abhI to mere kuCh prayojan nahI.n hai, janmA.ntarame.n tumhe.n yAd karU.NgA’. phir
vashiShThane mathurApurI me.n Akar mAsopavAsasahit AtApan yog sthApit kiyA.
usako mathurApurI ke rAjA ugrasenane dekhakar bhaktivash yah vichAr kiyA ki mai.n inako
pAraNA ke din nagar me.n Aye, vahA.N agnikA upadrav dekhakar a.ntarAy jAnakar vApis chale gaye.
phir mAsopavAs kiyA, phir pAraNA din nagar me.n Aye tab hAthI kA kShobhadekh a.ntarAy
jAnakar vApis chale gaye. phir mAsopavAs kiyA, phir pIChe pAraNAke din phir nagar me.n
Aye. tab rAjA jarAsi.ndhakA patra AyA, usake nimitta se rAjAkA chitta vyagra thA isaliye
muniko paDagAhA nahI.n, tab a.ntarAy mAn vApis vaname.n jAte hue logo.nke vachan sune–rAjA
muniko AhAr de nahI.n aur anya dene vAlo.n ko manA kar diyA; aise vachan sun rAjApar krodh
kar nidAn kiyA ki––is rAjAkA putra hokar rAjAkA nigrah kar mai.n rAj karU.N, is tapakA
mere yah phal ho, isaprakAr nidAn se marA.
Page 182 of 394
PDF/HTML Page 206 of 418
single page version
182] [aShTapAhuD
rAjA ugrasenakI rAnI padmAvatI ke garbhame.n AyA, mAs pure hone par janma liyA tab isako krUr dR^iShTi dekhakar kA.NsIke sa.ndUk me.n rakkhA aur vR^ittAntake lekh sahit yamunA nadIme.n bahA diyA. kaushAmbIpur me.n ma.ndodarI nAmakI kalAlI ne usako lekar putrabuddhise pAlan kiyA, ka.ns nAm rakhA. jab vah ba.DA huA to bAlako.nke sAth khelate samay sabako duHkh dene lagA, tab ma.ndodarI ne ulAhano.nke duHkh se isako nikAl diyA. phir yah ka.ns shauryapur gayA vahA.N vasudev rAjA ke payAdA (sevak) banakar rahA. pIChe jarAsi.ndh pratinArAyaN kA patra AyA ki jo podanapur ke rAjA si.nharathako bA.Ndh lAve usako Adhe rAjya sahit putrI vivAhit kar dU.N. tab vasudev vahA.N ka.ns sahit jAkar yuddha karake us si.nharath ko bA.Ndh lAyA, jarAsi.ndhako sau.np diyA. phir jarAsi.ndhane jIva.nshayA putrI sahit AdhA rAjya diyA, tab vasudev ne kahA– si.nharathako ka.ns bA.Ndhakar lAyA hai, isako do. phir jarAsi.ndh ne isakA kul jAnane ke liye ma.ndodarI ko bulA kar kulakA nishchay karake isako jIva.nshayA byAh dI; tab ka.ns ne mathurA kA rAjya lekar pitA ugrasen rAjA ko aur padmAvatI mAtA ko ba.ndIkhAne me.n DAl diyA, pIChe kR^iShNa nArAyaNase mR^ityuko prApta huA. isakI kathA vistAr pUrvak uttar purANAdi se jAniye. isaprakAr vishaShTha munine nidAnase siddhiko nahI.n pAI, isaliye bhAvali.ngahIse siddhi hai.. 46.. Age kahate hai.n ki bhAvarahit chaurAsI lAkh yoniyo.nme.n bhramaN karatA haiH––
bhAvavirao vi savaNo jattha Na DhuruDhullio jIva.. 47..
bhAvavirataH api shramaNaH yatra na bhramitaH 1jIvaH.. 47..
arthaH–is sa.nsArame.n chaurAsIlAkh yoni, unake nivAs me.n aisA koI desh nahI.n hai jisame.n
is jIvane dravyali.ngI muni hokar bhI bhAvarahit hotA huA bhramaN nahI.n kiyA ho.
