Page 57 of 394
PDF/HTML Page 81 of 418
single page version
sUtrapAhuD][57
ThANe TThiyasammatta.n paraloyasuha.nkaro hodi.. 14..
sthAne sthittasamyaktvaH paralok sukha.nkaraH bhavati.. 14..
arthaH––jo puruSh jinasUtra me.n tiShThatA huA ichChAkAr shabdake mahAn pradhAn arthako jAnatA hai aur sthAn jo shrAvakake bhedarUp pratimAo.nme.n tiShThatA huA samyaktva sahit vartatA hai, ArambhAdi karmo.nko Cho.DtA hai, vah paralok me.n sukh karane vAlA hotA hai. bhavArthaH––utkR^iShTa shrAvak ko ichChAkAr kahate hai.n so jo ichChAkArake pradhAn artha ko jAnatA hai or sUtra anusAr samyaktva sahit Ara.nbhAdik Cho.Dkar utkR^iShTa shrAvak hotA hai vah paralokame.n svarga sukh pAtA hai..14.. Age kahate hai.n ki–jo ichChAkAr ke pradhAn arthako nahI.n jAnatA aur anya dharmakA AcharaN karatA hai vah siddhiko nahI.n pAtA haiH––
tah viN pAvadi siddhi.n sa.nsArattho puNo bhaNido.. 15..
tathApi na prApnoti siddhi.n sa.nsArasthaH punaH bhaNitaH.. 15..
arthaH––‘ath punaH’ shabdakA aisA artha hai ki–pahalI gAthAme.n kahA thA ki jo ichChAkArake pradhAn arthako jAnatA hai vah AchAraN karake svargasukh pAtA hai. vahI ab phir kahate hai.n ki ichChAkArakA pradhAn artha AtmAko chAhanA hai, apane svarUpame.n ruchi karanA hai. vah isako jo iShTa nahI.n karatA hai aur anya dharmake samasta AcharaN karatA hai to bhI siddhi arthAt mokShako nahI.n pAtA hai aur usako sa.nsAr me.n hI rahane vAlA kahA hai. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
‘IchChAmi’ yogya padastha te paralokagat sukhane lahe. 14.
Page 58 of 394
PDF/HTML Page 82 of 418
single page version
58] [aShTapAhuD
bhAvArthaH––ichChAkArakA pradhAn artha Apako chAhanA hai, so jisake apane svarUp kI ruchirUp samyaktva nahI.n hai, usako sab muni, shrAvakakI AcharaNarUp pravR^itti mokShakA kAraN nahI.n hai..15.. Age is hI artha ko dR^i.Dh.h.h karake upadesh karate hai.nH––
jeN ya laheh mokkha.n ta.n jANijjah payatteNa.. 16..
yen cha labhadhva.n mokSha.n ta.n jAnIt prayatnena.. 16..
arthaH––pahile kahA ki jo AtmA ko iShTa nahI.n karatA hai usake siddhi nahI.n hai, is
hI kAraN se he bhavya jIvo.n! tum us AtmA kI shraddhA karo, usakA shraddhAn karo, man–vachan–
kAyase svarUpame.n ruchi karo, is kAraN se mokShako pAo aur jisase mokSha pAte hai.n usako
prayatna dvArA sab prAkarake udyam karake jAno. (bhAv pAhuD gA. 87 me.n bhI yah bAt hai.)
bhAvArthaH––jisase mokSha pAte hai.n usahakio jAnanA, shraddhAn karanA yah pradhAn upadesh hai,
Age kahate hai.n ki jo jinasUtra ko jAnane vAle muni hai.n unakA svarUp phir dR^i.Dh.h.h karane
bhu.njei pANipatte diNNaNNa.n ikkaThANammi.h.. 17..
bhu.njIt pANipAtre dattamanyen ekasthAne.. 17..
te Atmane jANo prayatne, muktine jethI varo. 16.
Page 59 of 394
PDF/HTML Page 83 of 418
single page version
sUtrapAhuD][59
arthaH––bAl ke agrabhAg kI koTi arthAt aNImAtra bhI parigrah kA grahaN sAdhuke nahI.n hotA hai. yahA.N Asha.nkA hai ki yadi prarigrah kuCh nahI.n hai to AhAr kaise karate hai.n? isakA samAdhAn karate hai.n–AhAr karate hai.n to pANimAtra (karapAtra) apane hAth me.n bhojan karate.n hai.n, vah bhI anya kA diyA huA prAsuk anna mAtra lete hai.n, vah bhI ek sthAn par hI lete hai.n, bAra.nbAr nahI.n lete aur anya sthAn me.n nahI.n lete hai.n. bhAvArthaH––jo muni AhAr hI par kA diyA huA prAsuk yogya annamAtra nirdoSh ekabAr diname.n apane hAthame.n lete hai.n to anya parigrah kisaliye grahaN kare.n? arthAt nahI.n grahaN kare.n, jinasUtra me.n isaprakAr muni kahe.n hai.n..17.. Age kahate hai.n ki alpa parigrah grahaN kare usame.n doSh kyA hai? usako doSh dikhAte hai.nH––
jai lei appabahuya.n tatto puN jAi Niggodam.. 18..
yadi lAti alpabahuka.n tataH punaH yAti nigodam.. 18..
arthaH––muni yathAjAt rUp hai.n. jaise, janmatA bAlak nagnarUp hotA hai vaise hI nagnarUp
digambar mudrAkA dhArak hai, vah apane hAthase tilake tuShamAtra bhI kuCh grahaN nahI.n karatA; aur
yadi kuCh tho.DA bahut leve grahaN kare to vah muni grahaN karane se nigod me.n jAtA hai.
bhAvArthaH––muni yathAjAtarUp digambar nirga.nthako kahate hai.n. vah isaprakAr hokarake bhI
mithyAtvakA phal nigod hI hai. kadAchit kuCh tapashcharaNAdik kare to usase shubh karma bA.Ndhakar
svargAdik pAve, to bhI ekendriy hokar sa.nsAr hI me.n bhramaN karatA hai.
