Page 137 of 394
PDF/HTML Page 161 of 418
single page version
bodhapAhuD][137 hai. parakR^itanilayanivAs arthAt jisame.n dUsare kA banAyA nilay jo vAstikA Adi usame.n nivAs hotA hai, jisame.n apane ko kR^it, kArit, anumodanA, man, vachan, kAy dvArA doSh na lagA ho aisI dUsare kI banAI huI vAstikA Adi me.n rahanA hotA hai––aisI pravajyA kahI hai. bhAvArthaH––anyamatI kaI log bAhya me.n vastrAdik rakhate hai.n, kaI ayudh rakhate hai.n, kaI sukhake liye Asan chalAchal rakhate hai.n, kaI upAshray Adi rahane kA nivAs banA kar usame.n rahate hai.n aur apane ko dIkShA sahit mAnate hai.n, unake bheSh mAtra hai, jain dIkShA to jaisI kahI vaisI hI hai.. 51.. Age phir kahate hai.nH––
mayarAyadosarahiyA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 52..
madarAgadoSharahitA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 52..
arthaH––kaisI hai pravajyA? upashamakShamadamayuktA arthAt upasham to mohakarmake udayakA
abhAvarUp shA.ntapariNAm aur kShamA arthAt krodhakA abhAvarUp uttamakShamA tathA dam arthAt
indriyo.nko viShayo.n me.n nahI.n pravartAnA–––in bhAvo.nse yukta hai, sharIr sa.nskAr varjitA arthAt
snAnAdi dvArA sharIr ko sajAnA isase rahit hai, jisame.n rUkSha arthAt tel AdikA mardan
sharIrake nahI.n hai. mad, rAg, dveSh rahit hai, isaprakAr pravajyA kahI hai.
bhAvArthaH––anyamatake bheShI krodhAdirUp pariNamate hai.n, sharIrako sajAkar sundar rakhate hai.n, indriyo.nke viShayo.nkA sevan karate hai.n aur apane ko dIkShAsahit mAnate hai.n, ve to gR^ihasthake samAn hai.n, atIt (yati) kahalAkar ulaTe mithyAtvako dR^i.Dh.h.h karate hai.n; jain dIkShA isaprakAr hai vahI satyArtha hai, isako a.ngIkAr karate hai.n ve hI sachche atIt (yati) hai.n.. 52.. Age phir kahate hai.nH–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 138 of 394
PDF/HTML Page 162 of 418
single page version
138] [aShTapAhuD
sammattaguNavisuddhA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 53..
samyaktvaguNavishuddhA pravrajyA IdrashI bhaNitA.. 53..
arthaH––kaisI hai pravajyA?––––ki jisake mU.DhbhAv, aj~nAnabhAv viparIt huA hai arthAt
dUr huA hai. anyamatI AtmA kA svarUp sarvathA ekA.ntase anekaprakAr bhinna–bhinna kahakar vAd
karate hai.n, unake AtmA ke svarUp me.n mU.DhbhAv hai. jain muniyo.nke anekA.ntase siddha kiyA huA
yathArtha j~nAn hai isaliye mU.DhbhAv nahI.n hai. jisame.n ATh karma aur mithyAtvAdi praNaShTa ho gaye hai.n,
jainadIkShAme.n atattvArthashraddhAnarUp mithyAtvakA abhAv hai, isaliye samyaktva nAmak guN dvArA
vishuddha hai.n, nirmal hai.n, samyaktvasahit dIkShA me.n doSh nahI.n rahatA; isaprakAr pravajyA kahI.n hai..
53..
Age phir kahate hai.nH––
bhAva.nti bhavvapurisA kammakkhayakAraNe bhaNiyA.. 54..
bhAvaya.nti bhavyapuruShAH karmakShayakAraNe bhaNitA.. 54..
arthaH––pravajyA jinamArga me.n Chah sa.nhananavAle jIvake honA kahA hai, nirga.n.hrantha svarUp hai,
sab parigrahase rahit yathAjAtasvarUp hai. isakI bhavyapuruSh hI bhAvanA karate hai.n. isaprakArakI
pravajyA karmake kShayakA kAraN kahI hai.
bhAvArthaH––vajraR^iShabhanArAch Adi Chah sharIrake sa.nhanan kahe.n hai.n, uname.n sab me.n hI dIkShA
nahI.n hai ki dR^i.Dh.h.h sa.nhanan vajraR^iShabh Adi hai.n uname.n hI dIkShA ho aur asa.nsR^ipATik sa.nhananame.n na
ho, isaprakAr nirgra.ntharUp dIkShA to asa.nprAptAsR^ipATikA
samyaktvaguNathI shuddha Che, –dIkShA kahI AvI jine. 53.
nirgra.nth dIkShA Che kahI ShaT sa.nhananamA.n jinavare;
Page 139 of 394
PDF/HTML Page 163 of 418
single page version
bodhapAhuD][139 sa.nhanan me.n bhI hotI hai.. 44.. Age phir kahate hai.nH–––
pavvajja havai esA jah bhaNiyA savvadarasIhi.n.. 55..
pravrajyA bhavati eShA yathA bhaNitA sarvadarshibhiH.. 55..
arthaH––jis pravajyA me.n tilake tuSh mAtrake sa.ngrah kA kAraN––aise bhAvarUp ichChA
arthAt a.ntara.ng parigrah aur us tilake tuShamAtra bAhya parigrahakA sa.ngrah nahI.n hai is prakAr kI
pravajyA jisaprakAr sarvaj~nadev ne kahI hai usIprakAr hai, anyaprakAr pravajyA nahI.n hai aisA niyam
jAnanA chAhiye. shvetAmbar Adi kahate hai.n ki apavAdamArga me.n vastrAdikakA sa.ngrah sAdhu ko kahA
hai vah sarvaj~nake sUtra me.n to nahI.n kahA hai. unho.nne kalpit sUtra banAye hai.n uname.n kahA hai vah
kAladoSh hai.. 55..