Page 183 of 394
PDF/HTML Page 207 of 418
single page version
bhAvapAhuD][183
bhAvArthaH––dravyali.ng dhAraN kar nirgarandha muni banakar shuddha svarUpake anubhavarUp bhAv binA yah jIv chaurAsI lAkh yoniyo.n me.n bhramaN hI karatA rahA, aisA sthAn nahI.n rahA jisame.n maraN nahI.n huA ho. Age chaurAsI lAkh yonike bhed kahate hai.n–––pR^ithvI, ap, tej, vAyu, nityanigod aur itaranigod ye to sAt–sAt lAkh hai.n, sab byAlIs lAkh hue, vanaspati das lAkh hai.n, do indriy, teindriy, chauindriy do – do lAkh hai.n, pa.nchendriy tirya.nch chAr lAkh, dev chAr lAkh, manuShya chaudah lAkha. isaprakAr chaurAsI lAkh hai.n. ye jIvo.nke utpanna hone ke sthAn hai.n.. 47.. Age kahate hai.n ki dravyamAtrase li.ngI nahI.n hotA hai bhAvese hotA haiH––––
tamhA kuNijja bhAva.n ki.n kIrai davvali.ngeNa.. 48..
tasmAt kuryAH bhAva.n ki.n kriyate dravyali.ngena.. 48..
arthaH–– li.ngI hotA hai so bhAvali.ng hI se hotA hai, dravyali.ngase li.ngI nahI.n hotA hai
yah prakaT hai; isaliye bhAvali.ng hI dhAraN karAnA, dravyali.ngase kyA siddha hotA hai?
bhAvArthaH––AchArya kahate hai.n ki–––isase adhik kyA kahA jAve, bhAvali.ng binA
ki kAhe kA muni hai? kapaTI hai. dravyali.ng se kuCh siddhi nahI.n hai, isaliye bhAvali.ng hI dhAraN
karane yogya hai.. 48..
Age isIko dR^i.Dh.h.h karane ke liye dravyali.ngadhArakako ulaTA upadrav huA, udAharaN kahate
Page 184 of 394
PDF/HTML Page 208 of 418
single page version
184] [aShTapAhuD
jiNali.ngeN vi bAhU paDio so raurave Narae.. 49..
jinali.ngenApi bAhuH patitaH saH raurave narake.. 49..
arthaH––dekho, bAhu nAmak muni bAhya jinali.ng sahit thA to bhI abhyantar ke doShase
samasta da.nDak nAmak nagar ko dagdha kar kiyA aur saptam pR^ithvIke raurav nAmak bil me.n girA.
bhAvArthaH––dravyali.ng dhAraN kar kuCh tap kare, usase kuCh sAmarthya ba.Dhe, tab kuCh kAraN
bhAvasahit dhAraN karanA shreShTha hai aur keval dravyali.ng to upadrav kA kAraN hotA hai. isakA
udAharaN bAhu muni kA batAyA. usakI kathA aise hai––––
dakShiN dishAme.n kumbhakArakaTak nagarame.n daNDak nAmakA rAjA thA. usake bAlak nAmakA
bAlak nAmake ma.ntrI ko vAdame.n jIt liyA, tab ma.ntrIne krodh karake ek bhA.NDako munikA rUp
karAkar rAjAkI rAnI suvratAke sAth krI.DA karate hue rAjA ko dikhA diyA aur kahA ki
dekho! rAjAke aisI bhakti hai jo apanI strI bhI digambarako krI.DA karaneke liye de dI hai. tab
rAjAne digambaro.n par krodh karake pA.Nchasau muniyo.nko ghAnI me.n pilavAyA. ve muni upasarga sahakar
paramasamAdhise siddhi ko prApta hue.
phir us nagar me.n bAhu nAmake ek muni Aye. unako logo.nne manA kiyA ki yahA.N kA
diyA hai, vah ApakA bhI vahI hAl karegA. tab logo.nke vachano.n se bAhu muniko krodh utpanna
huA, ashubh taijasasamudghAtase rAjAko ma.ntrI sahit aur sab nagar ko bhasma kar diyA. rAjA
aur ma.ntrI sAtave.n narak raurav nAmak bilame.n gire, vah bAhu muni bhI marakar raurav bil me.n gire.
isaprakAr dravyali.ng me.n bhAvake doSh se upadrav hote hai.n, isaliye bhAvali.ng kA pradhAn upadesh hai..