Page 60 of 394
PDF/HTML Page 84 of 418
single page version
60] [aShTapAhuD
yahA.N prashna hai ki–munike sharIr hai, AhAr karatA hai, kama.nDalu, pIChI, pustak rakhatA hai, yahA.N til–tuShamAtra bhI rakhanA nahI.n kahA, so kaise? isakA samAdhAn yah hai ki–mithyAtva sahit rAgabhAv se apanAkar apane viShay–kaShAy puShTa karane ke liye rakhe usako parigrah kahate hai.n, is nimitta kuCh tho.DA bahut rakhane kA niShedh kiyA hai aur keval sa.nyamake nimittakA to sarvathA niShedh nahI.n hai. sharIr to Ayu paryanta Cho.Dne par bhI ChUTatA nahI.n hai, isakA to mamatva hI ChUTatA hai, so usakA niShedh kiyA hI hai. jab tak sharIr hai tab tak AhAr nahI.n kare.n to sAmarthya hI nahI.n ho, tab sa.nyam nahI.n sadhe, isaliye kuCh yogya AhAr vidhipUrvak sharIr se rAgarahit hote hue lekar ke sharIr ko kha.DA rakh kar sa.nyam sAdhate hai.n. kama.nDalu bAhya shauchakA upakaraN hai, yadi nahI.n rakhe.n to mal–mUtra kI ashuchitA se pa.nch parameShThI kI bhakti va.ndanA kaise kare.n? aur lok ni.ndya ho.n. pIChI dayA kA upakaraN hai, yadi nahI.n rakhe.n to jIvasahit bhUmi AdikI pratilekhanA kisase kare.n? pustak j~nAn kA upakaraN hai, yadi nahI.n rakhe.n to paThan–pAThan kaise ho? in upakaraNo.nkA rakhanA bhI mamatvapUrvak nahI.n hai, in se rAg bhAv nahI.n hai. AhAr–vihAr–paThan–pAThanakI kriyA yukta jab tak tahe tab tak kevalaj~nAn bhI utpanna nahI.n hotA hai, in sab kriyAo.n ko Cho.Dkar sharIrakA bhI sarvathA mamatva Cho.D.h.h dhyAn avasthA lekar tiShThe , apane svarUp me.n tIn ho.n tab tak param nirgarantha avasthA hotI hai, tab shreNI ko prApta hue munirAjake kevalaj~nAn utpanna hotA hai, anya kriyA sahit ho tab tak kevalaj~nAn utpanna nahI.n hotA hai, isaprakAr nirgaranthapanA mokShamArga jinasUtrame.n kahA hai.
shvetAmbar kahate.n hai.n ki bhavasthiti pUrI hone par sab avasthAo.nme.n kevalaj~nAn utpanna hotA hai to yah kahanA mithyA hai, jinasUtra kA yah vachan nahI.n hai. in shvetAmbaro.nne kalpitasUL banAye.n hai.n uname.n likhA hogA. phir yahA.N shvetAmbar kahate hai.n ki jo tumane kahA vah vah to utsarga mArga hai, apavAd mArga me.n vastrAdik upakaraN rakhanA kahA hai, jaise tumane dharmopakaraN kahe vaise hI vastrAdik bhI dharmopakaraN hai.n. jaise kShudhA kI bAdhA AhAr se miTA kar sa.nyam sAdhate hai.n, vaise hI shIt AdikI bAdhA vastra Adi se miTA kar sa.nyam sAdhate hai.n, isame.n visheSh kyA? isako kahate hai.n ki isame.n to ba.De doSh Ate hai.n. tathA koI kahate hai.n ki kAm vikAr utpanna ho tab strI sevan kare to isame.n kyA visheSh? isaliye isaprakAr kahanA yukta nahI.n hai.
Page 61 of 394
PDF/HTML Page 85 of 418
single page version
sUtrapAhuD][61
kShudhAkI bAdhA to AhArase miTAnA yukta hai. AhAr ke binA deh ashakta ho jAtA hai tathA ChUT jAve to apaghAtakA doSh AtA hai; parantu shIt Adi kI bAdhA to alpa hai, yah to j~nAnAbhyAs Adike sAdhanase hI miT jAtI hai. apavAd–mArga kahA vah to jisame.n munipad rahe aisI kriyA karanA to apavAd–mArga hai, parantu jis parigrah se tathA jis kriyA se munipad bhraShTa hokar gR^ihasthake samAn ho jAve vah to apavAd–mArga nahI.n hai. digambar mudrA dhAraN karake kama.nDalu–pIChI sahit AhAr–vihAr–upadeshAdik me.n pravarte vah apavAd–mArga hai aur sab pravR^itti ko Cho.Dkar dhyAnastha ho shuddhopayog me.n lIn ho jAne ko utsarga–mArga kahA hai. isaprakAr munipad apane se sadhatA na jAnakar kisaliye shithilAchArakA poShaN karanA? muni pad kI sAmarthya na ho to shrAvakadharmakA hI pAlan karanA, paramparA se isI se siddhi ho jAvegI. jinasUtra kI yathArtha shraddhA rakhane se siddhi hai isake binA anya kriyA sab hI sa.nsAramArga hai, mokShamArga nahI.n hai–isaprakAr jAnanA..18.. Age is hI kA samarthan karate hai.nH––
so garahiu jiNavayaNe parigaharahio NirAyAro.. 19..
