Ashtprabhrut-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 11-40 (Bhav Pahud).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 21

 

Page 157 of 394
PDF/HTML Page 181 of 418
single page version

bhAvapAhuD][157 pa.nchendriy pashu – pakShI – jalachar Adime.n paraspar ghAt tathA manuShyAdi dvArA vedanA, bhUkh, tR^iShA, rokanA, badh–ba.ndhan ityAdi dvArA duHkh pAye. isaprakAr tirya.nchagati me.n asa.nkhyAt anantakAlaparya.nt duHkh pAye .. 10.. Age manuShyagati ke duHkho.nko kahate hai.nH–––

Aga.ntuk mANasiya.n sahaja.n sArIriya.n cha chattAri.
dukkhAi.n maNuyajamme patto si aNa.ntaya.n kAla.n.. 11..
Aga.ntuka.n mAnasika.n sahaja.n shArIrika.n cha chatvAri.
duHkhAni manujajanmani prApto.asi anantaka.n kAla.n.. 11..

arthaH
––he jIv! tune manuShyagati me.n ana.ntakAl tak Aga.ntuk arthAt akasmAt
vajrapAtAdikakA A–giranA, mAnasik arthAt man me.n hI hone vAle viShayo.n kI vA.nChA honA aur
tadanusAr na milanA, sahaj arthAt mAtA, pitAdi dvArA sahajase hI utpanna huA tathA rAg–
dveShAdik se vastuke iShTa–aniShTa mAnane ke duHkhakA honA, shArIrik arthAt vyAdhi, rogAdik
tathA parakR^it Chedan, bhedan Adise hue duHkh ye chAr prakAr ke aur chAr se inako Adi lekar
anek prakAr ke duHkh pAye .. 11..

Age devagati ke duHkho.n ko kahate hai.nH–––
suraNilayesu surachCharavi oyakAle ya mANasa.n tivva.n.
sa.npatto si mahAjas duHkha.n suhabhAvaNArahio.. 12..
suranilayeShu surApsarAviyogakAle cha mAnasa.n tIvram.
sa.nprApto.asi mahAyash! duHkha.n shubhabhAvanArahitaH.. 12..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
[ dehAdime.n yA bAhya sa.nyogo.nme.n duHkh nahI.n hai kintu apanI bhUlarUp mithyAtva rAgAdi doShase hI duHkh hotA hai, yahA.N nimitta dvArA
upAdAnakA–yogyatAkA j~nAn karAneke liye yah upacharit vyavahAr se kathan hai.]
te.n sahaj, kAyik, mAnasik, Aga.ntu–chAr prakAranA.n,
duHkho lahyA.n niHsIm kAL manuShya karo janmamA.n. 11.

sur–apsarAnA virahakALe he mahAyash! svargamA.n,
shubhabhAvanAvirahitapaNe te.n tIvra mAnas duHkh sahyA.n. 12.

Page 158 of 394
PDF/HTML Page 182 of 418
single page version

158] [aShTapAhuD

arthaH––he mahAshay! tune suranilayeShu arthAt devalok me.n surapsarA arthAt pyAre dev tathA pyArI apsarA ke viyogakAl me.n usake viyog sa.nbandhI duHkh tathA indrAdik baDe R^iddhidhAriyo.nko dekh kar apane ko hIn mAnane ke mAnasik tIvra duHkho.nko shubhabhAvanA se rahit hokar pAye hai.n. bhAvArthaH––yahA.N ‘mahAshay’ isaprakAr sambodhan kiyA. usakA Ashay yah hai ki jo muni nirga.n.hrathali.ng dhAraN kare aur dravyali.ngI munikI samasta kriyA kare, parantu AtmA ke svarUp shuddhopayog ke sanmukh na ho usako pradhAnatayA upadesh hai ki muni huA vah to ba.DA kArya kiyA, terA yash lokame.n prasiddha huA, parantu bhalI bhAvanA arthAt shuddhAtmatattvakA abhyAs usake binA tapashcharaNAdi karake svargame.n dev bhI huA to vahA.N bhI viShayo.nkA lobhI hokar mAnasik duHkhase hI taptAyamAn huA.. 12.. Age shubhabhAvanA se rahit ashubh bhAvanA kA nirUpaN karate hai.nH––

ka.ndappa mAiyAo pa.nch vi asuhAdi bhAvaNAI ya.
bhAUN davvali.ngI pahINadevo dive jAo.. 13..
kA.ndarpItyAdIH pa.nchApi ashubhAdibhAvanAH cha.
bhAvayitvA dravyali.ngI prahINadevaH divi jAtaH.. 13..

arthaH
––he jIv! tU dravyali.ngI muni hokar kAndarpI Adi pA.Nch ashubh bhAvanA bhAkar
prahINadev arthAt nIch dev hokar svarga me.n utpanna huA.

bhAvArthaH––kAndarpI, kilviShikI, sa.nmohI, dAnavI aur abhiyogikI–––ye pA.Nch ashubh
bhAvanA hai.n. nirgra.nth muni hokar samayaktva bhAvanA binA in ashubh bhAvanAo.n ko bhAve tab
kilviSh Adi nIch dev hokar mAnasik duHkh ko prApta hotA hai.. 13..

Age dravyali.ngI pArshvastha Adi hote hai.n unako kahate hai.nH––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

tu.n svargaloke hIn dev thayo, daravali.ngIpaNe,
kA.ndarpI–Adik pA.nch bUrI bhAvanAne bhAvIne. 13.

Page 159 of 394
PDF/HTML Page 183 of 418
single page version

bhAvapAhuD][159

pAsatthabhAvaNAo aNAikAla.n aNeyavArAoe.
bhAuN duha.n patto ku bhAvaNA bhAv bIehi.n.. 14..
pArshvasthabhAvanAH anAdikAla.n anekavArAn.
bhAvayitvA duHkha.n prAptaH kubhAvanA bhAv bIjaiH.. 14..

arthaH
––he jIv! tU pArshvastha bhAvanA se anAdikAlase lekar anantabAr bhAkar duHkhako
prApta huA. kisase duHkh pAyA? kubhAvanA arthAt khoTI bhAvanA, usakA bhAv ve hI hue duHkhake
bIj, unase duHkh pAyA.