Age phir kahate hai.nH–––
shilAyA.n kAShThe bhUmitale sarvANi Arohati sarvatra.. 56..
–AvI pravrajyA hoy Che sarvaj~najinadeve kahI. 55.
upasarga–pariShah muni sahe, nirjan sthaLe nitye rahe,
Page 140 of 394
PDF/HTML Page 164 of 418
single page version
140] [aShTapAhuD
arthaH––upasarga athavA dev, manuShya, tirya.nch aur achetanakR^it upadrav aur parIShah arthAt daiv–karmayogase Aye hue bAIs parIShaho.nko samabhAvo.nse sahanA isaprakAr pravajyAsahit muni hai.n, ve jahA.N anya jan nahI.n rahate aise nirjan vanAdi pradesho.nme.n sadA rahate hai.n, vahA.N bhI shilAtal, kAShTha, bhUmitalame.n rahate hai.n, in sab hI pradesho.nme.n baiThate hai.n , sote hai.n, ‘sarvatra’ kahane se van me.n rahe.n aur ki.nchitkAlanagar me.n rahe.n to aise hI sthAn par rahe.n. bhAvArthaH––jainadIkShA vAle muni upasarga–parIShaho.n me.n samabhAv rakhate hai.n, aur jahA.N sote hai.n, baiThate hai.n, vahA.N nirjan pradesh me.n shilA, kAShTha, bhUmime.n hI baiThate hai.n, isaprakAr nahI.n hai ki anyaman bheShIvat svachChandI pramAdI rahe.n, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 56.. Age anya visheSh kahate hai.nH––
sajjhAyajhANajuttA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 57..
svAdhyAyadhyAnayuktA pravrashyA IdrashI bhaNitA.. 57..
arthaH––jis pravajyA me.n pashu–tirya.nch, mahilA (strI), Sha.nDh (napunsak), inakA sa.ng tathA
shAstra – jinavachano.nkA paThan–pAThan aur dhyAn arthAt dharma – shukla dhyAn inase yukta rahate
hai.n. isaprakAr pravajyA jinadevane kahI hai.
bhAvArthaH––jinadIkShA lekar kusa.ngati kare, vikathAdik kare aur pramAdI rahe to dIkShA
mArga hai, anya sa.nsAramArga hai.n.. 57..
Age phir visheSh kahate hai.nH–––
Page 141 of 394
PDF/HTML Page 165 of 418
single page version
bodhapAhuD][141
suddhA guNehi.n suddhA pavvajjA erisA bhaNiyA.. 58..
shuddhA guNaiH shuddhA pravrajyA IdashI bhaNitAH.. 58..
arthaH––jinadev ne pravajyA isaprakAr kahI hai ki–––tap arthAt bAhya – abhya.ntar bArah
prakAr ke tap tathA vrat arthAt pA.Nch mahAvrat aur guN arthAt inake bhedarUp uttaraguNo.nse shuddha
hai. ‘sa.nyam’ arthAt indriy – manakA nirodh, ChahakAyake jIvo.nkI rakShA, ‘samyaktva’ arthAt
tattvArthashraddhAnalakShaN nishchay–vyavahArarUp samyagdarshan tathA inake ‘guN’ arthAt mUlaguNo.n se
shuddhA, atichAr rahit nirmal hai aur jo pravajyA ke guN kahe unase shuddha hai, bheShamAtra hI nahI.n
hai; isaprakAr shuddha pravajyA kahI jAtI hai. in guNo.nke binA pravajyA shuddha nahI.n hai.
bhAvArthaH––tap vrat samyaktva in sahit aur jiname.n inake mUlaguN tathA atichAro.nkA
vah dIkShA shuddha nahI.n hai.. 58..
Age pravajyA ke kathan kA sa.nkoch karet hai.nH–––
2 sa.nskR^it saTIk prati me.n ‘Ayatan’ isakI sa.n0 ‘Atmatva’ isaprakAr hai.
Che guNavishuddha, –sunirmaLA dIkShA kahI AvI jine. 58.
sa.nkShepamA.n AyatanathI dIkShA.nt bhAv ahI.n kahyA,
Page 142 of 394
PDF/HTML Page 166 of 418
single page version
142] [aShTapAhuD
arthaH––isaprakAr pUrvokta prakAr se Ayatan arthAt dIkShA kA sthAn jo nirgra.nth muni usake guN jitane hai.n unase pajjatA arthAt paripUrNa anya bhI jo bahutase guN dIkShAme.n hone chAhiye ve guN jisame.n ho.n isaprakAr kI pravajyA jinamArga me.n prasiddha hai. usIprakAr sa.nkShepase kahI hai. kaisA hai jinamArga? jisame.n samyaktva vishuddha hai, jisame.n atIchAr rahit samyaktva pAyA jAtA hai aur nirgra.ntharUp hai arthAt jisame.n bAhya a.ntara.ng –parigrah nahI.n hai. bhAvArthaH––isaprakAr pUrvokta pravajyA nirmal samyaktvasahit nirgra.ntharUp jinamArgame.n kahI hai. anya naiyAyik, vaisheShik, sA.nkhya, vedAnta, mImA.nsak, pAta.njali aur bauddha Adik matame.n nahI.n hai. kAladoShase bhraShTa ho gaye aur jain kahalAte hai.n isaprakArake shvetAmbarAdiko.nme.n bhI nahI.n hai.. 59.. isaprakAr pravajyAke svarUpakA varNan kiyA. Age bodhapAhuDako sa.nkochate hue AchArya kahate hai.nH–––
bhavvajaNabohaNattha.n ChakkAy hiya.nkara.n utta.n.. 60..