sa garhyaH jinavachane parigrah rahitaH nirAgAraH.. 19..
arthaH––jisake mat me.n li.ng jo bheSh usake parigrahakA alpa tathA bahut grahaN karanA
kahA hai vah mat tathA usakA shraddhAvAn puruSh garhit hai, ni.ndAyogya hai, kyo.nki jinavachan me.n
parigrah hI nirAgAr hai, nirdoSh muni hai, isaprakAr kahA hai.
bhAvArthaH––shvetAmbarAdik ke kalpit sUtro.nme.n bheShame.n alpa–bahut parigrah kA grahaN kahA
kahA hai ..19..
Age kahate hai.n ki jinavachaname.n aisA muni vandane yogya kahA haiH––
Page 62 of 394
PDF/HTML Page 86 of 418
single page version
62] [aShTapAhuD
Nigga.nthamokkhamaggo so hodi hu va.ndaNijjo ya.. 20..
nirgrara.nthamokShamArgaH sa bhavati hi vandanIyaH cha.. 20..
arthaH––jo muni pa.nch mahAvrat yukta ho aur tIn gupti sa.nyukta ho vah sa.nyat hai,
sa.nyamavAn hai aur nirgarantha mokShamArga hai tathA vah hI pragaT nishchayase va.ndane yogya hai.
bhAvArthaH––ahi.nsA, satya, astey, brahmacharya aur aparigrah–in pA.Nch mahAvrat sahit ho
va.ndane yogya hai. jo kuCh alpa–bahut parigrah rakhe so mahAvratI sa.nyamI nahI.n hai, yah mokShamArga
nahI.n hai aur gR^ihasthake samAn bhI nahI.n hai..20..
Age kahate hai.n ki pUrvokta ek bheSh to munikA kahA ab dUsarA bheSh utkR^iShTa shrAvakakA
bhikkha.n bhamei patte samidI bhAseN moNeNa.. 21..
bhikShA.n bhramati pAtre samiti bhAShayA maunena.. 21..
arthaH––dvitIy li.ng arthAt dUsarA bheSh utkR^iShTa shrAvak jo gR^ihastha nahI.n hai isaprakAr
utkR^iShTa shrAvakakA kahA hai vah utkR^iShTa shrAvak gyArahavI.n pratimA kA dhArak hai, vah bhramaN karake
bhikShA dvArA bhojan kare aur patte arthAt pAtrame.n bhojan kare tathA hAthame.n kare aur samiti rUp
pravartatA huA bhAShAsamiti rUp bole athavA maun se rahe.
nirgrantha muktimArga Che te; te kharekhar va.ndya Che. 20.
Page 63 of 394
PDF/HTML Page 87 of 418
single page version
sUtrapAhuD][63
bhAvArthaH––ek to muni yathAjAtarUp kahA aur dUsarA yah utkR^iShTa shrAvakakA kahA, vah gyArahavI.n pratimAkA dhArak utkR^iShTa shrAvak hai, vah ek vastra tathA kopIn mAtra dhAraN karatA hai aur bhikShA bhojan karatA hai, pAtra me.n bhI bhojan karatA hai aur karapAtra me.n bhI karatA hai, samitirUp vachan bhI kahatA hai athavA maun bhI rahatA hai, isaprakAr yah dUsarA bheSh hai ..21.. Age tIsarA li.ng strIkA kahate hai.nH––
ajjiy vi ekkavatthA vatthAvaraNeN bhu.njedi.. 22..
AryA api ekavastrA vastrAvaraNen bhu.nkte.. 22..
arthaH––striyo.nkA li.ng isaprakAr hai–ek kAl me.n bhojan kare, bAr–bAr bhojan nahI.n
kare, AryikA bhI ho to ek vastra dhAraN kare aur bhojan karate samay bhI vastrake AvaraN
sahit kare, nagna nahI.n ho.
bhAvArthaH––strI AryikA bhI ho aur kShullikA bhI ho; ve dono.n hI bhojan to din me.n
isaprakAr tIsarA strIkA li.ng hai..22..