49..
Page 185 of 394
PDF/HTML Page 209 of 418
single page version
bhAvapAhuD][185
dIvAvaNo tti NAmo aNa.ntasa.nsArio jAo.. 50..
dIpAyan iti nAm anantasA.nsArikaH jAtaH.. 50..
arthaH––AchArya kahate hai.n ki jaise pahile bAhu muni kahA vaise hI aur bhI dIpAyan nAmakA
dravyashramaN samyagdarshan–j~nAn–chAritra se bhraShTa hokar anantasa.nsArI huA hai.
bhAvArthaH––pahile kI tarah isakI kathA sa.nkShepase isaprakAr hai–––nau.nve.n balabhadra ne
samay tak hai? tab bhagavAn ne kahA ki rohiNI kA bhAI dIpAyan terA mAmA bArah varSha pIChe
madya ke nimitta se krodh karake is purIko dagdha karagA. isaprakAr bhagavAnake vachan sun
nishchayakar dIpAyan dIkShA lekar pUrvadeshame.n chalA gayA. bArah varSha vyatIt karaneke liye tap
karanA shuru kiyA aur balabhadra nArAyaN ne dvArikA me.n madya niShedh kI ghoShaNA karA dI. madyake
baratan tathA usakI sAmagrI madya banAne vAlo.nne bAhar parvatAdi me.n phe.nk dI. tab baratano.nkI
madirA tathA madya kI sAmagrI jalake garto.nme.n phail gaI.
phir bArah varSha bIte jAnakar dIpAyan dvArikA Akar nagar ke bAhar AtApanayog
pyAse hokar ku.nDo.nme.n jal jAnakar pI gaye. is madyake nimittase kumAr unmatta ho gaye. vahA.N
dIpAyan muniko kha.DA dekhakar kahane lage–––‘yah dvArikA ko bhasma karane vAlA dIpAyan hai;’
isaprakAr kahakar usako pAShANAdik se mArane lage. tab dIpAyan bhUmipar gir pa.DA, usako
krodh utpanna ho gayA, usake nimitta se dvArikA jalakar bhasma ho gaI. isaprakAr bhAvashuddhi ke
binA anantasa.nsArI huA.. 50..
Page 186 of 394
PDF/HTML Page 210 of 418
single page version
186] [aShTapAhuD
NAmeN sivakumAro parIttasa.nsArio jAho.. 51..
nAmanA shivakumAraH parityaktasA.nsArikaH jAtaH.. 51..
arthaH––shivakumAr nAmak bhAvashramaN strIjano.nse veShTit hote hue bhI vishuddha buddhikA
dhArak dhIr sa.nsAr ko tyAgane vAlA huA.
bhAvArthaH––shivakumAr ne bhAvakI shuddhatA se brahmasvarga me.n vidyunmAlI dev hokar vahA.N se
is jambUdvIpake pUrva videh me.n puShkalAvatI deshake vItashokapurame.n mahApadma rAjA vanamAlA
rahA thA. usane mArga me.n logo.nko pUjA kI sAmagrI le jAte dekhA. tab mitra ko pUChA–––ye
kahA.N jA rahe hai.n? mitra ne kahA, ye sAgaradatta nAmak R^iddhidhArI muniko pUjane ke liye van me.n
jA rahe.n hai.n. tab shivakumArane muni ke pAs jAkar apanA pUrva bhav sun sa.nsAr se virakta ho
dIkShA le lI aur dR^i.Dhdhar nAmak shrAvakake ghar prAsuk AhAr liyA. usake bAd striyo.nke
nikaT asidhArAvrat param brahmacharya pAlate hue bArah varSha tak tap kar anta me.n sa.nnyAsamaraN
karake brahmakalpame.n vidyunmAlI dev huA. vahA.N se chay kar jambukumAr huA so dIkShA le
kevalaj~nAn prApta kar mokSha gayA. isaprakAr shivakumAr bhAvamunine mokSha prApta kiyA. isakI
vistAr sahit kathA jambUchAritra me.n hai.n, vahA.N jAniye. isaprakAr bhAvali.ng pradhAn hai.. 51..