bhavyajan bodhanArtha.n ShaTkAyahita.nkara.n uktam.. 60..
arthaH––jisame.n a.ntara.ng bhAvarUp artha shuddha hai aur aisA hI rUpastha arthAt bAhyasvarUp
mokShamArga jaisA jinamArgame.n jinadevane kahA hai vaisA ChahakAyake jIvo.nkA hit karane vAlA mArga
bhavyajIvo.nke sa.nbodhanake liye kahA hai. isaprakAr AchArya ne apanA abhiprAy prakaT kiyA hai.
bhAvArthaH––is bodhapAhuD me.n Ayatan Adi se lekar pravajyAparyanta gyArah sthal kahe.
rUp – ChahakAyake jIvo.nkA hit karane vAlA hai, jisame.n ekendriy Adi asainI paryanta jIvo.nkI
rakShAkA adhikAr hai, sainI pa.nchendriy jIvo.n kI rakShA bhI karAtA hai
Page 143 of 394
PDF/HTML Page 167 of 418
single page version
bodhapAhuD][143 aur mokShamArgakA upadesh karake sa.nsArakA duHkh meTakar mokShako prApta karAtA hai, isaprakArakA mArga (–upAy) bhavyajIvo.n ke sa.nbodhaneke liye kahA hai. jagat ke prANI anAdi se lagAkar mithyAmArgame.n pravartanakar sa.nsArame.n bhramaN karate hai.n, isaliye duHkh dUr karane ke liye Ayatan Adi gyArah sthAn dharmake ThikAnekA Ashray lete hai.n; aj~nAnI jIv is sthAn par anyathA svarUp sthApit karake unase sukh lenA chAhate hai.n, kintu yathArtha ke binA sukh kahA.N? isaliye AchArya dayAlu hokar jaise sarvaj~nane kahe vaise hI Ayatan AdikA svarUp sa.nkShepase yathArtha kahA hai? isako bA.Ncho.n, pa.Dho, dhAraN karo aur isakI shraddhA karo. isake anusAr tadrUp pravR^itti karo. isaprakAr karane se vartamAnameh sukhI raho aur AgAmI sa.nsAraduHkh se ChUT kar paramAnandasvarUp mokShako prApta karo. isaprakAr AchArya kA kahane kA abhiprAy hai. yahA.N koI pUChe ––is bodhapAhuD me.n vyavahAradharma kI pravR^ittike gyArah sthAn kahe. inakA vishaleShaN kiyA ki–––ye ChahakAyake jIvo.n ke hit karane vAle hai.n. kintu anyamatI inako anyathA sthApit kar pravR^itta karate hai.n ve hi.nsA rUp hai.n aur jIvo.nke hit karane vAle nahI.n hai.n. ye gyArah hI sthAn sa.nyamI muni aur arahanta, siddha ko hI kahe.n hai.n. ye to Chah kAyake jIvo.nke hit karane vAle hI hai.n isaliye pUjya hai.n. yah to satya hai, aur jahA.N rahate hai.n isaprakAr AkAsh ke pradesharUp kShetra tathA parvatakI guphA, vanAdik tathA akR^itrim chaityAlay ye svayamev bane.n hue hai.n, unako bhI prayojan aur nimitta vichAr kar upachAramAtra se ChahakAy ke jIvo.n ke hit karane vAle kahe.n to virodh nahI.n hai.n, kyo.nki ye pradesh ja.D.h.h hai.n, ye buddhipUrvak kisI kA bhalA burA nahI.n karate hai.n tathA ja.D.h.h ko sukh–duHkh Adi phalakA anubhav nahI.n hai, isaliye ye bhI vyavahAr se pUjya hai.n, kyo.nki araha.ntAdik jahA.N rahate hai.n ve kShetra–nivAs Adik prashasta hai.n, isaliye un araha.ntAdike Ashray se ye kShetrAdik bhI pUjya hai.n; parantu prashna –gR^ihastha jinama.ndir banAve, vastikA, pratimA banAve aur pratiShThA pUjA kare usame.n to ChahakAyake jIvo.nkI virAdhanA hotI hai, yah upadesh aur pravR^itti kI bAhulyatA kaise hai?