bhAvArthaH––jo muni kahalAve aur vAstikA bA.Ndhakar AjIvikA kare use ‘pArshvastha
veshadhArI kahate hai.n. jo kaShAyI hokar vratAdikase bhraShTa rahe.n, sa.nghakA avinay kare.n, is prakAr ke
veShadhArI ko ‘kushIl’ kahate hai.n. jo vaidyak jyotiShavidyA ma.ntrakI AjivikA kare, rAjAdikakA
sevak hove isaprakAr ke veShadhArIko ‘sa.nsakta’ kahate hai.n. jo jinasUtra se pratikUl, chAritra se
bhraShTa AlasI, isaprakAr veShadhArI ko ‘avasanna’ kahate hai.n. gurukA Ashray Cho.Dkar ekAkI
svachChanda pravarte, jin Aj~nAkA lop kare, aise veShadhArIko ‘mR^igachArI’ kahate hai.n. isakI bhAvanA
bhAve vah duHkh hI ko prApta hotA hai.. 14..

aise dev hokar mAnasik duHkh pAye isaprakAr kahate hai.nH––
devAN guN vihaI iDDhI mAhappa bahuviha.n daTThu.n.
hoUN hINadevo patto bahu mANasa.n dukkha.n.. 15..
devAnA.n guNAn vibhUtIH R^iddhIH mAhAtmya.n bahuvidha.n draShTvA.
bhUtvA hInadevaH prAptaH bahu mAnasa.n duHkham.. 15..

arthaH
––he jIv! tU hIn dev hokar anya mahaddhik devo.nke guN, vibhUti aur R^iddhi kA
anek prakArakA mahAtmya dekhakar bahut mAnasik duHkho.nko prApta huA.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
bahu vAr kAL anAdithI pArshvastha–Adik rUbhAvanA,
te bhAvIne durbhAvanAdnak bIjathI duHkho lahyA.n. 14.

re! hIn dev thaI tu.n pAmyo tIvra mAnas duHkhane,
devo taNA guN vibhav, R^iddhi, mahAtmya bahuvidh dekhIne. 15.

Page 160 of 394
PDF/HTML Page 184 of 418
single page version

160] [aShTapAhuD

bhAvArthaH––svargame.n hIn dev hokar ba.De R^iddhidhArI devake aNimAdi guNakI vibhUti dekhe tathA devA.nganA Adi kA bahut parivAr dekhe aur Aj~nA, aishvarya AdikA mahAtmya dekhe tab maname.n isaprakAr vichAre ki mai.n puNyarahit hU.N, ye ba.De puNyavAn hai.n, inake aisI vibhUti mahAtmya R^iddhi hai, isaprakAr vichAr karanese mAnasik duHkh hotA hai.. 15.. Age kahate hai.n ki ashubh bhAvanAse nIch dev hokar aise duHkh pAte hai.n, aisA kah kar is kathanakA sa.nkoch karate hai.nH–––

chauvihavikahAsatto mayamatto asuhabhAvapayaDattho.
hoUN kudevatta.n patto si aNeyavArAo.. 16..
chaturvidhavikathAsaktaH madamattaH ashubhabhAvaprakaTArthaH.
bhUtvA kudevatva.n prAptaH asi anekavArAn.. 16..

arthaH
––he jIv! tU chAr prakAr kI vikathA me.n Asakta hokar, mad se matta aur jisake
ashubh bhAvanA kA hI prakaT prayojan hai isaprakAr anekabAr kudevapane ko prApta huA.

bhAvArthaH––strIkathA, bhojanakathA, deshakathA aur rAjakathA in chAr vikAthAo.nme.n
Asakta hokar vahA.N pariNAmako lagAyA tathA jAti Adi ATh mado.nse unmatta huA, aisI ashubh
bhAvanA hI kA prayojan dhAraN kar anekabAr nIch devapaneko prApta huA, vahA.N mAnasik duHkh
pAyA.

yahA.N yah visheSh jAnane yogya hai ki vikathAdikase nIch dev bhI nahI.n hotA hai, parantu
yahA.N muniko upadesh hai, vah munipad dhAraNakar kuCh tapashcharaNAdik bhI kare aur veShame.n
vikathAdikame.n rakta ho tab nIch dev hotA hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 16..

Age kahate hai.n ki aisI kudevayoni pAkar vahA.N se chay jo manuShya tirya.nch hove, vahA.N garbhame.n
Ave usakI isaprakAr vyavasthA haiH––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
madamatta ne Asakta chAr prakAranI vikathA mahI.n,
bahushaH kudevapaNu.n lahyu.n te.n, ashubh bhAve pariNamI. 16.

Page 161 of 394
PDF/HTML Page 185 of 418
single page version

bhAvapAhuD][161

asuIbIhatthehi ya kalimalabahulAhi gabbhavasahIhi.
vasio si chira.n kAla.n aNeyajaNaNIy muNivayara.. 17..
ashuchibIbhatsAsu ya kalimalabahulAsu garbhavasatiShu.
uShito.asi chira.n kAla.n anekajananInA.n munipravar!.. 17..

arthaH
––he munipravar! tU kudevayoni se chayakar anek mAtAo.n kI garbha kI vastIme.n
bahukAl rahA. kaise hai vah vastI? ashuchi arthAt apavitra hai, vIbhatsa
(ghinavAnI) hai aur
usame.n kalimal bahut hai arthAt pAparUp malin mal kI adhikatA hai.

bhAvArthaH––yahA.N ‘munipravar’ aisA sambodhan hai so pradhAnarUp se muniyo.nko upadesh hai. jo
munipad lekar maniyo.nme.n pradhAn kahalAve.n aur shuddhAtmarUp nishchayachAritrake sanmukh na ho, usako
kahate hai.n ki bAhya dravyali.ng to bahutabAr dhAraNakar chAr gatiyo.nme.n hI bhramaN kiyA, dev bhI huA
to vahA.N se chayakar isaprakArake malin garbhavAsame.n AyA, vahA.N bhI bahutabAr rahA.. 17..

Age phir kahate hai.n ki isaprakArake garbhavAs se nikalakar janma lekar mAtAo.n kA dUdh
piyAH––
pIo si thaNachChIra.n aNa.ntajamma.ntarAi jaNaNINa.n.
aNNANNAN mahAjas sAyarasalilAdu ahiyayara.n.. 18..
pIpto.asi stanakShIra.n ana.ntajanmA.ntarANi jananInAm.
anyAsAmanyAsA.n mahAyash! sAgarasalilAt adhikataram.. 18..

arthaH
–– he mahAshay! us pUrvokta garbhavAs me.n anya–anya janmame.n anya–anya mAtA ke
stan dUdh tUne samUdrake jalase bhI atishayakar adhik piyA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
he munipravar! tu.n chir vasyo bahu jananInA garbhopaNe,
nikR^iShTamaLabharapUr, ashUchi, bIbhatsa garbhAshay viShe. 17.

janmo ana.nt viShe are! jananI anerI anerInu.n
stanadUdh te.n pIdhu.n mahAyash! udadhijaLathI ati ghaNu.n. 18.