Age shAstra bhI pa.Dhe.n aur samyagdarshanAdirUp bhAv vishuddhi na ho to siddhiko prApta nahI.n
Page 187 of 394
PDF/HTML Page 211 of 418
single page version
bhAvapAhuD][187
paThitaH abhavyasenaH na bhAvashramaNatva.n prAptaH.. 52..
arthaH––abhavyasen nAmake dravyali.ngI munine kevalI bhagavAn se upadiShTa gyArah a.ng pa.Dhe
aur gyArah a.ng ko ‘pUrNa shrutaj~nAn’ bhI kahate hai.n, kyo.nki itane pa.Dhe hue ko artha apekShA ‘pUrNa
shrR^itaj~nAn’ bhI ho jAtA hai. abhavyasen itanA pa.DhA to bhI bhAvashramaNapane ko prApta na huA.
bhAvArthaH––yahA.N aisA Ashay hai ki koI jAnegA bAhyakriyA mAtra se to siddhi nahI.n hai
pa.Dhne mAtra se bhI siddhi nahI.n hai–––abhavyasen dravyamuni bhI huA aur gyArah a.ng bhI pa.Dhe to
bhI jinavachan kI prApti na huI, isaliye bhAvali.ng nahI.n pAyA. abhavyasen kI kathA purANo.nme.n
prasiddha hai, vahA.Nse jAniye.. 52..
Age shAstra pa.Dhe binA shivabhUti munine tuShamASh bhinna ko ghokhate hI bhAvakI vishuddhi ko
NAmeN ya sivabhUI kevalaNANI phu.nD jAo.. 53..
paDhio abhavvaseNo Na bhAvasavaNattaNa.n patto.. 52..
a.ngAni dash cha dve cha chaturdashapUrvANi sakalashrutaj~nAnam.
paThitashcha abhavyasenaH na bhAshramaNatva.n prApataH.. 52..
bhaNavA ChatA.ny abhavyasen na prApta bhAvamunitvane. 52.
shivabhUtinAmak bhAvashuddha mahAnubhAv munivarA
Page 188 of 394
PDF/HTML Page 212 of 418
single page version
188] [aShTapAhuD
nAmnA cha shivabhUtiH kevalaj~nAnI sphuTa.n jAtaH.. 53..
arthaH––AchArya kahate hai.n ki shivabhUti munine shAstra nahI.n pa.Dhe the, parantu tuSh mASh aise
bhAvArthaH––koI jAnegA ki shAstra pa.Dhnese hI siddhi hai to isaprakAr bhI nahI.n hai.
isakI isaprakAr hai–––koI shivabhUti nAmak muni thA. usane guruke pAs shAstra pa.Dhe parantu
dhAraNA nahI.n huI. tab guru ne yah shabda pa.DhAyA ki ’mA ruSh mA tuSh’ so is shabda ko ghokhane
lagA. isakA artha yah hai ki roSh mat kare, toSh mat kare arthAt rAgadveSh mat kare, isase sarva
siddha hai.
phir yah bhI shuddha yAd na rahA tab ‘tuShamASh’ aisA pATh ghokhane lagA, dono.n pado.nke
kar rahI hai? usane kahA–––tuSh aur mASh bhinna bhinna kar rahI hU.N. tab yah sun kar munine
‘tuShamASh’ shabda kA bhAvArtha yah jAnA ki yah sharIr to tuSh aur yah AtmA mASh hai, dono.n
bhinna bhinna hai.n. isaprakAr bhAv jAnakar AtmA kA anubhav karane lagA. chinmAtra shuddha AtmAko
jAnakar usame.n lani huA, tab ghAti karmakA nAshakar kevalaj~nAn prApta kiyA. isaprakAr
bhAvo.nkI vishuddhatA se siddhi huI jAnakar bhAv shuddha karanA, yah upadesh hai.. 53..
Age isI arthako sAmAnyarUp se kahate hai.nH–––
kammapayaDIN Niyara.n NAsai bhAveN davveNa.. 54..
karmaprakR^itInA.n nikara.n nAshayati bhAven dravyeNa.. 54..