isakA samAdhAn isaprakAr hai ki–––gR^ihastha arahanta, siddha, muniyo.nkA upAsak hai; ye jahA.N sAkShAt ho.n vahA.N to unakI va.ndanA, pUjan karatA hI hai. jahA.N ye sAkShAt na ho.n vahA.N parokSha sa.nkalpa kar va.ndanA – pUjan karatA hai tathA unake rahanekA kShetra tathA ye mukta hue kShetra me.n tathA akR^itrim chaityAlay me.n unakA sa.nkalpa kar va.ndanA va pUjan karatA hai. isame.n anurAgavisheSh sUchit hotA hai; phir unakI mudrA, pratimA tadAkAr banAve aur usako ma.ndir banAkar pratiShThA kar sthApit kare tathA nitya pUjan kare isame.n atyanta anurAg sUchit hotA hai, us anurAgase vishiShTa puNyabandha hotA hai aur us mandirame.n ChahakAyake jIvo.nke hitakI rakShAkA upadesh hotA hai tathA nirantar sunane vAle aur dhAraN karane vAle ahi.nsA dharma kI shraddhA dR^i.Dh.h.h hotI hai, tathA unakI tadAkAr pratimA
Page 144 of 394
PDF/HTML Page 168 of 418
single page version
144] [aShTapAhuD dekhane vAle ke shA.nt bhAv hote hai.n, dhyAnakI mudrAkA svarUp jAnA jAtA hai aur vItarAgadharmase anurAg visheSh honese puNyabandha hotA hai, isaliye inako bhI ChahakAyake jIvo.nkA hit karanevAle upachArase kahate hai.n. jinamandir vastikA pratimA banAne me.n tathA pUjA–pratiShThA karane me.n Arambha hotA hai, usame.n kuCh hi.nsA bhI hotI hai. aisA Arambha to gR^ihasthakA kArya hai, isame.n gR^ihasthako alpa pAp kahA, puNya bahut kahA hai, kyo.nki gR^ihasthake padame.n nyAyakArya karake nyAyapUrvak dhan upArjan karanA, rahaneke liye makAn banavAnA, vivAhAdik karanA aur balapUrval Arambha kar ahArAdik svaya.n banAnA tathA khAnA ityAdik yadyapi hi.nsA hotI hai to bhI gR^ihasthako isakA mahApAp nahI.n kahA jAtA hai. gR^ihasthake to mahApAp mithyAtvakA sevan karanA, anyAy, chorI Adime.n dhan upArjan karanA, tras jIvo.nko mArakar mA.ns khAnA aur parastrI–sevan karanA ye mahApAp hai.n. gR^ihasthAchAr Cho.Dkar muni ho jAve tab gR^ihasthake nyAyakArya bhI anyAy hI hai.n. munike bhI AhAr AdikI pravR^ittime.n kuCh hi.nsA hotI hai usase muni ko hi.nsak nahI.n kahA jAtA hai, vaise hI gR^ihasthake nyAyapUrvak apane padake yogya Ara.nbhake kAryo.nme.n alpa pAp hI kahA jAtA hai, isaliye jinama.ndir, vastikA aur pUjA–pratiShThA ke kAryo.nme.n ArambhakA alpa pAp hai; mokShamArga me.n pravartane vAlo.nse ati anurAg hotA hai aur unakI prabhAvanA karate hai.n, unako AhAradAnAdik dete hai.n aur unakA vaiyAvR^ityAdi karate hai.n. ye samyaktvake a.ng hai.n aur mahAn pUNya ke kAraN hai.n, isaliye gR^ihasthako sadA hI karanA yogya hai. aur gR^ihastha hokar ye kArya na kare to j~nAt hotA hai ki isake dharma anurAg viShesh nahI.n hai.
prashnaH–––gR^ihasthako jisake binA chale nahI.n isaprakAr ke kArya to karanA hI pa.De aur dharmapaddhati me.n ArambhakA kArya karake pAp kyo.n milAve, sAmAyik, pratikramaN, prauShadh Adi karake puNya upajAve. usako kahate hai.n–––yadi tum isaprakAr kaho to tumhAre pariNAm to is jAti ke hai.n nahI.n, keval bAhyakriyA mAtra me.n hI puNya samajhate ho. bAhya me.n bahu ArambhI parigrahI kA man, sAmAyik, pratikramaN Adi nirAra.nbh kAryo.n me.n visheSharUpase lagatA nahI.n hai yah anubhavagamya hai, tumhAre apane bhAvo.nkA anubhav nahI.n hai; keval bAhya sAmAyikAdi nirAra.nbh kAryo.nkA bheSh dhAraN kar baiTho to kuCh vishiShTa puNya nahI.n hai, sharIrAdik bAhya vastu to ja.D.h.h hai.n, keval ja.D.h.h kI kriyAkA phal to AtmA ko milatA nahI.n hai. apane bhAv jitane a.nsh me.n bAhyakriyA me.n lage.n utane a.nsh me.n shubhAshubh phal apane ko lagatA hai; isaprakAr vishiShTa puNya to bhAvo.nke anusAr hai.
