Page 97 of 394
PDF/HTML Page 121 of 418
single page version
chAritrapAhuD][97
arthaH––he bhavya! tU darshan–j~nAn–chAritra in tIno.nko paramashraddhA jAn, jinako jAnakar yogI muni tho.De hI kAlame.n nirvAN ko prApta karatA hai. bhAvArthaH––samyagdarshan–j~nAn–chAritra trayAtmak mokShamArga hai, isako shraddhApUrvak jAnanekA upadesh hai, kyo.nki isako jAnaneme.n muniyo.nko mokShakI prApti hotI hai.. 40.. Age kahate hai.n ki isaprakAr nishchayachAritrarUp j~nAnakA svarUp kahA, jo isako pAte hai.n ve shivarUp mandirame.n rahanevAle hote hai.nH––
arthaH––jo puruSh is jinabhAShit j~nAnarUp jalako pIkar apane nirmal bhale prakAr
vishuddhabhAv sa.nyukta hote hai.n ve puruSh tIn bhuvan ke chU.DAmaNi aur shivAlay arthAt mokSharUpI
mandir me.n rahen vAle siddha parameShThi hote hai.n.
bhAvArthaH––jaise jalase snAn karake shuddha hokar uttam puruSh mahalame.n nivAs karate hai.n
isaliye is j~nAnarUp jalase rAgAdik malako dhokar jo apanI AtmA ko shuddha karate hai.n ve
muktirUp mahal me.n rahakar Ananda bhogate hai.n, unako tIn bhuvanake shiromaNi siddha kahate hai.n..
41..
Age kahate hai.n ki jo j~nAnaguN se rahit hai.n ve iShTa vastuko nahI.n pAte hai.n, isaliye guN
1 pAThAntaraH– pIUNa.
2 pAThAntaraH– pItvA.
Page 98 of 394
PDF/HTML Page 122 of 418
single page version
98] [aShTapAhuD
iy NAu.n guNadosa.n ta.n saNNANa.n viyANehi.. 42..
iti j~nAtvA guN doShau tat sadj~nAna.n vijAnIhi.. 42..
arthaH––j~nAnaguN se hIn puruSh apanI ichChit vastuke lAbhako nahI.n prApta karate,
isaprakAr jAnakar he bhavya! tU pUrvokta samyagj~nAnako guN–doSh ke jAnane ke liye jAna.
bhavArthaH––j~nAn ke binA guN–doShakA j~nAn nahI.n hotA tab apanI iShTa tathA aniShTa
doSh jAne jAte hai.n. kyo.nki samyagj~nAnake binA hey–upAdey vastuo.nkA jAnanA nahI.n hotA aur
hey–upAdey ko jAne binA samyakchAritra nahI.n hotA hai, isaliye j~nAn hI ko chAritrase pradhAn
kahA hai.. 42..
Age kahate hai.n ki jo samyagj~nAn sahit chAritra dhAraN karatA hai vah tho.De hI kAl me.n
pAvai aireN suha.n aNovama.n jAN NichChayado.. 43..
pR^i0 54.
guNadoSh jANI e rIte, sadj~nAnane jANo tame. 42.
j~nAnI charitrArUDh thaI nij AtmamA.n par nav chahe,
Page 99 of 394
PDF/HTML Page 123 of 418
single page version
chAritrapAhuD][99
arthaH––jo puruSh j~nAnI hai aur chAritra sahit hai vah apanI AtmAme.n paradravyakI ichChA nahI.n karatA hai, paradravyame.n rAg–dveSh–moh nahI.n karatA hai. vah j~nAnI jisakI upamA nahI.n hai isaprakAr, avinAshI muktike sukhako pAtA hai. he bhavya! tU nishchay se isaprakAr jAna. yahA.N j~nAnI hokar hey–upAdeyako jAnakar, sa.nyamI banakar paradravyako apane me.n nahI.n milAtA hai vah param sukh pAtA hai, –isaprakAr batAyA hai.. 43.. Age iShTa chAritra ke kathanakA sa.nkoch karate hai.nH––
sammattasa.njamAsayaduNha.n pi udesiya.n charaNa.n.. 44..
samyaktvasa.nyamAshrayadvayorapi uddeshita.n charaNam.. 44..
arthaH––eva.n arthAt aise pUrvokta prakAr sa.nkShep se shrI vItarAgadevane j~nAnake dvArA kahe
isaprakAr samyaktva aur sa.nyam in dono.nke Ashray chAritra samyaktvacharaNasvarUp aur
sa.nyamacharaNasvarUp do prakArase upadesh kiyA hai, AchAryane chAritra ke kathan ko sa.nkSheparUp se kah
kar sa.nkoch kiyA hai.. 44..