Page 162 of 394
PDF/HTML Page 186 of 418
single page version

162] [aShTapAhuD

bhAvArthaH–– janma–janmame.n anya–anya mAtA ke stanakA dUdh itanA piyA ki usako ekatra kare.n to samudra ke jalase bhI atishayakar adhik ho jAve. yahA.N atishayakA artha anantaguNA jAnanA, kyo.nki anantakAl kA ekatra kiyA huA dUdh anantaguNA ho jAtA hai.. 18.. Age phir kahate hai.n ki janma lekar maraN kiyA tab mAtAke rone ke ashrupAtakA jal bhI itanA huAH––

tuh maraNe dukshyeNa.n aNNaNNANa.n aNeyajaNaNINa.n.
ruNNAN NayaNaNIra.n sAyarasalilAdu ahiyayara.n.. 19..
tav maraNe duHkhen anyAsAmanyAsA.n anekajananInAm.
ruditAnA.n nayananIra.n sAgarasalilAt adhikataram.. 19..

arthaH
–– he mune! tUne mAtAke garbhame.n rahakar janma lekar maraN kiyA, vah tere maraNase
anya–anya janmame.n anya–anya mAtAke rudanake nayano.nkA nIr ekatra kare.n tab samudrake jalase bhI
atishayakar adhikaguNA ho jAve arthAt anantaguNA ho jAve.

Age phir kahate hai.n ki jitane sa.nsAr me.n janma liye, uname.n kesh, nakh, nAl kaTe,
unakA pu.nj kare.n to meru se bhI adhik rAshi ho jAyaH––
bhayasAyare aNa.nte ChiNNujjhiy kesaNaharaNAlaTThI.
pu.njai jai ko vi jae hayadi ya girisamadhiyA
rAsI.. 20..
bhavasAgare anante ChinnojjhitAni keshanakharanAlAsthIni.
pu~njayati yadi ko.api devaH bhavati cha girisamAdhikaH rAshiH.. 20..

arthaH
––he mune! is ananta sa.nsArasAgarame.n tUne janma liye uname.n kesh, nakh, nAl aur
asthi kaTe, TUTe unakA yadi dev pu.nj kare to merU parvatase bhI adhik rAshi ho jAye,
anantaguNA ho jAve.. 20..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tuj maraNathI duHkhArta bahu jananI anerI anerInA.n
nayano thakI jaL je vahyA.n te udadhijaLathI ati ghaNA.n. 19.

niHsIm bhavamA.n tyakta tuj nakh–nAL–asthi–keshane
sur koI ekatrit kare to giriadhik rAshi bane. 20.

Page 163 of 394
PDF/HTML Page 187 of 418
single page version

bhAvapAhuD][163

Age kahate hai.n ki he Atman! tU jal thal Adi sthAno.nme.n sab jagah rahA haiH––
jalathalasihipavaNa.nvaragirisaridaritaruvaNAi savatttha.
vasio si chira.n kAla.n tihuvaNamajjhe aNappayaso.. 21..
jalasthalashikhipavanA.nbaragirisariddarItaruvanAdiShu sarvatra.
uShito.asi chira.n kAla.n tribhuvanamadhye anAtmavashaH.. 21..

arthaH
––he jIv! tU jalame.n, thal arthAt bhUmime.n, shikhi arthAt agnime.n, pavan me.n, ambar
arthAt AkAsh me.n, giri arthAt parvatame.n, sarit arthAt nadIme.n, darI parvatakI guphA me.n, taru
arthAt vR^ikSho.nme.n, vano.nme.n aur adhik kyA kahe.n sab hI sthAno.nme.n, tIn lokame.n anAtmavash arthAt
parAdhIn hokar bahut kAl tak rahA arthAt nivAs kiyA.

bhAvArthaH–– nij shuddhAtmAkI bhAvanA binA karma ke AdhIn hokar tIn lokame.n sarva duHkh
sahit sarvatra nivAs kiyA.. 21..

Age kahate hai.n ki he jIv! tUne is lokame.n sarva pudgal bhakShaN kiye to bhI tR^ipta nahI.n
huAH––
gasiyAi.n puggalAi.n bhuvaNodaravattiyAi.n savvAi.n.
patto si to Na titi.n
1puNarutta.n tAi.n bhuja.nto.. 22..
grasitAH pudgalAH bhuvanodaravartinaH sarve.
prApto.asi tanna tR^ipti.n punaruktAn tAn bhu.njAnaH.. 22..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pAThAntar ‘vaNAi.n’, ‘vaNAI’.
1 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘puNarUva.n’ pATh hai jisakI sa.nskR^itame.n ‘punarUp’ ChAyA hai.
jal–thal–anal–pavane, nadI–giri–Abh–van–vR^ikShAdimA.n
vaN AtmavashatA chir vasyo sarvatra tu.n traN bhuvanamA.n. 21.

bhakShaN karyA.n te.n lokavartI pudgalone sarvane,
pharI pharI karyA.n bhakShaN ChatA.n pAmyo nahI.n tu.n tR^iptine. 22.

Page 164 of 394
PDF/HTML Page 188 of 418
single page version

164] [aShTapAhuD

arthaH––he jIv! tUne is lokake uday me.n vartate jo pudgal skandha, un sabako grase arthAt grahaN kiye aur unahI ko punarukta arthAt bArabAr bhogatA huA bhI tR^ipti ko prApta na huA. phir kahate hai.nH––

tihuvaNasalila.n sayala.n pIya.n tiNhAe pIDieN tume.
to vi Na taNhACheo jAo chi.nteh bhavamahaNa.n.. 23..
tribhuvanasalila.n sakala.n pIta.n tR^iShNAyA pIDiten tvayA.
tadapi na tR^iShNAChedaH jAtaH chintay bhavamathanam.. 23..

arthaH
––he jIv! tUne is lok me.n tR^iShNAse pI.Dit hokar tIn lokakA samasta jal
piyA, to bhI tR^iShAkA vyuchChed na huA arthAt pyAs na bujhI, isaliye tU is sa.nsArakA mathan
arthAt tere sa.nsArakA nAsh ho, isaprakAr nishchay ratnatrayakA chintan kara.
bhAvArthaH––sa.nsArame.n kisI bhI tarah tR^ipti nahI.n hai, jaise apane sa.nsArak abhAv ho vaise
chintan karanA, arthAt nishchay samyagdarshan, j~nAn, chAritrako dhAraN karanA, sevan karanA, yah
upadesh hai.. 23..