Page 145 of 394
PDF/HTML Page 169 of 418
single page version
bodhapAhuD][145
Ara.nbhI – parigrahI ke bhAv to pUjA, pratiShThAdik baDe ara.nbh me.n hI visheSh anurAg sahit lagate hai.n. jo gR^ihasthAchAr ke ba.De arambha se virakta hogA so use tyAgakar apanA pad ba.DhAvegA, jab gR^ihasthAchAr ke ba.De Ara.nbh Cho.DegA tab usI tarah dharmapravR^ittike baDe Arambha pad ke anusAr ghaTAvegA. muni hogA tab Arambha kyo.n karegA? ataH tab to sarvathA Arambha nahI.n karegA, isaliye mithyAdR^iShTi bAhyabuddhi jo bAhya kAryamAtra hI ko puNya – pAp mokShamArga samajhate hai.n unakA upadesh sun kar apane ko aj~nAnI nahI.n honA chAhiye. puNya – pApake ba.ndhame.n shubhAshubh hI pradhAn hai.n aur puNya–pAparahit mokShamArga hai, usame.n samyagdarshanAdikarUp AtmapariNAm pradhAn hai. [heyabuddhi sahit] dharmAnurAg mokShamArga kA sahakArI hai aur (A.nshik vItarAg bhAv sahit) dharmAnurAg ke tIvra – ma.ndake bhed bahut hai.n, isaliye apane bhAvo.nko yathArtha pahichAnakar apanI padavI, sAmarthya pahichAn – samajhakar shraddhAn–j~nAn aur usame.n pravR^itti karanA; apanA bhalA – burA apane bhAvo.n ke AdhIn hai, bAhya paradravya to nimitta mAtra hai, upAdAn kAraN ho to nimitta bhI sahakArI ho aur upAdAn na ho to nimitta kuCh bhI nahI.n karatA hai, isaprakAr is bodhapAhuD kA Ashay jAnanA chAhiye. isako achChI tarah samajhakar AyatanAdik jaise kahe vaise aur inakA vyavahAr bhI bAhya vaisI hI tathA chaityagR^ih, pratimA, jinabi.nb, jinamudrA Adi dhAtu – pAShANAdikakA bhI vyavahAr vaisA hI jAnakar shraddhAn aur pravR^itti karanI. anyamati anek prakAr svarUp bigA.D.h.h kar pravR^itti karate hai.n unakI buddhi kalpit jAnakar upAsanA nahI.n karanI. is dravyavyavahAr kA prarUpaN pravajyA ke sthal me.n Adi se dUsarI gAthA me.n bi.nb1 chaityAlayatrik aur jinabhavan ye bhI muniyo.nke dhyAn karane yogya hai.n isaprakAr kahA hai so gR^ihastha jab isakI pravR^itti karate hai.n yah ye muniyo.nke dhyAn karane yogya hote hai.n; isaliye jo jinamandir, pratimA, pUjA, pratiShThA Adik ke sarvathA niShedh karane vAle vah sarvathA ekAntIkI tarah mithyAdR^iShTi hai.n, unakI sa.ngati nahI.n karanA. [mUlAchAr pR^i0 492 a0 10 gAthA 96 me.n kahA hai ki ‘‘ shraddhA bhraShTo.nke sa.nparkakI apekShA (gR^ih me.n) pravech karanA achChA hai kyo.nki vivAh me.n mithyAtva nahI.n hogA, parantu aise gaN to sarva doSho.nke Akar hai.n usame.n mithyAtvAdi doSh utpanna hote hai.n ataH inase alag rahanA hI achChA hai’’ aisA upadesh hai] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 gAthA 2 me.n bi.nbakI jagah ‘vach’ aisA pATh hai.
Page 146 of 394
PDF/HTML Page 170 of 418
single page version
146] [aShTapAhuD
Age AchArya is bodhapAhuD kA varNan apanI buddhi kalpit nahI.n hai, kintu pUrvAchAryo.n ke anusAr kahA hai isaprakAr kahate hai.nH––
so tah kahyi.n NAya.n sIseN ya bhaddabAhussa.. 61..
tat tathA kathita.n j~nAta.n shiShyeN cha bhadrabAhoH.. 61..
arthaH––shabdake vikAr se utpanna hue isaprakAr akShararUp pariNAm se bhAShA sUtro.n me.n
bhadrabAhunAmak pa.ncham shrutakevalI ne jAnA aur apane shiShya vishAkhAchAyar Adi ko kahA. vah
unho.nne jAnA vahI artharUp vishAkhAchArya kI paramparA se chalA AyA. vahI artha AchArya kahate
hai.n, hamane kahA hai, vah hamArI buddhi se kalpit karake nahI.n kahA gayA hai, isaprakAr abhiprAy hai
.. 61..
Page 147 of 394
PDF/HTML Page 171 of 418
single page version
bodhapAhuD][147
suyaNANi bhaddabAhU gamayagurU bhayavao jayau.. 62..
shrutaj~nAnibhadrabAhuH gamakaguruH bhagavAn jayatu.. 62..
arthaH––bhadrabAhu nAm AchArya jayava.nt hove.n, kaise hai.n? jinako bArah a.ngo.nkA visheSh j~nAn
hai.n, jinako chaudah pUrvo.nkA vipul vistAr hai isIliye shrutaj~nAnI hai.n. pUrva bhAvaj~nAn sahit
akSharAtmak shrutaj~nAn unake thA, ‘gamak guru’ hai.n, jo sUtra ke artha ko prApta kar usI prakAr
vAkyArtha kare usako ‘gamak’ kahate hai.n, unake bhI guruo.n me.n pradhAn hai.n, bhagavAn hai.n–––––
surAsuro.n se pUjya hai.n, ve jayava.nt ho.nve.n. isaprakAr kahane me.n unako stutirUp namaskAr sUchit hai.
‘jayati’ dhAtu sarvotkR^iShTa artha me.n hai vah sarvotkR^iShTa kahen se hI namaskAr AtA hai.
bhAvArthaH–––bhadrabAhusvAmI pa.ncham shrutakevalI hue. unakI paramparA se shAstrakA artha
stutirUp namaskAr kiyA hai. isaprakAr bodhapAhuD samApta kiyA hai.. 62..
Page 148 of 394
PDF/HTML Page 172 of 418
single page version
148] [aShTapAhuD
vyavahAr dhAtupAShANamay AkR^iti inikI va.ndya hai.. 1..
varatAyo pa.nchamaguru1, namu.n tinahi.n mad ChAri.. 2..