Age is chAritrapAhuDako bhAne kA upadesh or isakA phal kahate hai.nH––
lahu chaugai chaiUNa.n aireNa.apuNabbhavA hoI.. 45..
laghu chaturgatIH vyaktvA achireN apunarbhavAH bhavata.. 45..
arthaH––yahA.N AchArya kahate hai.n ki he bhavyajIvo.n! yah charaN arthAt chAritrapAhuD hamane
sphuT pragaT karake banAyA hai usako tum apane shuddha bhAv se bhAo. apane bhAvo.nme.n
je charaN bhAkhyu.n te kahyu.n sa.nkShepathI ahI.n A rIte. 44.
Page 100 of 394
PDF/HTML Page 124 of 418
single page version
100] [aShTapAhuD bAra.nbAr abhyAs karo, isase shIghra hI chAr gatiyo.nko Cho.Dkar apunarbhav mokSha tumhe.n hogA, phir sa.nsAr me.n janma nahI.n pAoge. bhAvArthaH––is chAritrapAhuDako vA.nchanA, pa.DhnA, dhAraN karanA, bArambAr bhAnA, abhyAs karanA yah upadesh hai, isase chAritrakA svarUp jAnakar dhAraN karane kI ruchi ho, a.ngIkAr kare tab chAr gatirUp sa.nsArake duHkh se rahit hokar nirvAN ko prApta ho, phir sa.nsArame.n janma dhAraN nahI.n kare; isaliye jo kalyANako chAhate ho.n ve isaprakAr karo.. 45..
aise samyaktvacharaN chAritra aur sa.nyamacharaN chAritra ––do prakArake chAritrakA svarUp is prAbhR^itame.n kahA.
Page 101 of 394
PDF/HTML Page 125 of 418
single page version
jA prasAd bhavi bodh le, pAlai.n jIv nikAya.. 1..
isaprakAr ma.ngalAcharaNake dvArA shrI kundakunda AchAryakR^it prAkR^it gAthAbaddha ‘bodhapAhuD’ kI desh bhAShAmay vachanikAkA hindI bhAShAnuvAd likhate hai.n, pahile AchArya grantha karane kI ma.ngalapUrvak pratij~nA karate hai.nH––
ba.ndittA Ayarie kasAyamalavajjide suddhe.. 1..
vochChAmi samAseN 1ChakkAchasuha.nkara.n suNaha.. 2..
vanditvA AchAryAn kaShAyamalavarjitAn shuddhAn.. 1..
sakalajanabodhanArtha.n jinamArge jinavaraiH yathA bhaNitam.
vakShyAmi samAsen ShaTkAy sukha.nkara.n shrR^iNu.. 2.. yugmam..
varjitakaShAy, vishuddha Che, te sUrigaNane va.ndIne. 1.
ShaTkAyasukhakar kathan karU.n sa.nkShepathI suNajo tame,
je sarvajanabodhArtha jinamArge kahyu.n Che jinavare. 2.
Page 102 of 394
PDF/HTML Page 126 of 418
single page version
102] [aShTapAhuD
arthaH––AchArya kahate hai.n ki––mai.n AchAryo.nko namaskAr kar, ChahakAyake jIvo.n ko sukhake karane vAle, jinamArgame.n jinadevane jaisA kahA hai vaise, jisame.n samasta lok ke hitakA hI prayojan hai aisA grantha sa.nkShepase kahU.NgA, usako he bhavya jIvo.n! tum suno. jin AchAryo.n kI va.ndanA kI ve AchArya kaise hai.n? bahut shAstro.nke arthako jAnanevAle hai.n, jinakA tapashcharaN samyaktva aur sa.nyamase shuddha hai, kaShAyarUp malase rahit hai.n isaliye shuddha hai.n. bhAvArthaH––yahA.N AchAryo.n kI va.ndanA kI, unake visheShaNo.nse jAnA jAtA hai ki– gaNadharAdik se lekar apane guruparya.nt sabakI va.ndanA hai aur grantha karane kI pratIj~nA kI usake visheShaNo.n se jAnA jAtA hai ki–– jo bodhapAhuD grantha kare.nge vah logo.n ko dharmamArga me.n sAvadhAn kar kumArga Chu.DAkar ahi.nsA dharmakA upadesh karegA.. 3.. Age is ‘bodhapAhuD’ me.n gyArah sthal bA.ndhe hai.n unake nAm kahate hai.nH––
bhaNiya.n suvIyarAya.n jiNamudrA NANamAdattha.n.. 3..