Age phir kahate hai.nH––
gahiujjhiyAi.n muNivar kalevarAi.n tume aNeyAi.n.
tANa.n Natthi pamANa.n aNa.nt bhavasAyare dhIra.. 24..
gR^ihItojjhitAni munivar kaleyarANi tvayA anekAni.
teShA.n nAsti pramANa.n anantabhavasAgare dhIr!.. 24..

arthaH
–– he munivar! he dhIr! tUne is ananta bhavasAgarame.n kalevar arthAt sharIr
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pIDit tR^iShAthI te.n pIdhA Che sarva tribhuvananIrane,
topaN tR^iShA ChedAI nA; chi.ntav are! bhavaChedane. 23.

he dhIr! he munivar! grahyA.n–ChoDyA.n sharIr anek te.n,
tenu.n nathI parimAN ka.nI niHsIm bhavasAgar viShe. 24.

Page 165 of 394
PDF/HTML Page 189 of 418
single page version

bhAvapAhuD][165 anek grahaN kiye aur ChoDe, unakA parimAN nahI.n hai. bhAvArthaH––he munipradhAn! tU is sharIrase kuCh sneh karanA chAhatA hai to is sa.nsArame.n itane sharIr Cho.De aur grahaN kiye ki unakA kuCh parimAN bhI nahI.n kiyA jA sakatA hai. Age kahate hai.n ki jo paryAy sthir nahI.n hai, Ayukarmake AdhIn hai vah anek prakAr kShIN ho jAtI haiH––

visaveyaNarattakkhayabhayasatthaggahaNasa.nkileseNa.
AhArussAsANa.n NirohaNA khijjae AU.. 25..
himajalaN salil guruvarapavvayataruruhaNapaDaNabha.ngehi.n.
rasavijjajoyadhAraN aNayapasa.ngehi.n vivihehi.n.. 26..
iy tiriyamaNuy jamme suira.n uvavajjiUN bahuvAra.n.
avamichchumahAdukkha.n tivva.n patto si ta.n mitta.. 27..
viShavedanA raktakShay bhayashastragrahaN sa.nkleshaiH.
AhArochChvAsAnA.n nirodhanAt kShIyate Ayu.. 25..

himajvalanasalil gurutar parvatataru rohaNapatanabha~N.hgaiH.
rasavidyAyogadhAraNAnay prasa.ngaiH vividhaiH.. 26..

iti tiryagmanuShyajanmani suchira.n utpadya bahuvAram
apamR^ityu mahAduHkha.n tIvra.n prApto.asi tva.n mitra?.. 27..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
viSh–vedanAthI, raktakShay–bhay–shastrathI, sa.nkleshathI,
AyuShyano kShay thAy Che AhAr–shvAsanirodhathI. 25.

him–agni–jaLathI, uchcha–parvat vR^ikSharohaNapatanathI,
anyAy–rasavij~nAn–yogapradhAraNAdi prasa.ngathI. 26.

he mitra! e rIt janmIne chirakAL nar–tirya.nchamA.n,
bahu vAr tu.n pAmyo mahAduHkh AkarA.n apamR^ityunA.n. 27.

Page 166 of 394
PDF/HTML Page 190 of 418
single page version

166] [aShTapAhuD arthaH––viShabhakShaNase, vedanA kI pI.DA ke nimittase, rakta arthAt rudhirake kShay se, bhayase, shastrake ghAt se, sa.nklesh pariNAmase, AhAr tathA shvAsake nirodhase in kAraNo.nse AyukA kShay hotA hai. him arthAt shIt pAlese, agnise, jalase, ba.De parvat par cha.Dhkar pa.Dnese, baDe vR^ikSha par cha.Dhkar giranese, sharIrakA bha.ng honese, ras arthAt pArA AdikI vidyA usake sa.nyog se dhAraN karake bhakShaN kare isase, aur anyAy kArya, chorI, vyabhichAr Adike nimittase –––isaprakAr anekaprakArake kAraNo.nse AyukA vyuchChed (nAsh) hokar kumaraN hotA hai. isaliye kahate hai.n ki he mitra! isaprakAr tirya.nch manuShya janmame.n bahutakAl bahutabAr utpanna hokar apamR^ityu arthAt kumaraN sambandhI tIvra mahAduHkhako prApta huA. bhAvArthaH––is lokame.n prANIkI Ayu (jahA.N sopakram Ayu ba.ndhI hai usI niyam ke anusAr) tirya.nch–manuShya paryAyame.n anek kAraNo.nse ChidatI hai, isase kumaraN hotA hai. isase marate samay tIvra duHkh hotA hai tathA khoTe pariNAmo.nse maraN kar phir durgatihI me.n pa.DtA hai; isaprakAr yah jIv sa.nsAr me.n mahAduHkh pAtA hai. isaliye AchArya dayAlu hokar bArabAr dikhAte hai.n aur sa.nsArase mukta honekA upadesh karate hai.n, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 25–26–27.. Age nigod ke duHkh ko kahate hai.nH–––

ChattIs tiNNi sayA ChAvaTThisahassavAr maraNANi.
atomuhuttamamajjhe patto si nigoyavAsammi.. 28..
ShaTtri.nshat trINi shatAni ShaTShaShTi sahasravAramaraNAni.
antarmuhUrttamadhye prApto.asi nikotavAse.. 28..

arthaH––he Atman! tU nigod ke vAs me.n ek a.ntarmuhUrtta me.n ChiyAsaTh hajAr tInasau
ChattIs bAr maraNako prApta huA.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ChAsaTh havar trishat adhik ChatrIsh te.n maraNo karyA.n,
a.ntarmuhUrta pramAN kAl viShe nigodanivAsamA.n. 28.

Page 167 of 394
PDF/HTML Page 191 of 418
single page version

bhAvapAhuD][167

bhAvArthaH––nigod me.n ek shvAs me.n aThArahave.n bhAg pramAN Ayu pAtA hai. vahA.N ek muhUrttake sai.ntIsasau tihattar shvAsochChvAs ginate hai.n. uname.n ChattIsasau pichyAsI shvAsochChvAs aur ek shvAsake tIsare bhAgake ChyAsaTh hajAr tInasau ChattIs bAr nigod me.n janma–maraN hotA hai. isakA duHkh yah prANI samyagdarshanabhAv pAye binA mithyAtvake udayake vashIbhUt hokar sahatA hai. bhAvArthaH––a.ntarmuhUrttame.n ChyAsaTh hajAr tIn sau ChattIs bAr janma–maraN kahA, vah aThyAsI shvAs kam muhUrtta isaprakAr a.ntarmuhUrtta jAnanA chAhiye.. 28.. [visheShArthaH–––gAthAme.n Aye hue ‘nigod vAsammi’ shabda kI sa.nskR^it ChAyA me.n ‘nigot vAse’ hai. nigod ekendriy vanaspati kAyik jIvo.nke sAdhAraN bhedame.n rU.Dh.h.h hai, jab ki nigot shabda pA.ncho.n indriyo.nke sammUrChan janmase utpanna honevAle labdhyaparyAptak jIvo.nke liye prayukta hotA hai. ataH yahA.N jo 66336 bAr maraN kI sa.nkhyA hai vah pA.ncho.n indriyo.n ko sammilit samajhAnA chAhiye.. 28..] isahI a.ntarmuhUrttake janma–maraN me.n kShudrabhavakA visheSh kahate hai.nH–––

viyali.ndae asIdI saTThI chAlIsamev jANeha.
pa.nchi.ndiy chauvIsa.n khuddabhava.ntomuhuttassa.. 29..
vikale.ndriyANAmashIti paShTi.n chatvAri.nshatamev jAnIhi.
pa.nchendriyANA.n chaturvi.nshati kShudrabhavAn antarmuhUrttasya.. 29..