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– pa.nchamaguru – pA.nchave.n shrutakevalI bhadrabAhu svAmI.
Page 149 of 394
PDF/HTML Page 173 of 418
single page version
karU.N bhAvapAhuDataNI.n deshavachanikA sAra.. 1..
isaprakAr ma.ngalapUrvak pratij~nA karake shrI kundakundAchAryakR^it bhAvapAhuDakI gAthAbaddha deshabhAShA vachanikA likhate hai.n. pratham AchArya namaskArarUp ma.ngal karake grantha karane kI pratij~nA kA sUtra kahate hai.nH––––
vochChAmi bhAvapAhuDamayasese sa.njade sirasA.. 1..
vakShyAmi bhAyaprAbhR^itamavasheShAn sa.nyatAn shirasA.. 1..
arthaH–––AchArya kahate hai.n ki mai.n bhAvapAhuD nAmak granthako kahU.NgA. pahile kyA karake?
jinavarendra arthAt tIrtha.nkar paramadev tathA siddha arthAt aShTakarmakA nAsh karake siddhapad ko
prApta hue aur avasheSh sa.nyat arthAt AchArya, upAdhyAy aur sarvasAdhu isaprakAr pa.nchaparameShThI ko
mastak se va.ndanA karake kahU.NgA. kaise hai.n pa.nchaparameShThI? nar arthAt manuShya, sur arthAt
svagaravAsIdev, bhavanendra arthAt pAtAlavAsI dev, –inake indro.nke dvArA va.ndane yogya hai.n.
muni sheShane shirasA namI kahu.n bhAvaprAbhR^it–shAstrane. 1.
Page 150 of 394
PDF/HTML Page 174 of 418
single page version
150] [aShTapAhuD
bhAvArthaH––AchArya ‘bhAvapAhuD’ grantha banAte hai.n; vah bhAvapradhAn pa.nchaparameShThI hai.n, unako Adi me.n namaskAr yukta hai, kyo.nki jinavarendra to isaprakAr hai.n–––jin arthAt guN shreNI nirjarA yukta isaprakAr ke avirat samyagdR^iShTi Adiko me.n var arthAt shreShTha aise gaNadharAdiko.nme.n indra tIrtha.nkar paramadev hai.n, vah guNashreNI nirjarA shuddhabhAv se hI hotI hai. ve tIrtha.nkarabhAvake phalako prApta hue, ghAtikarmakA nAsh kar kevalaj~nAnako prApta kiyA, usIprakAr sarva karmo.nkA nAsh kar, paramashuddhabhAvako prApta kar siddha hue, AchArya, upAdhyAy shuddhabhAvake ekadeshako prApta kar pUrNatAko svaya.n sAdhate hai.n tathA anyako shuddhabhAvakI dIkShA–shikShA dete hai.n, isIprakAr sAdhu hai.n ve bhI shuddhabhAvako svaya.n sAdhate hai.n aur shuddhabhAvakI mahimA se tInalokake prANiyo.n dvArA pUjane yogya va.ndane yogya hai.n, isaliye ‘bhAvaprAbhR^it’ ke Adime.n inako namaskAr yukta hai. mastak dvArA namaskAr karaneme.n sab a.ng A gaye, kyo.nki mastak sab a.ngo.n me.n uttam hai. svaya.n namaskAr kiyA tab apane bhAvapUrvak hI huA, tab ‘man–vachan–kAy’ tIno.n hI A gaye, isaprakAr jAnanA chAhiye .. 1.. Age kahate hai.n ki li.ng dravya–bhAvake bhed se do prakAr kA hai, iname.n bhAvali.ng paramArtha haiH––
bhAvo kAraN bhUdo guNadosANa.n jiNA 1benti.. 2..
bhAvo kAraNabhUtaH guNadoShANA.n jinA 2bruvanti.. 2..
arthaH––bhAv pratham li.ng hai, isaliye he bhavya! tU dravyali.ng hai usako paramArtharUp mat
jAn, kyo.nki guN aur doSho.nkA kAraNabhUt bhAv hI hai, isaprakAr jin bhagavAn kahate hai.n.
2 pAThAntaraH ––vidanti.