pAvajjaguNavisuddhA iy NAyavvA jahAkamaso.. 4..
bhaNita.n suvItarAga.n jinamudrA j~nAnamAtmArtha1.. 3..
pravrajyA guNavishuddhA iti j~nAtavyAH yathAkramashaH.. 4..
vItarAg jinanu.n bi.nb, jinamudrA, svahetuk j~nAn je. 3.
Page 103 of 394
PDF/HTML Page 127 of 418
single page version
bodhapAhuD][103
arthaH––1 – Ayatan, 2– chaityagR^ih, 3– jinapratimA, 4– darshan, 5– jinabi.nb. kaisA hai.n jinabi.nb? bhale prakAr vItarAg hai, 6– jinamudrA rAg sahit nahI.n hotI haim 7– j~nAn pad kaisA hai? AtmA hI hai artha arthAt prayojan jisame.n, isaprakAr sAt to ye nishchay, vIratAgadev ne kahe vaise tathA anukram se jAnanA aur 8– dev, 9– tIrtha, 10– araha.nt tathA guNase vishuddha 11– pravajyA, ye chAr jo araha.nt bhagavAnane kahe vaise is granthame.n jAnanA, isaprakAr ye gyArah sthal hue.. 3–4.. bhAvArthaH––yahA.N Ashay isaprakAr jAnanA chAhiye ki––dharmamArgame.n kAladoShase anek mat ho gaye hai.n tathA jainamatame.n bhI bhed ho gaye hai.n, uname.n Ayatan Adi me.n viparyay (viparItapanA) huA hai, unakA paramArthabhUt sachchA svarUp to log jAnate nahI.n hai.n aur dharmake lobhI hokar jaisI bAhya pravR^itti dekhate hai.n usame.n hI pravartane lag jAte hai.n, unako sa.nbodhane ke liye yah ‘bodhapAhuD’ banAyA hai. usame.n Ayatan Adi gyArah sthAno.nkA paramArthabhUt sachchA svarUp jaisA sarvaj~nadevane kahA hai vaisA kahe.nge, anukram se jaise nAm kahe.n hai.n vaise hI anukramase inakA vyakhyAn kare.nge so jAnane yogya hai.. 3–4..
Ayatana.n jinamArge nirdiShTa.n sa.nyata.n rUpam.. 5..
arthaH––jinamArga me.n sa.nyamasahit munirUp hai use ‘Ayatan’ kahA hai. kaisA hai munirUp?
––jisake man–vachan–kAy dravyarUp hai ve, tathA pA.nch indriyo.nke sparsha, ras, ga.ndh, varNa, shabda
ye viShay hai.n ve, ‘AyattA’ arthAt adhIn hai.n –vashIbhUt hai.n. unake (man–vachan–kAy aur pA.nch
Page 104 of 394
PDF/HTML Page 128 of 418
single page version
104] [aShTapAhuD
pa.nchamahavvayadhArI AyadaNa.n maharisI bhaNiya.n.. 6..
pa.nchamahAvratadhArI Ayatana.n maharShayo bhaNitAH.. 6..
arthaH––jin muni ke mad, rAg, dveSh, moh, krodh, lobh aur chakArase mAyA Adi ye
sab ‘AyattA’ nigrah ko prApta ho gaye aur pA.Nch mahAvrat jo ahi.nsA, satya, achaurya, bahmacharya
tathA parigrahakA tyAg unakA dhArI ho, aisA mahAmuni R^iShIshvar ‘Ayatan’ kahA hai.
bhAvArthaH––pahilI gAthA me.n to bAhya kA svarUp kahA thA. yahA.N bAhya–AbhyA.ntar dono.n
Age phir kahate hai.nH––
siddhAyadaNa.n siddha.n muNivaravasahassa muNidattha.n.. 7..
siddhAyatana.n siddha.n munivaravR^iShabhasya munitArtham.. 7..
arthaH––jis muni ke sadartha arthAt samIchIn artha jo ‘shuddha AtmA’ so siddha ho gayA
ho vah siddhAyatan hai. kaisA hai muni? jisake vishuddha dhyAn hai, dharmadhyAnako sAdh kar
shukladhyAnako prApta ho gayA hai; j~nAnasahit hai, kevalaj~nAnako prApta ho gayA hai. ghAtiyAkarmarUp
mal se rahit hai isaliye muniyo.nme.n ‘vR^iShabh’ arthAt pradhAn hai, jisane samasta padArtha jAn liye
hai.n. isaprakAr munipradhAnako ‘siddhAyatan’ kahate hai.n.