arthaH
––is a.ntarmuhUrttake bhavo.nme.n do indiyake kShudrabhav assI, teindriyake sATh, chauindriy
ke chAlIs aur pa.nchendriyake chaubIs, isaprakAr he Atman! tU kShudrabhav jAna.

bhAvArthaH––kShudrabhav anya shAstro.n me.n isaprakAr gane hai.n. pR^ithvI, ap, tej, vAyu aur
sAdhAraN nigodake sUkShma bAdar se das aur sapratiShThit vanaspati ek, isaprakAr gyArah
sthAno.nke bhav to ek––ekake Chah hajAr bAr usake ChyAsaTh hajAr ekasau battIs hue aur
is gAthA me.n kahe ve bhav do indriy Adike do sau vAr, aise 66336 ek a.ntarmuhUrttame.n kShudrabhav
hai.n.. 29..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! traN e.nshI sATh chAlIsh kShudra bhav vikale.ndrinA,
a.ntarmuhUrte kShudrabhav chovIsh pa.nchendriy taNA. 29.

Page 168 of 394
PDF/HTML Page 192 of 418
single page version

168] [aShTapAhuD

Age kahate hai.n ki he Atman! tUne is dIrghasa.nsAr me.n pUrvokta prakAr samyagdarshanAdi ratnatrayakI prApti binA bhramaN kiyA, isaliye ab ratnatray dhAraN karaH––

rayaNattaye aladdhe eva.n bhamio si dIhasa.nsAre.
iy jiNavarehi.n bhaNiya.n ta.n rayaNattay samAyaraha.. 30..
ratnatraye alabdhe eva.n bhramito.asi dIrghasa.nsAre.
iti jinavarairbhaNita.n tat ratnatraya.n samAchara.. 30..

arthaH
––he jIv! tUne samyagdarshan–j~nAn–chAritrarUp ratnatray ko nahI.n pAyA, isaliye is
dIrghakAlase – anAdi sa.nsArame.n pahile kahe anusAr bhramaN kiyA, isaprakAr jAnakar ab tU
us ratnatrayakA AcharaN kar, isaprakAr jineshvaradev ne kahA hai.

bhAvArthaH––nishchay ratnatray pAye binA yah jIv mithyAtvake udayase sa.nsAr me.n bhramaN
karatA hai, isaliye ratnatray ke AcharaNakA upadesh hai.. 30..

Age shiShya pUChatA hai ki vah ratnatray kaisA hai? usakA samAdhAn karate hai.n ki ratnatray
isaprakAr haiH––
appA appammi rao sammAiTThI havei phuDu jIvo.
jANai ta.n saNNANa.n charadiha.n chAritta maggo tti.. 31..
AtmA Atmani rataH samyagdraShTiH bhavati sphuTa.n jIvaH.
jAnAti tat sa.nj~nAna.n charatIh chAritra.n mArga iti.. 31..

arthaH
––jo AtmA AtmA me.n rat hokar yathArtharUpakA anubhav kar tadrup hokar shraddhAn
kare vah pragaT samyagdR^iShTi hotA hai, us AtmAko jAnanA samyagj~nAn hai,
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
vaN ratnatrayaprApti tu.n e rIt dIrghasa.nsAre bhamyo,
bhAkhyu.n jinoe Am; tethI ratnatrayane Acharo. 30.

nij AdnamA.n rat kvav je te pragaT samyagdraShTi Che,
tadbodh Che suj~nAn, tyA.n charavu.n charaN Che; –mArga e. 31.

Page 169 of 394
PDF/HTML Page 193 of 418
single page version

bhAvapAhuD][169 us AtmAme.n AcharaN karake rAgadveSharUp na pariNamanA samyakchAritra hai. isaprakAr yah nishchayaratnatray hai, mokShamArga hai. bhAvArthaH––AtmAkA shraddhAn–j~nAn–AcharaN nishchayaratnatray hai aur bAhyame.n isakA vyavahAr – jIv ajIvAdi tattvo.nkA shraddhAn, tathA jAnanA aur paradravya parabhAvakA tyAg karanA isaprakAr nishchay–vyavahArasvarUp ratnatray mokShakA mArga hai. vahA.N nishchay to pradhAn hai, isake binA vyavahAr sa.nsAr svarUp hI hai. vyavahAr hai vah nishchay kA sAdhanasvarUp hai, isake binA nishchay kI prApti nahI.n hai aur nishchay kI prApti ho jAne ke bAd vyavahAr kuCh nahI.n hai isaprakAr jAnanA chAhiye.. 31.. Age sa.nsAr me.n is jIv ne janma maraN kiye hai.n ve kumaraN kiye, ab sumaraN kA upadesh kate hai.nH–––

aNNe kumaraNamaraNa.n aNeyajamma.ntarAi.n mario si.
bhAvahi sumaraNamaraNa.n jaramaraNaviNAsaNa.n jIv!.. 32..
anyasmin kumaraNamaraNa.n anekajanmAntareShu mR^itaH asi.
bhAvay sumaraNamaraNa.n janmamaraNavinAshana.n jIv!.. 32..

arthaH
––he jIv! is sa.nsAr me.n anek janmAntaro.nme.n anya kumaraN maraN jaise hote hai.n vaise
tU marA. ab tU jis maraN kA nAsh ho jAy isaprakAr sumaraN bhA arthAt samAdhimaraN kI
bhAvanA kara.

bhAvArthaH––maraN sa.nkShepase anya shAstro.nme.n satrah prakAr ke kahe hai.n. ve isaprakAr hai.n––1
AvichikAmaraN, 2––tadbhavamaraN, 3––avadhimaraN, 4––AdyAnatamaraN, 5––bAlamaraN,
pa.nDitamaraN, 7––AsannamaraN, 8––bAlapa.nDitamaraN, 9––sashalyamaraN, 10––palAyamaraN, 11–
–varshAttamaraN, 12––viprANamaraN, 13––gR^idhrapR^iShThamaraN, 14––bhaktapratyAkhyAnamaraN, 15––
i.nginImaraN, 16––prAyopagamanamaraN aur 17––kevalimaraN, isaprakAr satrah hai.n.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
[no.ndh––– yahA.N aisA nahI.n samajhanA ki pratham vyavahAr ho aur pashchAt nishchay ho – kintu bhUmikAnusAr prArambha se hI nishchay–
vyavahAr sAthame.n hote hai. nimittake binA artha shAstrame.n jo kahA hai usase virUddha nimitta nahI.n hotA aisA samajhanA.]
he jIv! kumaraN maraNathI tu.n maryo anek bhavo viShe;
tu.n bhAv sumaraNamaraNane jar–maraNanA haranArane. 32.