Page 189 of 394
PDF/HTML Page 213 of 418
single page version
bhAvapAhuD][189
arthaH––bhAvase nagna hotA hai, bAhya nagnali.ngase kyA kArya hotA hai? arthAt nahI.n hotA hai, kyo.nki bhAvasahit dravyali.ng se karmapravR^ittike samUh kA nAsh hotA hai. bhAvArthaH––AtmA ke karma pravR^ittike nAsh se nirjarA tathA mokSha honA kArya hai. yah kArya dravyali.ng se nahI.n hotA. bhAvasahit dravyali.ng honepar karma nirjarA nAmak kArya hotA hai. keval dravyali.ngase to nahI.n hotA, isaliye bhAvali.ng dravyali.ng dhAraN karanekA yah upadesh hai.. 54.. Age isI arthako dR^i.Dh.h.h karet hai.nH–––
iy NAUN ya Niyya.n bhAvijjahi appaya.n dhIra.. 55..
iti j~nAtvA nitya.n bhAvayeH AtmAna.n dhIr!.. 55..
arthaH––bhAvarahit nagnatva akArya he, kuCh kAryakArI nahI.n hai. aisA jin bhagavAn ne
kahA hai. isaprakAr jAnakar hai dhIr! dhairyavAn mune! nirantar nitya AtmA kI hI bhAvanA kara.
bhAvArthaH––AtmAkI bhAvanA binA keval nagnatva kuCh kArya karane vAlA nahI.n hai, isaliye
hotA hai.. 55..
Age shiShya pUChatA hai ki bhAvali.ngako pradhAn kar nirUpaN kiyA vah bhAvali.ng kaisA hai?
appA appammi rao sa bhAvali.ngI have sAhU.. 56..
–Im jANIne he dhIr! nitye bhAv tu.n nij Atmane. 55.
dehAdi sa.ng vihIn Che, varjyA sakaL mAnAdi Che,
Page 190 of 394
PDF/HTML Page 214 of 418
single page version
190] [aShTapAhuD
AtmA Atmani rataH sa bhAvali.ngI bhavet sAdhu.. 56..
arthaH––bhAvali.ngI sAdhu aisA hotA hai–––dehAdik parigraho.nse rahit hotA hai tathA mAn
kaShAyase rahit hotA hai aur AtmAme.n lIn hotA hai, vahI AtmA bhAvali.ngI hai.
bhAvArthaH––AtmAke svAbhAvik pariNAm ko ‘bhAv’ kahate hai, us rUp li.ng (chinha),
hai. usame.n karmake nimitta se (–parAshray karane se) bAhya to sharIrAdik mUrtik padArthakA sa.nbandha
bAhya to dehAdik parigrah se rahit aur a.ntara.ng rAgAdik pariNAmame.n aha.nkAr rUp
chetanAbhAvame.n lIn ho vah ‘bhAvali.ng’ hai, jisako isaprakAr ke bhAv ho.n vah bhAvali.ng sAdhu hai..
56..
Age isI artha ko spaShTa kar kahate haiH–––
Ala.nbaNa.n cha me AdA avasesAi.n vosare.. 57..
Ala.nbana.n cha me AtmA avasheShAni vyutsR^ijAmi.. 57..
arthaH––bhAvali.ng muni ke isaprakAr ke bhAv hote hai––––mai.n paradravya aur parabhAvo.nse
mamatva (apanA mAnanA) ko Cho.DtA hU.N aur merA nijabhAv mamatvarahit hai usako a.ngIkAr kar
bhAvArthaH––sab paradravyo.nkA Alamban Cho.Dkar apane AtmasvarUp me.n sthit ho aisA
Age kahate hai.n ki j~nAn, darshan, sa.nyam, tyAg, sa.nvar aur yog ye bhAv bhAvali.ngI
Page 191 of 394
PDF/HTML Page 215 of 418
single page version
bhAvapAhuD][191 munike hote hai.n, ye anek hai.n to bhI AtmA hI hai, isaliye inase bhI abhedakA anubhav karatA haiH––––
AdA pachchakkhANe AdA me sa.nvare joge.. 58..