R^iShivarya pa.nchamahAvratI te Ayatan nirdiShTa Che. 6.
suvishuddhadhyAnI, j~nAnayut, jene susiddha sadartha Che,
Page 105 of 394
PDF/HTML Page 129 of 418
single page version
bodhapAhuD][105
bhAvArthaH––isaprakAr tIn gAthA me.n ‘Ayatan’ kA svarUp kahA. pahilI gAthA me.n to sa.nyamI sAmAnyakA bAhyarUp pradhAnatA se kahA. dUsarIme.n a.ntara.ng–bAhya dono.nkI shuddhatArUp R^iddhidhArI muni R^iShIshvar kahA aur is tIsarI gAthAme.n kevalaj~nAnIko, jo muniyo.nme.n pradhAn hai, ‘siddhAyatan’ kahA hai. yahA.N isaprakAr jAnanA jo ‘Ayatan’ arthAt jisame.n base, nivAs kare usako Ayatan kahA hai, isaliye dharmapaddhatime.n jo dharmAtmA puruShake Ashray karane yogya ho vah ‘dharmAyatan’ hai. isaprakAr muni hI dharmake Ayatan hai.n, anya koI bheShadhArI, pAkha.nDI, (–.Dho.ngI) viShay–kaShAyo.nme.n Asakta, parigrahadhArI dharmake Ayatan nahI.n hai.n, tathA jain matame.n bhI jo sUtraviruddha pravartate hai.n ve bhI Ayatan nahI.n hai.n, ve sab ‘anAyatan’ hai.n. bauddhamatame.n pA.Nch indriy, unake pA.Nch viShay, ek man, ek dharmAyatan sharIr aise bArah Ayatan kahe hai.n ve bhI kalpit hai.n, isaliye jaisA yahA.N Ayatan kahA vaisA hI jAnanA; dharmAtmA ko usI kA Ashray karanA, anyakI stuti, prasha.nsA, vinayAdik na karanA, yah bodhapAhuD grantha karane kA Ashay hai. jisame.n isaprakAr ke nirgra.nntha muni rahate hai.n aise kShetrako bhI ‘Ayatan’ kahate hai.n, jo vyavahAr hai.. 7..
pa.nchamahavvay suddha.n NANamaya.n jAN chedihara.n.. 8..
pa.nchamahAvratashuddha.n j~nAnamaya.n jAnIhi chaityagR^iham.. 8..
arthaH––jo muni ‘baddha’ arthAt j~nAnamayI AtmAko jAnatA ho, anya jIvo.nko ‘chaitya’
arthAt chetanA svarUp jAnatA ho, Ap j~nAnamayI ho aur pA.Nch mahAvratahose shuddha ho, nirmal ho,
us muniko he bhavya! tU ‘chaityagR^ih’ jAna.
bhAvArthaH–– jisame.n apaneko aur dUsare ko jAnanevAlA j~nAnI, niShpAp–nirmal isaprakAr
muni hai, anya pAShAN Adike ma.ndirako ‘chaityagR^ih’ kahanA vyavahAr hai.. 8..
Page 106 of 394
PDF/HTML Page 130 of 418
single page version
106] [aShTapAhuD
cheihara.n jiNamagge ChakkAryAhaya.nkara.n bhaNiya.n.. 9..
chaityagR^iha.n jinamArge ShaDkAyahita.nkara.n bhaNitam.. 9..