Page 151 of 394
PDF/HTML Page 175 of 418
single page version
bhAvapAhuD][151
bhAvArthaH––guN jo svarga–mokShakA honA aur doSh arthAt narakAdik sa.nsAr kA honA inakA kAraN bhagavAnane bhAvo.nko hI kahA hai, kyo.nki kAraN kAryake pahile hotA hai. yahA.N muni – shrAvakale dravyali.ngake pahile bhAvali.ng arthAt samyagdarshanAdi nirmalabhAv ho to sachchA muni – shrAvak hotA hai, isaliye bhAvali.ng hI pradhAn hai vahI paramArtha hai, isaliye dravyali.ngako paramArtha na jAnanA, isaprakAr upadesh kiyA hai. yahA.N koI pUChe–––bhAvasvarUp kyA hai? isakA samAdhAn–––bhAvakA svarUp to AchArya Age kahe.nge to bhI yahA.N bhI kuCh kahate hai.n–––is lok me.n Chah dravya hai.n, iname.n jIv pudgalakA vartan prakaT dekhane me.n AtA hai–––jIv chetanAsvarUp hai aur pudgal sparsha, ras, ga.ndh aur varNarUp ja.D.h.h hai. inakI avasthA se avasthAntararUp honA aise pariNAm ko ‘bhAv’ kahate hai.n. jIv kA svabhAv – pariNAmarUp bhAv to darshan–j~nAn hai aur pudgal karmake nimitta se j~nAn me.n moh–rAg–dveSh honA ‘vibhAv bhAv’ hai.n. pudgal ke sparsha se sparshAntar, rasase rasA.ntar ityAdi guNo.nse guNA.ntar honA ‘svabhAvabhAv’ hai aur paramANuse ska.ndh honA tathA ska.ndhase anya ska.ndh honA aur jIvake bhAvake nimitta se karmarUp honA ye ‘vibhAvabhAv’ hai.n. isaprakAr inake paraspar nimitta–naimittik bhAv hote hai.n. pudgal to ja.D.h.h hai, isake naimittik bhAv se kuCh sukh–duHkh Adi nahI.n hai.n aur jIv chetan hai, isake nimitta se bhAv hote hai.n ataH jIv ko svabhAv bhAvarUp rahanekA aur naimittik bhAvarUp na pravartane kA upadesh hai. jIvake pudgal karmake sa.nyog se dehAdik dravyakA sambandha hai, –––is bAhyarUp ko dravya kahate hai.n, aur ‘bhAv’ se dravya kI pravR^itti hotI hai, isaprakAr dravya kI pravR^itti hotI hai. isaprakAr dravya – bhAv kA svarUp jAnakar svabhAv me.n pravarte vibhAv me.n na pravarte usake paramAnanda sukh hotA hai; aur vibhAv rAg – dveSh – moharUp pravarte, usake sa.nsAr sa.nbandhI duHkh hotA hai.
dravyarUp pudgal kA vibhAv hai, is sambandhI jIv ko duHkh–sukh nahI.n hotA ataH bhAv hI pradhAn hai, aisA na ho to kevalI bhagavAn ko bhI sA.nsArik sukh–duHkh kI prApti ho parantu aisA nahI.n hai. isaprakAr jIv ke j~nAn–darshan to svabhAv hai aur rAg–dveSh– moh ye svabhAv vibhAv hai.n aur pudgal ke sparshAdik tathA skandhAdik svabhAv vibhAv hai.n. uname.n jIv kA hit– ahit bhAv pradhAn hai, pudgaladravya sa.nbandhI pradhAn nahI.n hai. yah to sAmAnyarUp se svabhAv kA svarUp hai aur isI kA visheSh samyagdarshan – j~nAn –chAritra to jIvakA svabhAv bhAv hai, isame.n samyagdarshan bhAv pradhAn hai. isake binA sab bAhya kriyA mithyAdarshan – j~nAn –chAritra hai.n ye vibhAv hai.n aur sa.nsAr ke kAraN hai.n, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 2..
Page 152 of 394
PDF/HTML Page 176 of 418
single page version
152] [aShTapAhuD
Age kahate hai.n ka bAhyadravya nimittamAtra hai isakA ‘abhAv’ jIvake bhAv kI vishuddhatAkA nimitta jAn bAhyadravya kA tyAg karate hai.nH––
bAhirachAo vihalo abbha.ntaraga.nthajuttassa.. 3..
bAhyatyAgaH viphalaH abhyantaragra.nthayuktastha.. 3..
arthaH––bAhya parigrah tyAg bhAvo.nkI vishuddhike liye kiyA jAtA hai, parantu abhyantar
parigrah jo rAgAgik hai.n, unase yukta bAhya parigrah kA tyAg niShphal hai.
bhAvArthaH––antara.ng bhAv binA bAhya tyAgAdikakI pravR^itti niShphal hai, yah prasiddha hai..
Age kahate hai.n ki karo.Do.n bhavo.nme.n tap kare to bhI bhAv binA siddhi nahI.n haiH––
jamma.ntarAi bahuso la.nbiyahattho galiyavattho.. 4..
janmAntarANi bahushaH la.nbitahastaH galitavastraH.. 4..
arthaH––yadi kaI janmAntaro.n tak ko.DAko.Di sa.nkhyA kAl tak hAth lambe laTakAkar,
vastrAdikakA tyAg karake tapashcharaN kare, to bhI bhAvarahit ko siddhi nahI.n hotI hai.
Che viphaL bAhir–tyAg A.ntar–gra.nthathI sa.nyuktane. 3.
Cho koTikoTi bhavo viShe nirvastra la.nbitakar rahI,
Page 153 of 394
PDF/HTML Page 177 of 418
single page version
bhAvapAhuD][153
bhAvArthaH––bhAv me.n mithyAdarshan, mithyAj~nAn, mithyAchAritrarUp vibhAv rahit samyagdarshan – j~nAn –chAritrarUp svabhAv me.n pravR^itti na ho, to ko.DAko.Di bhav tak kAyotsargapUrvak nagnamudrA dhAraNakar tapashcharaN kare to bhI muktikI prApti nahI.n hotI hai, isaprakAr bhAvo.nme.n samyagdarshan – j~nAn – chAritrarUp bhAv pradhAn hai, aur iname.n bhI samyagdarshan pradhAn hai, kyo.nki isake binA j~nAn – chAritra mithyA kahe hai.n, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 4.. Age is hI artha ko dR^i.Dh.h.h karate hai.nH––
bAhiraga.nthachchAo bhAvavihUNassa ki.n kuNai.. 5..
bAhyagranthatyAgaH bhAvavihInasya ki.n karoti.. 5..
arthaH––yadi muni ban kar pariNAm ashuddha hote hue bAhya parigrah ko Cho.De to bAhya
parigrah kA tyAg us bhAvarahit muniko kyA kare? arthAt kuCh bhI lAbh nahI.n karatA hai.