Page 170 of 394
PDF/HTML Page 194 of 418
single page version

170] [aShTapAhuD

inakA svarUp isaprakAr hai – AyukarmakA uday samay–samayame.n ghaTatA hai vah samay– samay maraN hai, yah AvIchikAmaraN hai.. 1.. vartamAn paryAyakA abhAv tadbhavamaraN hai.. 2.. jaisA maraN vartamAn paryAyakA ho vaisA hI agalI paryAyakA hogA vah avadhimaraN hai. isake do bhed hai.n–––jaisA prakR^iti, sthiti, anubhAg vartamAnakA uday AyA vaisA hI agalI kA uday Ave vah [1] sarvAvadhimaraN hai aur ekadesh ba.ndh–uday ho to [2] deshAvadhimaraN kahalAtA hai.. 3.. vartamAn paryAy kA sthiti Adi jaisA uday thA vaisA agalIkA sarvato vA deshato ba.ndh– uday na ho vah AdyantamaraN hai.. 4.. pA.NchavA.N bAlamaraN hai, vah pA.Nch prakAr kA hai–––1 avyaktabAl, 2 vyavahArabAl, 3 j~nAnabAl, 4 darshanabAl, 5 chAritrabAla. jo dharma, artha, kAm in kAmo.nko na jAne, jisakA sharIr inake AcharaN ke liye samartha na ho vah ‘avyaktabAl’ hai. jo lokake aur shAstrake vyavahAr ko na jAne tathA bAlak avasthA ho vah ‘vyavahArabAl’ hai. vastuke yathArthaj~nAn rahit ‘j~nAnabAl’ hai. tattvashraddhAnarahit mithyAdR^iShTi ‘darshanabAl’ hai. chAritrarahit prANI ‘chAritrabAl’ hai. inakA maranA so bAl maraN hai. yahA.N pradhAnarUpase darshanabAl kA hI grahaN hai kyo.nki samyakdR^iShTi ko anyabAlapanA hote hue bhI darshanapa.nDitatA ke sadbhAvase pa.nDitamaraN me.n hI ginate hai.n. darshanabAlakA maraN sa.nkShepame.n do prakArakA kahA hai––ichChApravR^itta aur anichChApravR^itta. agnise, dhUmase, shastrase, viShase, jalase, parvatake kinArepar se gir ne se, ati shIt–uShNakI bAdhA se, ba.ndhanase, kShudhA–tR^iShAke rokanese, jIbh ukhA.Dne se aur virUddha AhAr karane se bAl (aj~nAnI) ichChApUrvak mare so ‘ichChApravR^itta’ hai tathA jIne kA ichChuk ho aur mar jAve so ‘anichChApravR^itta’ hai.. 5..

pa.nDitamaraN chAr prakAr kA hai–––1 vyavahAr pa.nDit, 2 samyaktvapa.nDit, 3 j~nAnapa.nDit, 4 chAritrapa.nDita. lokashAstra ke vyavahAr me.n pravIN ho vah ‘vyavahAr pa.nDit’ hai. samyaktva sahit ho ‘samyaktvapa.nDit’ hai. samyagj~nAn sahit ho ‘j~nAnapa.nDit’ hai. samyakchAritra sahit ho ‘chAritrapa.nDit’ hai. yahA.N darshan–j~nAn–chAritra sahit pa.nDitakA grahaN hai, kyo.nki vyavahAr–pa.nDit mithyAdR^iShTi bAlamaraN me.n A gayA.. 6..


Page 171 of 394
PDF/HTML Page 195 of 418
single page version

bhAvapAhuD][171

mokShamArgame.n pravartane vAlA sAdhu sa.nghase ChUTA usako ‘Asanna’ kahate hai.n. isame.n pArshvastha, svachChanda, kushIl, sa.nsakta bhI lene; isaprakAr ke pa.nchaprakAr bhraShTa sAdhuo.nkA maraN ‘AsannamaraN’ hai. samyagdR^iShTi shrAvak kA maraN ‘bAlapa.nDit maraN’ hai.. 8.. sashalyamaraN do prakAr kA hai––––mithyAdarshan, mAyA, nidAn ye tIn shalya to bhAvashalya’ hai aur pa.nch sthAvar tathA tras me.n asainI ye ‘dravyashalya’ sahit hai.n, isaprakAr ‘sashalyamaraN’ hai.. 9.. jo prashastakriyAme.n AlasI ho, vratAdikame.n shakti ko ChipAve, dhyAnAdik se dUr bhAge, isaprakAr maraN ‘palAyamaraN’ hai.. 10.. vashArttamaraN chAr prakAr kA hai–––vah Artta – raudra dhyAnasahit maraN hai, pA.Nch indriyo.nke viShayo.nme.n rAg–dveSh sahit maraN ‘indriyavashArttamaraN’ hai. sAtA – asAtA kI vedanA sahit mare ‘vedanAvashArttamaraN’ hai. krodh, mAn, mAyA, lobh, kaShAyake vash se mare ‘kaShAyavashArttamaraN’ hai. hAsya vinod kaShAy ke vash se mare ‘nokaShAyavashArttamaraN’ hai .. 11.. jo apane vrat kriyA chAritra me.n upasarga Ave vah sahA bhI na jAve aur bhraShTa hone kA bhay Ave tab ashakta hokar anna–pAnI kA tyAg kar mare ‘viprANasamaraN’ hai.. 12.. shastra grahaNakA maraN ho ‘gR^idhrapR^iShThamaraN’ hai.. 13.. anukramase anna–pAnIkA yathAvidhi tyAg kar mare ‘bhaktapratyAkhyAnamaraN’ hai.. 14.. sa.nnyAs kare aur anyase vaiyAvR^itta karAve ‘i.nginImaraN’ hai.. 15..

prAyopagaman sa.nnyAs kare aur kisI se vaiyAvR^itta na karAve, tathA apane Ap bhI na kare, pratimAyog rahe ‘prAyopagamanamaraN’ hai.. 16..

kevalI mukti prApta ho ‘kevalImaraN’ hai.. 17..