AtmA pratyAkhyAne AtmA me sa.nvare yoge.. 58..
arthaH––bhAvali.ngI muni vichArate hai.n ki––mere j~nAnabhAv prakaT hai usame.n AtmA kI hI
bhAvanA hai, j~nAn koI bhinna vastu nahI.n hai, j~nAn hai vah AtmA hI hai, isaprakAr hI darshaname.n bhI
AtmA hI hai. j~nAname.n sthir rahanA chAritra hai, isame.n bhI AtmA hI hai. pratyAkhyAn (arthAt
hai, is bhAvame.n bhI merA AtmA hI hai, aur ‘yog’ kA artha ekAgrachi.ntArUp samAdhi–dhyAn hai,
is bhAvame.n bhI merA AtmA hI hai.
bhAvArthaH––j~nAnAdik kuCh bhinna padArtha to hai.n nahI.n, AtmA ke hI bhAv hai.n, sa.nj~nA,
AtmA hI hai.n isaliye bhAvali.ngI munike abhed anubhav me.n vikalpa nahI.n hai, ataH nirvikalpa
anubhav se siddhi hai yah jAnakar isaprakAr karatA hai.. 58..
Age isI arthako dR^i.Dh.h.h karate hue kahate hai.nH–––
sesA me bAhirA bhAvA savve sa.njogalakkhaNA.. 59..
pachakhANamA.n AtmA ja, sa.nvar–yogamA.n paN AtamA. 58.
mAro sushAshvat ek darshanaj~nAnalakShaN jIv Che;
Page 192 of 394
PDF/HTML Page 216 of 418
single page version
192] [aShTapAhuD
sheShAH me bAhyAH bhAvAH sarve sa.nyogalakShaNAH.. 59..
arthaH––bhAvali.ngI muni vichAratA hai ki–––j~nAn, darshan lakShaNarUp aur shAshvat arthAt
nitya aisA AtmA hai vahI ek merA hai. sheSh bhAv hai.n ve mujhase bAhya hai.n, ve sab hI sa.nyogasvarUp
hai.n, paradravya hai.n.
bhAvArthaH––j~nAnadarshanasvarUp nitya ek AtmA hai vah to merA hai, ek svarUp hai aur
ke hai.n.. 59..
Age kahate hai.n ki jo mokSha chAhe vah isaprakAr AtmAkI bhAvanA kareH–––
lahu chaugai chaiuNa.n jai ichChah sAsaya.n sukkha.n.. 60..
laghu chaturgati chyutvA yadi ichChasi shAshvata.n saukhyam.. 60..
arthaH––he munijano! yadi chAr gatirUp sa.nsArase ChUTakar shIghra shAshvat sukharUp mokSha
tum chAho to bhAvase shuddha jaise ho vaise atishay vishuddha nirmal AtmAko bhAvo.
bhAvArthaH––yadi sa.nsAr se nivR^itta hokar mokSha chAho to dravyakarma, bhAvakarma aur nokarmase
Age kahate hai.n ki jo AtmAko bhAve vah isake svabhAvako jAnakar bhAve, vahI mokSha
so jaramaraNaviNAsa.n kuNai phuDa.n lahai NivvANa.n.. 61..
jo shIghra chaugatimukta thaI ichChe sushAshvat saukhyane. 60.
je jIv jIvasvabhAvane bhAve, subhAve pariName,
Page 193 of 394
PDF/HTML Page 217 of 418
single page version
bhAvapAhuD][193
saH jarAmaraNavinAsha.n karoti sphuTa.n labhate nirvANam.. 61..
arthaH––jo bhavyapuruSh jIvako bhAtA huA, bhale bhAvase sa.nyukta huA jIvake svabhAvako
jAnakar bhAve, vah jarA–maraNakA vinAsh kar pragaT nirvAN ko prApta karatA hai.
bhAvArthaH––‘jIv’ aisA nAm to lok me.n prasiddha hai, parantu isakA svabhAv kaisA hai?
hai. isaliye isakA yathArtha svarUp jAnakar bhAvanA karate hai.n ve sa.nsAr se nivR^itta hokar mokSha
prApta karate hai.n.. 61..