bhAvArthaH––jo bAhya parigrah ko Cho.Dkar muni ban jAve aur pariNAm parigraharUp ashuddha
samyagdarshanAdi bhAv binA karmanirjarArUp kArya nahI.n hotA hai.n.. 5..
pahalI gAthA se isame.n yah visheShatA hai ki yadi munipad bhI leve aur pariNAm ujjaval
Page 154 of 394
PDF/HTML Page 178 of 418
single page version
154] [aShTapAhuD
pa.npi.ny sivapuripa.ntha.n jiNauvaiTTha.n payatteNa.. 6..
pathik shivapurI pa.nthAH jinopadiShTaH prayatnena.. 6..
arthaH––he shivapurI ke pathik! pratham bhAvako jAn, bhAv rahit li.ngase tujhe kyA
prayojan hai? shivapurIkA pa.nth jinabhagava.nto.nne prayatna sAdhya kahA hai.
bhAvArthaH––mokShamArga jinavar devane samyagdarshan – j~nAn –chAritra AtmabhAv svarUp
dravyamAtra li.ng se kyA sAdhya hai? isaprakAr upadesh hai.. 6..
Age kahate hai.n ki dravyali.ng Adi tune bahut dhAraN kiye, parantu usase kuCh bhI siddhi
gahiujjhiyAi.n vahuso bAhiraNigga.ntharUvAi.n.. 7..
gR^ihItojjhitAni bahushaH bAhyanirgra.nth rUpANi.. 7..
arthaH––he satpuruSh! anAdikAl se lagAkar is ananta sa.nsAr me.n tune bhAvarahit
nirgarantha rUp bahut bAr grahaN kiye aur ChoDe.
he pathik! shivanagarI taNo path yatnaprApya kahyo jine. 6.
satpuruSh! kAL anAdithI niHsIm A sa.nsAramA.n,
Page 155 of 394
PDF/HTML Page 179 of 418
single page version
bhAvapAhuD][155
bhAvArthaH––bhAv jo nishchay samyagdarshan – j~nAn –chAritra unake binA bAhya nirgra.ntharUp dravyali.ng sa.nsAr me.n anantakAlase lagAkar bahut bAr dhAraN kiye aur ChoDe to bhI kuCh siddhi na huI. chAro.n gatiyo.nme.n bhramaN hI karatA rahA.. 7.. vahI kahate hai.nH––
patto si tivvadukkha.n bhAvahi jiNabhAvaNA jIvaH.. 8..
prApto.asi tIvraduHkha.n bhAvay jinabhAvanA jIvaH.. 8..
arthaH––he jIv! tUne bhIShaN (bhaya.nkar) narakagati tathA tirya.nchagatime.n aur kudev,
isase tere sa.nsAr kA bhramaN miTegA.
bhAvArthaH––AtmAkI bhAvanA binA chAr gatike duHkh anAdi kAlase sa.nsArame.n prApta kiye,
kar, isase sa.nsArake bhramaN se rahit mokShako prApta karegA, yah upadesh hai.. 8..
Age chAr gatike duHkho.nko visheSharUp se kahate hai.n, pahile narakagati ke duHkho.nko kahate
bhuttAI suirakAla.n duHkaravAi.n Nira.ntara.n sahiya.n.. 9..
te.n jIv,! tIvra duHkho sahyA.n; tu.n bhAv re! jinabhAvanA. 8.
bhIShaN sutIvra asahya duHkho sapta narakAvAsamA.n
Page 156 of 394
PDF/HTML Page 180 of 418
single page version
156] [aShTapAhuD
arthaH––he jIv! tune sAt narakabhUmiyo.nke narak–AvAs bilo.nme.n dAruN arthAt tIvra
tathA bhayAnak aur asahanIy arthAt sahe na jAve.n isaprakArake duHkho.nko bahut dIrgha kAlatak
nirantar hI bhoge aur sahe.
bhAvArthaH––narak kI pR^ithvI sAt hai, uname.n bil bahut hai.n, uname.n das hajAr varSho.nse
duHkh yah jIv anantakAlase sahatA AyA hai.. 9..
Age tirya.nch gati ke duHkho.nko kahate hai.nH––
patto si bhAvarahio tiriyagaIe chira.n kAla.n.. 10..
arthaH––he jIv! tune tirya.nch gati me.n khanan, uttApan, jvalan, vedan, vyuchChedan,
nirodhan ityAdi duHkh samyagdarshan Adi bhAvarahit hokar bahut kAlaparya.nt prApta kiye.
bhAvArthaH––is jIvane samyagdarshanAdi bhAv kiye binA tirya.nch gati me.n chirakAl tak duHkh
ityAdi dvArA duHkh pAye, agnikAy me.n jalAnA, bujhAnA Adi dvArA duHkh pAye, pavanakAy me.n
bhAre se halakA chalanA, phaTanA Adi dvArA duHkh pAye, vanaspatikAy me.n phA.DnA, ChedanA, rA.NdhanA
Adi dvArA duHkh pAye, vikalatray me.n dUsare se rukanA, alpa Ayuse maranA ityAdi dvArA duHkh
pAye,
2 mudrit sa.nskR^it pratime.n ‘svahit’ aisA pATh hai. ‘sahiy’ isakI ChAyA me.n.
3 mudrit sa.nskR^it pratime.n ‘veyaN’ isakI sa.nskR^it ‘vya.njan’ hai.