Age kahate hai.n ki–vastra dhArak ke mokSha nahI.n, mokShamArga nagnapaNA hI haiH––
Page 64 of 394
PDF/HTML Page 88 of 418
single page version
64] [aShTapAhuD
Naggo vimokkhamaggo sesA ummaggayA savve.. 23..
nagnaH vimokShamArgaH sheShA unmArgakAH sarve.. 23..
arthaH––jinashAstra me.n isaprakAr kahA hai ki–vastra ko dhAraN karane vAlA sIjhatA nahI.n
hai, mokSha nahI.n pAtA hai, yadi tIrtha.nkar bhI ho jabatak gR^ihastha rahe tab tak mokSha nahI.n pAtA hai,
dIkShA lekar dIgambararUp dhAraN kare tab mokSha pAve, kyo.nki nagnapanA hI mokShamArga hai, sheSh sab
li.ng unmArga hai.n.
bhAvArthaH––shvetAmbar Adi vastradhArakake bhI mokSha honA kahate hai.n vah mithyA hai, yah
Age, striyo.nkI dIkShA nahI.n hai isakA kAraN kahate hai.nH––
bhaNio suhumo kAo tAsi.n kah hoi pavajjA.. 24..
bhaNitaH sUkShmaH kAyaH tAsA.n katha.n bhavati pravrajyA.. 24..
arthaH––striyo.nke li.ng arthAt yonime.n, stanA.ntar arthAt dono.n kUcho.nke mathyapradesh me.n tathA
kakSha arthAt dono.n kA.nkho.n me.n, nAbhime.n sUkShmakAy arthAt dR^iShTise agochar jIv kahe.n hai.n, ataH
isaprakAr striyo.nke 1pravajyA arthAt dIkShA kaise ho?
bhAvArthaH––striyo.nke yonI, stan, kA.nkh, nAbhime.n pa.nchendriy jIvo.nkI utpatti nira.ntar kahI.n hai, inake mahAvratarUp dIkShA kaise ho? mahAvrat kahe hai.n vah upachArase kahe hai.n, paramArthase nahI.n hai, –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 pAThAntar – pravajyA.
nahi vastradhar siddhi lahe, te hoy tIrtha.nkar bhale;
bas nagna muktimArga Che, bAkI badhA unmArga Che. 23.
strIne stanonI pAs, kakShe, yonimA.n nAbhi viShe,
Page 65 of 394
PDF/HTML Page 89 of 418
single page version
sUtrapAhuD][65 strI apane sAmarthya kI hadda ko pahu.Nchakar vrat dhAraN karatI hai is apekShA se upachAr se mahAvrat kahe hai.n..24.. Age kahate hai.n ki yadi strI bhI darshan se shuddha hoto pAparahit hai, bhalI haiH––
dhora.n chariy charitta.n itthIsu Na pavvayA bhaNiyA.. 25..
dhora.n charitvA chAritra.n strIShu na pApakA bhaNitA.. 25..
arthaH––striyo.nme.n jo strI darshan arthAt yathArtha jinamat kI shraddhAse shuddha hai vah bhI
mArgase sa.nyukta kahI gaI hai. jo ghor chAritra, tIvra tapashcharaNAdik AchAraNase pAparahit hotI
hai isaliye use pApayukta nahI.n kahate hai.n.
bhAvArthaH––striyo.nme.n jo strI samyaktva sahit ho aur tapashcharaN kare to pAp rahit
Age kahate hai.n ki striyo.nke dhyAnakI siddhi bhI nahI.n haiH––
vijjadi mAsA tesi.n itthIsu Na sa.nkayA jhANA.. 26..
vidyate mAsA teShA.n strIShu na sha.nkayA dhyAnam.. 26..
arthaH––un striyo.nke chittase shuddhatA nahI.n hai, vaise hI svabhAvase bhI unake DhIlA bhAv hai,
shithil pariNAm hai aur usake mAsA arthAt mAs–mAs me.n rudhir kA srAv vidyamAn hai usakI
sha.nkA rahatI hai, usase striyo.nke dhyAn nahI.n hai.
Cho charaN ghor chare ChatA.n strIne nathI dIkShA kahI. 25.
manashuddhi pUrI na nArIne, pariNAm shithil svabhAvathI,
Page 66 of 394
PDF/HTML Page 90 of 418
single page version
66] [aShTapAhuD
bhAvArthaH––dhyAn hotA hai vah chitta shuddha ho, dR^i.Dh.h.h pariNAm ho.n, kisI tarah kI sha.nkA na ho tab hotA hai, so striyo.nke yah tIno.n hI kAraN nahI.n hai.n tab dhyAn kaise ho? dhyAnake binA kevalaj~nAn kaise utpanna ho aur kevalaj~nAn ke binA mokSha nahI.n hai, shvetAmbarAdik mokSha kahate hai.n vah mithyA hai ..26.. Age sUtrapAhuDako samApta karate hai.n, sAmAnyarUp se sukhakA kAraN kahate hai.nH––
ichChA jAhu NiyattA tAh NiyattAi.n savvadukkhAi.n.. 27..
ichChA yebhyaH nivR^ittAH teShA.n nivR^ittAni sarvaduHkhAni.. 27..
arthaH––jo muni grAhya arthAt grahaN karane yogya vastu AhAr Adikase to alpa–grAhya
hai.n, tho.DA grahaN karate hai.n, jaise koI puruSh bahut jalase bhare hue samudrame.n se apane vastra ko
dhoneke liye vastra dhonemAtra jal grahaN karatA hai, aur jin muniyo.nke ichChA nivR^itta ho gaI
unake sab duHkh nivR^itta ho gaye.
bhAvArthaH––jagat me.n yah prasiddha hai ki jinake sa.ntoSh hai ve sukhI hai.n, is nyAy se yah
ki.nchitmAtra bhI nahI.n hai, deh se bhI virakta hai.n isaliye param sa.ntoShI hai.n, aur AhArAdi kuCh
grahaN yogya hai.n uname.n se bhI ulpa ko grahaN karate hai.n isaliye ve param sa.ntoShI hai.n, ve param sukhI
hai.n.n, yah jinasUtra ke shraddhAnakA phal hai, anya sUtra me.n yathArtha nivR^ittikA prarUpaN nahI.n hai, isaliye
kalyANake sukh ko chAhane vAlo.nko jinasUtrakA nira.ntar sevan karanA yogya hai ..27..