Age jIvakA svarUp sarvaj~na devane kahA hai vah kahate hai.nH––
so jIvo NAyavvo kammakkhayakaraNaNimmitto.. 62..
saH jIvaH j~nAtavyaH karmakShayakaraNanimittaH.. 62..
arthaH––jin sarvaj~nadev ne jIvakA svarUp isaprakAr kahA hai–––jIv hai vah
chetanAsahit hai aur j~nAnasvabhAv hai, isaprakAr jIv kI bhAvanA karanA, jo karmake kShayake nimitta
jAnanA chAhiye.
bhAvArthaH––jIvakA chetanAsahit visheShaN karane se to chArvAk jIvako chetanA sahit nahI.n
hai, jIvako udAsIn nitya chetanArUp mAnatA hai usakA nirAkaraN hai aur naiyAyikamatI guN–
guNIkA bhed mAnakar j~nAn ko sadA bhinna mAnatA hai usakA nirAkaraN hai. aise jIvake
svarUpako bhAnA karmake kShayakA nimitta hotA hai, anya prakAr mithyAbhAv hai.. 62..
Page 194 of 394
PDF/HTML Page 218 of 418
single page version
194] [aShTapAhuD
te ho.nti bhiNNadehAH siddhA vachigoyaramadIdA.. 63..
te bhavanti bhinnadehAH siddhAH vachogocharAtItAH.. 63..
arthaH––jin bhavyajIvo.nke jIv nAmak padArtha sadbhAvarUp hai aur sarvathA abhAvarUp nahI.n
hai, ve bhavyajIv deh se bhinna tathA vachanagocharAtIt siddha hote hai.n.
bhAvAthrH––jIv dravyaparyAyasvarUp hai, katha.nchit astisvarUp hai, katha.nchit nAstisvarUp
hai, isakA kadAchit abhAv dekhakar jIvakA sarvathA abhAv mAnate hai.n. unako sambodhan karane ke
liye aisA kahA hai ki jIvakA dravyadR^iShTi se nitya svabhAv hai. paryAy kA abhAv hone par sarvathA
abhAv nahI.n mAnatA hai vah deh se bhinna hokar siddha paramAtmA hotA hai, ve siddha vachanagochar
nahI.n hai. jo deh ko naShTa hote dekhakar jIvakA sarvathA nAsh mAnate hai.n ve mithyAdR^iShTi hai.n, ve
siddha paramAtmA kaise ho sakate hai.n? arthAt nahI.n hote hai.n.. 63..
Age kahate hai.n ki jo jIvakA svarUp vachanake agochar hai or anubhavagamya hai vah
jAN ali.ngaggahaNa.n jIvamaNiddiTThasa.nThANa.n.. 64..
jAnIhi ali.ngagrahaNa.n jIva.n anirdiShTa sa.nsthAnam.. 64..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
te dehavirahit vachanaviShayAtIt siddhapaNu.n lahe. 63.
jIv chetanAguN, arasarUp, aga.ndhashabda, avyakta Che,
Page 195 of 394
PDF/HTML Page 219 of 418
single page version
bhAvapAhuD][195
arthaH––he bhavya! tU jIvakA svarUp isaprakAr jAn – kaisA hai? aras arthAt pA.Nch prakAr ke khaTTe, mIThe, kaDuve, kaShAyale aur khAre rasase rahit hai. kAlA, pIlA, lAl, saphed aur harA isaprakAr arUp arthAt pA.Nch prakAr ke rUp se rahit hai. do prakAr kI ga.ndh se rahit hai. avyakta arthAt indriyo.nke gochar – vyakta nahI.n hai. chetanA guNavAlA hai. ashabda arthAt shabda rahit hai. ali.ngagrahaN arthAt jisakA koI chinha indriy dvArA grahaN me.n nahI.n AtA hai. anirdiShTa sa.nsathAn arthAt chaukor, gol Adi kuCh AkAr usakA kahA nahI.n jAtA hai, isaprakAr jIv jAno. bhAvArthaH––ras, rUp, ga.ndh, shabda ye to pudgalake guN hai.n, inakA niShedharUp jIv kahA; avyakta, ali.ngagrahaN, anirdiShTasa.nsthAn kahA, isaprakAr ye bhI pudgalake svabhAv kI apekShA se niShedharUp hI jIv kahA aur chetanA guN kahA to yah jIvakA vidhirUp kahA. niShedh apekShA to vachanake agochar jAnanA aur vidhi apekShA svasa.nvedanagochar jAnanA. isaprakAr jIvakA svarUp jAnakar anubhavagochar karanA. yah gAthA samayasAr me.n 46, pravachanasArame.n 172, niyamasArame.n 46, pa.nchAstikAyame.n 127, dhavalA TIkA pu0 3 pR^i0 2, laghu dravyasa.ngrah gAthA 5 Adi me.n bhI hai. isakA vyAkhyAn TIkAkarane visheSh kahA hai vah vahA.Nse jAnanA chAhiye.. 64.. Age jIvakA svabhAv j~nAnasvarUp bhAvanA kahA, vah j~nAn kitane prakArakA bhAnA yah kahate hai.nH–––
bhAvaNabhAviyasahio divasivasuhabhAyaNo1 hoi.. 65..