Page 172 of 394
PDF/HTML Page 196 of 418
single page version

172] [aShTapAhuD

isaprakAr satrah prakAr kahe. inakA sa.nkShep isaprakAr hai–––maraN pA.Nch prakAr ke hai.n––1 pa.nDitapa.nDit, 2 pa.nDit, 3 bAlapa.nDit, 4 bAl, 5 bAlabAla. jo darshan j~nAn chAritra ke atishay sahit ho vah pa.nDitapa.nDit hai aur inakI prakarShatA jinake na ho vah pa.nDit hai, samyagdR^iShTi shrAvak vah bAlapa.nDit aur pahile chAr prakArake pa.nDit kahe unameh se ek bhI bhAv jisake nahI.n hai vah bAl hai tathA jo sabase nyUn ho vah bAlabAl hai. iname.n pa.nDitapa.nDitamaraN, pa.nDitamaraN aur bAlapa.nDitamaraN ye tIn prashasta sumaraN kahe hai.n, anya rIti hove vah kumaraN hai. isaprakAr jo samyagdarshan–j~nAn–chAritra ekadesh sahit mare vah ‘sumaraN’ hai; isaprakAr sumaraN karane kA upadesh hai.. 32.. Age yah jIv sa.nsArame.n bhramaN karatA hai, us bhramaNake parAvartan kA svarUp maname.n dhAraNakar nirUpaN karate hai.n. pratham hI sAmAnyarUp lokake pradesho.n kI apekShAse kahate hai.nH–––

so Natthi davvasavaNo paramANupamANamettao Nilao.
jattha Na jAo Na mao tiyaloyapamANio savvo.. 33..
saH nAsti dravyashramaNaH paramANupramANamAtronilayaH.
yatra na jAtaH na mR^itaH trilokapramANakaH sarvaH.. 33..

arthaH––yah jIv dravyali.ng kA dhArak munipanA hote hue bhI jo tInalok pramAN sarva
sthAn hai.n uname.n ek paramANu parimAN ek pradeshamAtra bhI aisA sthAn nahI.n hai ki jahA.N janma–
maraN na kiyA ho.

bhAvArthaH––dravyali.ng dhAraN karake bhI is jIvane sarva lokame.n anantabAr janma aur maraN
kiye, kintu aisA koI pradesh sheSh na rahA ki jisame.n janma aur maraN na kiye ho.n. isaprakAr
bhAvali.ng ke binA dravyali.ng se mokSha kI
(––nijaparamAtmadashA kI) prApti nahI.n huI––aisA
jAnanA.. 33..

Age isI artha ko dR^i.Dh.h.h karane ke liye bhAvali.ng ko pradhAn kar kahate hai.nH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
traN lokamA.n paramANu sarakhu.n sthAn koI rahyu.n nathI,
jyA.n dravyashramaN thayel jIv maryo nathI, janmyo nathI. 33.

Page 173 of 394
PDF/HTML Page 197 of 418
single page version

bhAvapAhuD][173

kAlamaNa.nta.n jIvo jammajarAmaraNapIDio dukkha.n.
jiNali.ngeN vi patto para.nparAbhAvarahieNa.. 34..
kAlamana.nta.n jIvaH janmajarAmaraNapIDitaH duHkham.
jinali.ngen api prAptaH paramparAbhAvarahitena.. 34..

arthaH
––yah jIv is sa.nsAr me.n jisame.n paramparA bhAvali.ng na hone se ana.ntakAl paryanta
janma–jarA–maraN se pI.Dit duHkh ko hI prApta huA.

bhAvArthaH––dravyali.ng dhAraN kiyA aur usame.n paramparAse bhI bhAvali.ng kI prApti na huI
isaliye dravyali.ng niShphal gayA, mukti kI prApti nahI.n huI, sa.nsAr me.n bhramaN kiyA.

yahA.N Ashay isaprakAr hai ki–––dravyali.ng hai vah bhAvali.ng kA sAdhan hai, parantu
1kAlalabdhi binA dravyali.ng dhAraN karane par bhI bhAvali.ngakI prApti nahI.n hotI hai, isaliye
dravyali.ng niShphal jAtA hai. isaprakAr mokShamArga me.n pradhAn bhAvali.ng hI hai. yahA.N koI kahe ki
isaprakAr hai to dravyali.ng pahale kyo.n dhAraN kare.n? usako kahate hai.n ki–––isaprakAr mAne to
vyavahAr kA lop hotA hai, isaliye isaprakAr mAnanA jo dravyali.ng pahile dhAraN karanA,
isaprakAr na jAnanA ki isI se siddhi hai. bhAvali.ngI ko pradhAn mAnakar usake sanmukh upayog
rakhanA, dravyali.ngako yatnapUrvak sAdhanA, isaprakAr kA shraddhAn bhalA hai.. 34..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 (1) kAlalabdhi– svasamay – nijasvarUp pariNAm kI prApti. (AtmAvalokan gAthA0 9)(2) kAlalabdhi kA artha svakAl kI
prApti hai. (3) ‘yadAya.n jIvaHAgamabhAShAyA kAlAdi labdhirUpamadhyAtmabhAShAyA shuddhAtmabhimukha.n pariNAmarUpa.n svasa.nvedanaj~nAna.n labha.nte....

artha – jab yah jIv Agam bhAShA se kAlAdi labdhiko prApta karatA hai tathA adhyAtma bhAShA se shuddhAtmAke sanmukh pariNAmarUp svasa.nvedanaj~nAn ko prApta karatA hai.’ (pa.nchAstikAy gA0 150–151 jayasenAchArya TIkA)(4) visheSh dekho mokShamArgaprakAshak a0 9..

jIv jani–jarA–mR^itatapta kAL ana.nt pAmyo duHkhane,
jinali.ngane paN dhArI pAra.nparyabhAvavihInane. 34.