Page 67 of 394
PDF/HTML Page 91 of 418
single page version
sUtrapAhuD][67
sakal tattva parakAs karai jagatAp nivArai,
kari svapar bhed nirNay sakal, karma nAshi shiv lahat muni ..1..
bhavyapAy shivamag lahai namU.n tAs guNamAla..2..
Page 68 of 394
PDF/HTML Page 92 of 418
single page version
chArit dharma bakhAniye sA.ncho mokSha upAy ..1..
prAkR^it gAthA ba.ndhakI karU.n vachanikA pa.nth ..2..
isaprakAr ma.ngalapUrvak pratij~nA karake ab chAritrapAhu.D.h.h prAkR^it gAthAbaddha kI deshabhAShAmay vachanikAkA hindI anuvAd likhA jAtA hai. shrI kundakunda AchArya pratham hI ma.ngalake liye iShTadev ko namaskAr karake chAritrapAhu.Dko kahane kI pratij~nA karate hai.nH––
va.ndittu tijagava.ndA araha.ntA bhavvajIvehi.n .. 1..
NANa.n da.nsaN samma.n chAritta.n sohikAraNa.n tesi.n.
mokkhArAhaNaheu.n chAritta.n pAhuDa.n vochChe .. 2.. yugmam.
va.nditvA trijagadva.nditAn arhataH bhavyajIvaiH .. 1..
j~nAna.n darshana.n samyak chAritra.n shuddhikAraNa.n teShAm.
mokShArAdhanahetu.n chAritra.n prAbhR^ita.n vakShye .. 2.. yugmam.
arthaH––AchArya kahate hai.n ki mai.n araha.nt parameShThIko namaskAr karake chAritrapAhu.D.h.h ko
kahU.NgA. araha.nt parameShThI kaise hai.n? araha.nt aise prAkR^it akShar kI apekShA to aisA artha hai–akAr
Adi akSharase to ‘ari’ arthAt mohakarma, rakAr akSharakI apekShA raj arthAt j~nAnAvaraN
darshanAvaraN karma, us hI rakAr se rahasya arthAt a.ntarAy karma–isaprakAr se chAr ghAtiyA
karmo.nko hananA–ghatAnA jinake huA ve arahanta hai.n. sa.nskR^itakI apekShA ‘arha’ aisA pUjA artha me.n
dhAtu hai usase ‘arhan’ usase aisA niShpanna ho tab pUjA yogya ho usako arhat kahate hai.n vah
bhavya jIvo.nse pUjya hai. parameShThI kahane se param iShTa arthAt
Page 69 of 394
PDF/HTML Page 93 of 418
single page version
chAritrapAhuD][69 utkR^iShTa pUjya ho use parameShThI kahate hai.n athavA param jo utkR^iShTa pad me.n tiShThe vah parameShThI hai. isaprakAr indrAdik se pUjya arahanta parameShThI hai.n. sarvaj~na hai.n, sab lokAlok svarUp charAchar padArtho.n ko pratyakSha jAne vah sarvaj~na hai. sarvadarshI arthAt sab padArtho.nko dekhane vAle hai.n. nirmoh hai.n, mohanIy nAmake karma kI pradhAn prakR^iti mithyAtva hai usase rahit hai.n. vItarAg hai.n, jinake visheSharUp se rAg dUr ho gayA ho so vItarAg hai.n, unake chAritra mohanIy karmake udayase (–udayavash) ho aisA rAgadveSh bhI nahI.n hai. trijagaddha.ndya hai.n, tIn jagat ke prANI tathA unake svAmI indra, dharaNendra, chakravartiyo.nse va.ndane yogya hai.n. isaprakArase arahanta padako visheShya karake aur anya pado.nko visheShaN karane par isaprakAr bhI artha hotA hai, parantu vahA.N arahanta bhavya jIvo.n se pUjya hai.n isaprakAr visheShaN hotA hai. chAritra kaisA hai? samyagdarshan, samyagj~nAn, samyakchAritra ye tIn AtmAke pariNAm hai.n, unake shuddhatAkA kAraN hai, chAritra a.ngIkAr karane par samyagdarshanAdi pariNAm nirdoSh hotA hai. chAritra mokSha ke ArAdhan kA kAraN hai, –isaprakAr chAritra pAhu.D.h.h (prAbhR^it) gra.nthako kahU.NgA, isaprakAr AchArya ne ma.ngalapUrvak pratij~nA kI hai..1–2.. Age samyagdarshanAdi tIn bhAvo.n kA svarUp kahate hai.nH–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
te trijagava.ndit, bhavyapUjit arhatone va.ndIne; 1.
bhAkhIsh hu.n chAritraprAbhR^it mokShane ArAdhavA,
Page 70 of 394
PDF/HTML Page 94 of 418
single page version
70] [aShTapAhuD
NANassa pichChiyassa ya samavaNNA hoi chAritta.n.. 3..