bhAvanA bhAvitasahitaH divashivasukhabhAjana.n bhavati.. 65..
arthaH––he bhavyajan! tU yah j~nAn pA.Nch prakArase bhA, kaisA hai yah j~nAn? aj~nAn kA nAsh
karane vAlA hai, kaisA hokar bhA? bhAvanA se bhAvit jo bhAv us sahit bhA, shIghra bhA, isase
to div (svarga) aur shiv (mokSha) kA pAtra hogA.
bhAvArthaH––yadyapi j~nAn jAnaneke svabhAvase ek prakArakA hai to bhI karmake
Page 196 of 394
PDF/HTML Page 220 of 418
single page version
196] [aShTapAhuD kShayopasham aur kShayakI apekShA pA.Nch prakArakA hai. usame.n mithyAtvabhAv kI apekShA se mati, shrut, avadhi ye tIn mithyAj~nAn bhI kahalAte hai.n, isaliye mithyAj~nAnakA abhAv karane ke liye mani, shrut, avadhi, manaHparyay aur kevalaj~nAn svarUp pA.Nch prakArakA samyaj~nAn jAnakar unako bhAnA. paramArtha vichAr se j~nAn ek hI prakAr kA hai. yah j~nAnakI bhAvanA svarga–mokShakI dAtA hai.. 65.. Age kahate hai.n ki pa.DhnA, sunanA bhI bhAv binA kuCh nahI.n haiH–––
bhAvo kAraN bhUddo sAyAraNayAr bhUdANa.n.. 66..
bhAvaH kAraNabhUtaH sAgArAnagArabhUtAnAm.. 66..
arthaH––bhAvarahit pa.Dhne sunane se kyA hotA hai? arthAt kuCh bhI kAryakArI nahI.n hai,
isaliye shrAvakatva tathA munitva inakA kAraNabhUt bhAv hI hai.
bhAvArthaH––mokShamArga me.n ekadesh, sarvadesh vrato.nkI pravR^ittirUp muni–shrAvakapanA hai, un
nahI.n hai, isaliye aisA upadesh hai ki bhAv binA pa.Dhne–sunane Adise kyA hotA hai? kevalakhed
mAtra hai, isaliye bhAvasahit jo karo vah saphal hai. yahA.N aisA Ashay hai ki koI jAne ki–
–pa.DhnA–sunanA hI j~nAn hai to isaprakAr nahI.n hai, pa.Dhkar–sunakar Apako j~nAmasvarUp jAnakar
anubhav kare tab bhAv jAnA jAtA hai, isaliye bArabAr bhAvanAse bhAv lagAne par hI siddhi hai..
66..
Age kahate hai.n ki yadi bAhya naganapanese hI siddhi hoto nagna to sab hI hote hai.nH–––
pariNAmeN asuddhA Na bhAvasavaNattaNa.n pattA.. 67..
sAgAr–aNagAratvanA kAraNasvarUpe bhAv Che. 66.
Che nagna to tirya.nch–nArak sarva jIvo dravyathI;