Page 174 of 394
PDF/HTML Page 198 of 418
single page version

174] [aShTapAhuD

Age pudgal dravya ko pradhAn kar bhramaN kahate hai.nH––
paDidesasamayapuggal Aug pariNAmaNAmakAlaTTha.n.
gahiujjhiyAi.n bahuso aNa.ntabhavasAyare
1jIva.. 35..
pratideshasamayapudgalAyuH pariNAmanAmakAlastham.
gR^ihItojjhitAni bahushaH anantabhavasAgare jIvaH.. 35..

arthaH
––is jIvane is ananta apAr bhavasamudrame.n lokakAshake jitane pradesh hai.n un prati
samay samay aur paryAy ke AyupramAN kAl aur jaisA yogakaShAy ke pariNamanasvarUp pariNAm
aur jaisA gati jAti Adi nAm karmake udayase huA nAm aur kAl jaisA utsarpiNI–
avasarpiNI uname.n pudgalake paramANurUp skandha, unako bahutabAr anantabAr grahaN kiye aur
ChoDe.

bhAvArthaH––bhAvali.ng binA lokame.n jitane pudgal skandha hai.n un sabako hI grahaN kiye
aur Cho.De to bhI mukta na huA.. 35..

Age kShetrako pradhAn kar kahate hai.nH–––
teyAlA tiNNi sayA rajjUNa.n loyakhetta parimANa.n.
muttUNaTTha paesA jatthaN DhuruDhullio jIyo.. 36..
trichattvAri.nshat trINi shatAni rajjUnA.n lokakShetra parimANa.n.
muktvA.aShTau pradeshAn yatra na bhramitaH jIvaH.. 36..

arthaH
–yah lok tInasau tetAlIs rAjU pramAN kShetra hai, usake bIch merUke nIche
gostanAkAr ATh pradesh hai.n, unako Cho.Dkar anya pradesh aisA na rahA jisame.n yah jIv nahI.n
janmA – marA ho.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntaraH – jIvo.
pratidesh–pudgal–kAL–AyuSh–nAm–pariNAmastha te.n
bahushaH sharIr grahyA.n–tajyA.n niHsIm bhavasAgar viShe. 35.

traNashat–adhik chALIsh–traN rajjupramit A lokamA.n
tajI ATh koI pradesh nA, paribhramit nahi A jIv jyA.n. 36.

Page 175 of 394
PDF/HTML Page 199 of 418
single page version

bhAvapAhuD][175

bhAvArthaH––‘DhuruDhullio’ isaprakAr prAkR^it me.n bhramaN arthake dhAtukA Adesh hai aur kShetraparAvartan me.n merUke nIche ATh lokake madhyame.n hai.n unako jIv apane sharIrake aShTamadhya pradesh banA kar madhyadesh upajatA hai, vahA.N se kShetraparAvartan kA prAra.nbh kiyA jAtA hai, isaliye unako punarukta bhramaN me.n nahI.n ginate hai.n.. 36.. [dekho go0 jI0 kANDa gAthA 560 pR^i0 266 mUlAchAr a0 9 gAthA 14 pR^i0 428] Age yah jIv sharIr sahit utpanna hotA hai aur maratA hai, us sharIrame.n rog hote hai.n, unakI sa.nkhyA dikhAte hai.nH–––

ekkekka.nguli bAhI ChaNNavadI ho.nti jAN maNuyANa.n.
avasese ya sarIre royA bhaN kittiyA bhaNiyA.. 37..
ekaikA.ngulau vyAdhayaH ShaNNayatiH bhava.nti jAnIhi manuShyAnA.n.
avasheShe cha sharIre rogAH bhaN kiyantaH bhaNitAH.. 37..

arthaH
––is manuShya ke sharIr me.n ek ek a.ngulame.n ChyAnave ChyAnave rog hote hai.n, tab
kaho, avasheSh samasta sharIr me.n kitane rog kahe.n.. 37..

Age kahate hai.n ki jIv! un rogo.nkA duHkh tUne sahAH–––
te royA vi ya sayalA sahyiA te paravaseN puvvabhave.
eva.n sahasi mahAjas ki.n vA bahuehi.n laviehi.n.. 38..
te rogA api cha sakalAH saDhAstvayA paravasheN pUrvabhave.
eva.n sahase mahAyashaH. ki.n vA bahubhiH lapitaiH.. 38..

arthaH
––he mahAshay! he mune! tUne pUrvokta rogo.nko pUrvabhavo.nme.n to paravash sahe, isaprakAr
hI phir sahegA, bahut kahane se kyA?
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
pratyek a.ngul Channu.n jANo rog mAnav dehamA.n;
to keTalA rogo, kaho, A akhil deh viShe, bhalA! 37.

e rog paN saghaLA sahyA te.n pUrvabhavamA.n paravashe;
tu.n sahI rahyo Che Am, yashadhar; adhik shu.n kahIe tane? 38.

Page 176 of 394
PDF/HTML Page 200 of 418
single page version

176] [aShTapAhuD

bhAvArthaH––yah jIv parAdhIn hokar sab duHkh sahatA hai. yadi j~nAnabhAvanA kare aur duHkh Ane par usase chalAyamAn na ho, is tarah svavash hokar sahe to karmakA nAsh kar mukta ho jAve, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 38.. Age kahate hai.n ki apavitra garbhavAs me.n bhI rahAH––

pitta.ntamuttaphephasakAlijjayaruhirakharisakimijAle.
uyare vasio si chira.n NavadasamAsehi.n pattehi.n.. 39..
pittA.ntramUtraphephasayakR^idrudhirakharisakR^imijAle.
udare uShito.asi chira.n navadashamAsaiH prApteH.. 39..

arthaH
––he mune! tUne isaprakAr ke malin apavitra udar me.n nav mAs tathA das mAs
prApta kar rahA. kaisA hai udar? jisame.n pitta aur A.nto.nse veShTit, mUtrakA sravaN, phephas arthAt
jo rudhir binA med phUl jAve, kAlijja arthAt kalejA, khUn, kharis arthAt apakva malase
milA huA rudhir shleShma aur kR^imijAl arthAt laT Adi jIvo.nke samUh ye sab pAye jAte hai.n–
––isaprakAr strI ke udar me.n bahut bAr rahA.. 39..

phir isI ko kahate haiH–––
diyasa.ngaTThiyamasaNa.n AhAriy mAyabhutta maNNA.nte.
ChaddikharisAN majjhe jaDhare vasio si jaNaNIe.. 40..
dvijasa.ngasthitamashana.n AhR^itya mAtR^ibhuktamannAnte.
Chardikharisayormadhye jaThare uShito.asi jananyAH.. 40..

arthaH
––he jIv! tU jananI
(mAtA) ke udar (garbha) me.n rahA, vahA.N mAtAke aur pitAke
bhogake anta, Chardi (vaman) kA anna, kharis (rudhirase milA huA apakva mal
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
maL–mUtra–shoNit–pitta–karam, baroL, yakR^it, A.ntra jyA.n,
tyA.n mAs nav–dash tu.n vasyo bahu vAr jananI–udaramA.n 39.

jananI taNu.n chAvel ne khAdhel eThu.n khAIne,
tu.n jananI kerA jaTharamA.n vamanAdimadhya vasyo are! 40.