j~nAnasya darshanasya cha samApannAt bhavati chAritram.. 3..
arthaH––jo jAnatA hai vah j~nAn hai, jo dekhatA hai vah darshan hai aise kahA hai. j~nAn aur
darshan ke samAyog se chAritra hotA hai.
bhAvArthaH––jAne vah to j~nAn aur dekhe, shraddhAn ho vah darshan tathA dono.n ek rUp
Age kahate hai.n ki jo tIn bhAv jIvake hai.n unakI shuddhatA ke liye chAritra do prakAr kA
tiNha.n pi sohaNatthe jiNabhaNiya.n duvih chAritta.n.. 4..
trayANAmapi shodhanArtha.n jinabhaNita.n dvividha.n chAritra.n.. 4..
arthaH––ye j~nAn Adik tIn bhAv kahe, ye akShay aur ananta jIvake bhAv hai.n, inako
shodhane ke liye jinadev ne do prakAr kA chAritra kahA hai.
bhAvArthaH––jAnanA, dekhanA aur AcharaN karanA ye tIn bhAv jIvake akShayAna.nt hai.n,
lokako jAnanevAlA j~nAn hai, isaprakAr hI darshan hai, isaprakAr hI chAritra hai tathApi ghAtikarma
ke nimitta se ashuddha hai.n, jo j~nAn–darshan–chAritrarUp hai.n isaliye shrI jinadev ne inako shuddha
karane ke liye inakA chAritra [AcharaN karanA] do prakAr kA kahA hai ..4..
ne j~nAn–darshananA samAyoge suchArit hoy Che. 3.
A bhAv traN AtmA taNA avinAsh tem amey Che;
Page 71 of 394
PDF/HTML Page 95 of 418
single page version
chAritrapAhuD][71
vidiya.n sa.njamacharaNa.n jiNaNANasadesiya.n ta.n pi.. 5..
dvitIya.n sa.nyamacharaNa.n jinaj~nAnasa.ndeshita.n tadapi.. 5..
arthaH––pratham to samyaktvakA AcharaNasvarUp chAritra hai, vah jinadevake j~nAn–darshan–
shraddhAnase kiyA huA shuddha hai. dUsarA sa.nyamakA AcharaNasvarUp chAritra hai, vah bhI jinadevake
j~nAnase dikhAyA huA shuddha hai.
bhAvArthaH––chAritra ko do prakAr kA kahA hai. pratham to samyaktvakA AcharaN kahA vah
atichAr mal doSh kahe, unakA parihAr karake shuddha karanA tathA usake niHsha.nkitAdi guNo.nkA
pragaT honA vah samyaktvacharaN chAritra hai aur jo mahAvrat Adi a.ngIkAr karake sarvaj~nake
Agamame.n kahA vaise sa.nyamakA AcharaN karanA, aur usake atichAr Adi doSho.nko dUr karanA,
sa.nyamacharaN chAritra hai, isaprakAr sa.nkShep se svarUp kahA..5..
Age samyaktvacharaN chAritrake mal doSho.nkA parihAr karake AcharaN karanA kahate hai.nH––
parihar sammattamalA jiNabhaNiyA tivihajoeNa.. 6..
bIju.n charit sa.nyamacharaN, jinaj~nAnabhAShit tey Che. 5.
im jANIne ChoDo trividh yoge sakal sha.nkAdine,
Page 72 of 394
PDF/HTML Page 96 of 418
single page version
72] [aShTapAhuD
parihar samyaktvamalAn jinabhaNitAn trividhayogena.. 6..
arthaH––aise pUrvokta prakAr samyaktvAcharaN chAritrako jAnakar mithyAtva karmake udayase
hue sha.nkAdik doSh samyaktvako ashuddha karane vAle mal hai.n aisA jinadev ne kahA hai, inako man,
vachan, kAyake tIno.n yogo.n se Cho.DnA.
bhAvArthaH––samyaktvAcharaN chAritra, sha.nkAdi doSh samyaktva ke mal hai.n, unako tyAgane par
kahate hai.n––jinavachaname.n vastu kA svarUp kahA usame.n sa.nshay karanA sha.nkA doSh hai; isake hone
par saptabhay ke nimitta se svarUp se chig jAy vah bhI sha.nkA hai. bhogo.n kI abhilAShA kA.nkShA
doSh hai, isake hone par bhogo.nke liye svarUp se bhraShTa ho jAtA hai. vastuke svarUp arthAt dharma
me.n glAni karanA jugupsA doSh hai, isake hone par dharmAtmA puruSho.nke pUrvakarma ke uday se bAhya
malinatA dekhakar mat se chig jAnA hotA hai.
dev–guru–dharma tathA laukik kAryo.n me.n mU.DhtA arthAt yathArtha svarUpako na jAnanA so
sagrantha guru tathA logo.nke binA vichAr kiye hI mAnI huI anek kriyA visheSho.nse vibhavAdikakI
prAptike liye pravR^itti karane se yathArtha mat se bhraShTa ho jAtA hai. dharmAtmA puruSho.n me.n karma ke uday
se kuCh doSh utpanna haA dekhakar unakI avaj~nA karanA so anupagUhan doSh hai, isake hone
par dharmase ChUT jAnA hotA hai. dharmAtmA puruSho.nko karmake udayake vash se dharmase chigate dekhakar
unakI sthiratA na karanA so asthitikaraN doSh hai, isake hone par j~nAt hotA hai ki isako
dharmase anurAg nahI.n hai aur anurAgakA na honA samyaktva me.n doSh hai.
dharmAtmA puruSho.nse visheSh prItI na karanA avAtsalya doSh hai, isake hone par samyaktvakA abhAv pragaT sUchit hotA hai. dharmakA mahAtmya shakti ke anusAr pragaT na karanA aprabhAvanA doSh hai, isake hone par j~nAt hotA hai ki isake dharmake mahAtmyakI shraddhA pragaT nahI.n huI hai.––– isaprakAr yah ATh doSh samyaktvake mithyAtvake uday se (udayake vash me.n hone se) hote hai.n, jahA.N ye tIvra ho.n vahA.N to mithyAtva prakR^iti kA uday batAte hai.n, samyaktvakA abhAv batAte hai.n aur jahA.N kuCh ma.nd atichArarUp ho.n to samyaktva –prakR^iti nAmak mithyAtvakI prakR^iti ke uday se ho.n ve atichAr kahalAte hai.n, vahA.N kShayopashamik samyaktvakA sadbhAv hotA hai; paramArthase vichAr kare.n to atichAr tyAgane hI yogya hai.n.
Page 73 of 394
PDF/HTML Page 97 of 418
single page version
chAritrapAhuD][73
in doSho.nke hone par anya bhI mal pragaT hote hai.n, ve tIn mU.DhtAe.N hai.n–––– 1 devamU.DhtA, 2 pAkhaNDamU.DhtA, 3 lokamU.DhtA. kisI var kI ichChA se sarAgI devo.n kI upAsanA karanA unakI pAShANAdi me.n sthApanA karake pUjanA devamU.DhtA hai. .Dho.ngI guruo.nme.n mU.DhtA–parigrah, Ara.nbh, hi.nsAdi sahit pAkhaNDI (.Dho.ngI) bheShadhAriyo.nkA satkAr, puraskAr karanA pAkhaNDI– mU.DhtA hai. lokamU.DhtA anya matavAlo.nke upadeshase tathA svaya.n hI binA vichAre kuCh pravR^itti karane lag jAy vah lokamU.DhtA hai, jaise sUrya ke argha denA, grahaN me.n snAn karanA, sa.nkrA.nti me.n dAn karanA, agnikA satkAr karanA, dehalI, ghar, kuA pUjanA, gAyakI pU.nChako namaskAr karanA, gAyake mUtrako pInA, ratna, ghoDA Adi vAhan, pR^ithvI, vR^ikSha, shastra, parvat AdikakI sevA–pUjA karanA, nadI–samudrako tIrtha mAnakar uname.n snAn karanA, parvatase giranA, agni me.n pravesh karanA ityAdi jAnanA. Chah anAyatan hai.n–––kudev, kuguru, kushAstra aur inake bhakta––aise Chah hai.n, inako dharma sthAn jAnakar inakI manase prasha.nsA karanA, vachan se sarAhanA karanA, kAy se va.ndanA karanA. ye dharmake sthAn nahI.n hai.n isaliye inako anAyatan kahate hai.n. jAti, lAbh, kul, rUp, tap, bal, vidyA, aishvarya inakA garva karanA ATh mad hai.n. jAti mAtA pakSha hai, lAbh dhanAdik karmake uday ke Ashray hai, kul pitA pakSha hai, rUp karmodayAshrit hai, tap apane svarUpako sAdhane kA sAdhan hai, bal karmodayAshrit hai, vidyA karmake kShayopashamAshrit hai, aishvarya karmodayAshrit hai, inakA garva kyA? paradravyake nimittase hone vAle kA garva karanA samyaktvakA abhAv batAtA hai athavA malinatA karatA hai. isaprakAr ye pachchIs, samyaktvake mal doSh hai.n, inakA tyAg karane par samyaktva shuddha hotA hai, vahI samyaktvAcharaN chAritra kA a.ng hai..6..
Page 74 of 394
PDF/HTML Page 98 of 418
single page version
74] [aShTapAhuD
uvagUhaN ThidikaraNa.n vachChalla pahAvaNA ya te aTTha.. 7..
upagUhana.n sthitIkaraNa.n vAtsalya.n prabhAvanA cha te aShTau.. 7..
arthaH––niHsha.nkit, niHkA.nkShit, nirvichikitsA, amUDhadR^iShTi, upagUhan, sthitikaraN,
vAtsalya aur prabhAvanA ye ATh a.ng hai.n.
bhAvArthaH––ye ATh a.ng pahile kahe hue sha.nkAdi doSho.nke abhAv se pragaT hote hai.n, inake
jisane jinavachan me.n sha.nkA na kI, nirbhay ho ChIke kI la.D.h.h kAT kar ke ma.ntra siddha kiyA. niH
kA.nkShitakA sItA, ana.ntamatI, sutArA AdikA udAharaN hai, jinho.nne bhogo.n ke liye dharma ko nahI.n
Cho.DA. nirvichikitsAkA uddAyan rAjAkA udAharaN hai, jisane munikA sharIr apavitra dekhakar
bhI glAni nahI.n kI. amU.DhdR^iShTikA revatI rAnI kA udAharaN hai, jisako vidyAdhar ne anek
mahimA dikhAI to bhI shraddhAnase shithil nahI.n huI.
upagUhanakA jinendrabhakta seThakA udAharaN hai, jis chorane brahmachArI kA bheSh banA karake
ChipAyA. sthitikaraN kA vAriSheN kA udAharaN hai, jisane puShpada.nt brAhmaNako munipad se
shithil huA jAnakar dR^i.Dh.h.h kiyA. vAtsalyakA viShNukumArakA udAharaN hai, jinane aka.npan Adi
muniyo.nkA upasagar nivAraN kiyA. prabhAvanA me.n vajrakumAr munikA udAharaN hai, jisane
vidyAdhar se sahAyatA pAkar dharmakI prabhAvanA kI. aise ATh a.ng pragaT hone par samyaktvAcharaN
chAritra hotA hai, jaise sharIr me.n hAth, pair hote hai.n vaise hI samyaktva ke a.ng hai.n. ye na ho.n to
vikalA.ng hotA hai..7..
Age kahate hai.n ki isaprakAr pahalA samyaktvAcharaN chAritra hotA haiH–––
Page 75 of 394
PDF/HTML Page 99 of 418
single page version
chAritrapAhuD][75
ja.n charai NANajutta.n paDhama.n sammatacharaNachAritta.n.. 8..
tachchaiv guNavishuddha.n jinasamyaktva.n sumokShasthAnAya. tat charati j~nAnayukta.n prathama.n samyaktva charaNachAritram.. 8..
arthaH––vah jinasamyaktva arthAt araha.nt jinadev kI shraddhA niHsha.nkit Adi guNo.nse vishuddha ho usakA yathArtha j~nAnake sAth AcharaN kare vah pratham samyaktvacharaN chAritra hai, vah mokShasthAn ke liye hotA hai. bhAvArthaH––sarvaj~nabhAShit tattvArthakI shraddhA niHsha.nkit Adi guN sahit, pachchIs mal doSh rahit, j~nAnavAn AcharaN kare usako samyaktvacharaN chAritra kahate hai.n. yah mokSha kI prapti ke liye hotA hai kyo.nki mokShamArga me.n pahile samyagdarshan kahA hai isaliye mokShamArga me.n pradhAn yah hI hai..8.. Age kahate hai.n ki jo isaprakAr samyaktvacharaN charitra ko a.ngIkAr kare to shIghra hI nirvAN ko prApta karatA haiH––
NANI amUDhadiTThI achire pAva.nti NivvANa.n .. 9..
j~nAninaH amUDhadraShTayaH achira.n prApnuva.nti nirvANam .. 9..
arthaH––jo j~nAnI hote hue amU.DhdR^iShTi hokar samyaktvacharaN chAritrase shuddha hotA hai aur
jo sa.nyamacharaN chAritra se samyak prakAr shuddha ho to shIghra hI nirvAN ko prApta hotA hai.
bhAvArthaH––jo padArtho.nke yathArtha j~nAn se mU.DhdR^iShTi rahit vishuddha samyagdR^iShTi hokar samyakchAritra svarUp sa.nyam kA AchAraN kare to shIghra hI mokSha ko pAve, sa.nyam a.ngIkAr karane par svarUpake sAdhanarUp ekAgra dharmadhyAn ke balase sAtishay apramatta ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Acharavu.n j~nAn samet, te samyaktvacharaN charitra Che. 8.
samyaktvacharaNavishuddhane niShpannasa.nyamacharaN jo,
Page 76 of 394
PDF/HTML Page 100 of 418
single page version
76] [aShTapAhuD guNasthAnarUp ho shreNI cha.Dh.h.h antarmuhUrtame.n kevalaj~nAn utpanna kar aghAtikarmakA nAsh karake mokSha prApta karatA hai, yah samyaktvacharaN chAritrakA hI mAhAtmya hai..9.. Age kahate hai.n ki jo samyaktva ke AcharaN se bhraShTa hai.n aur ve sa.nyamakA AcharaN karate hai.n to bhI mokSha nahI.n pAte hai.nH–––
aNNANaNANamUDhA tah vi Na pAva.nti NivvANa.n.. 10..
samyaktvacharaNabhraShTAH sa.nyamacharaNa.n charanti ye.api narAH. aj~nAnaj~nAnamUDhAHtathA.api na prApnuva.nti nirvANam.. 10..
arthaH––jo puruSh samyaktvacharaN chAritrase bhraShTa hai aur sa.nyamakA AcharaN karate hai.n to bhI ve aj~nAn se mU.DhdR^iShTi hote hue nirvAN ko nahI.n pAte hai.n.
bhAvArthaH––samyaktvacharaN chAritrake binA sa.nyamacharaN chAritra nirvANakA kAraN nahI.n hai kyo.nki samyagj~nAnake binA to j~nAn mithyA kahalAtA hai, so isaprakAr samyaktvake binA chAritra ke bhI mithyApanA AtA hai..10..
Age prashna utpanna hotA hai ki isaprakAr samyaktvacharaN chAritra ke chinha kyA hai.n jinase usako jAne.n, isake uttararUp gAthAme.n samyaktva ke chinha kahate hai.nH–––
maggaguNasa.nsaNAe avagUhaN rakkhaNAe ya.. 11..
jIvo ArAha.nto jiNasammatta.n amoheNa.. 12..