arthaH––jisake ba.ndh aur mokSha, sukh aur duHkh ho us AtmAko chaitya kahate hai.n–arthAt
ye chinha jisake svarUpame.n ho.n use ‘chaitya’ kahate hai.n, kyo.nki jo chaitanyasvarUp ho usI ke ba.ndh,
mokSha, sukh, duHkh sa.nbhav hai. isaprakAr chaitya kA jo gR^ih ho vah ‘chaityagR^ih’ hai. jinamArga me.n
isaprakAr chaityagR^ih ChahakAyakA hit karanevAlA hotA hai. vah isaprakAr kA ‘muni’ hai. pA.Nch
sthAvar aur trasame.n vikalatray aur asainI pa.Nchendriy tak keval rakShA hI karane yogya hai.n,
isaliye unakI rakShA karane kA upadesh karatA hai, tathA Ap unakA ghAt nahI.n karatA hai yahI
unakA hit hai; aur sainI pa.Nchendriy jIv hai.n unakI rakShA bhI karatA hai, rakShAkA upadesh bhI
karatA hai tathA unako sa.nsAr se nivR^ittirUp mokSha prApta karane kA upadesh karate hai.n. isaprakAr
munirAj ko ‘chaityagR^ih’ kahate hai.n.
bhAvArthaH––laukik jan chaityagR^ih kA svarUp anyathA anek prakAr mAnate hai.n unako
‘chaityagR^ih’ hai; anyako chaityagR^ih kahanA, mAnanA vyavahAr hai. isaprakAr chaityagR^ihakA svarUp kahA..
9..
[3] Age jinaprratimA kA nirUpaN karate hai.nH–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 107 of 394
PDF/HTML Page 131 of 418
single page version
bodhapAhuD][107
Nigga.nthavIyarAyA jiNamagge erisA paDimA.. 10..
nirgrantha vItarAgA jinamArge IddashI pratimA.. 10..
arthaH––jinakA chAritra, darshan–j~nAnase shuddha nirmal hai, unakI sva–parA arthAt apanI
aur parakI chalatI huI deh hai, vah jinamArga me.n ‘ja.ngam pratimA’ hai; athavA svaparA arthAt
AtmAse ‘par’ yAnI bhinna hai aisI deh hai. vah kaisI hai? jisakA nirgrantha svarUp hai, kuCh bhI
parigrah kA lesh bhI nahI.n hai aisI digambar mudrA hai. jisakA vItarAg svarUp hai, kisI vastuse
rAg–dveSh–moh nahI.n hai, jinamArga me.n aisI ‘pratimA’ kahI hai.n. jinake darshan–j~nAn se nirmal
chAritra pAyA jAtA hai, isaprakAr muniyo.nkI guru–shiShya apekShA apanI tathA parakI chalatI huI
deh nirgrantha vItarAgamudrA svarUp hai, vah jinamArga me.n ‘pratimA’ hai.n anya kalpit hai aur ghAtu–
pAShAN Adise banAye hue digambar mudrA svarUp ko ‘pratimA’ kahate hai.n jo vyavahAr hai. vah bhI
bAhya AkR^iti to vaisI hI ho vah vyavahAr me.n mAnya hai.. 10..
Age phir kahate hai.nH––
sA hoI va.ndaNIyA Nigga.nthA sa.njadA paDimA.. 11..
sA bhavati va.ndanIyA nirgranthA sa.nyatA pratimA.. 11..
arthaH––jo shuddha AcharaN kA AcharaN karate hai.n tathA samyagj~nAnase yathArtha vastuko jAnate
hai.n aur samyagdarshanase apane svarUpako dekhate hai.n isaprakAr shuddhasamyaktva jinake pAyA jAtA hai
aisI nirgrantha sa.nyamasvarUp pratimA hai vah va.ndan karane yogya hai.
nirgra.nth ne vItarAg, te pratimA kahI jinashAsane. 10.
jANe–jue nirmaL sudR^ig sah, charaN nirmaL Achare,
Page 108 of 394
PDF/HTML Page 132 of 418
single page version
108] [aShTapAhuD
bhAvArthaH––jAnanevAlA, dekhanevAlA, shuddhasamyaktva, shuddhachAritrasvarUp, nigranrtha sa.nyamasahit, isaprakAr munikA svarUp hai vahI ‘pratimA’ hai, vahI va.ndan karane yogya hai; anya kalpit cha.ndan karane yogya nahI.n hai aur vaise hI rUpasadR^ish ghAtu–pAShAN hI pratimA ho vah vyavahArase va.ndane yogya hai.. 11.. Age phir kahate hai.nH––
sAsayasukkha adehA mukkA kammaTThaba.ndhehi.n.. 12..
siddhaThThANammi ThiyA vosarapaDimA dhuvA siddhA.. 13..
shAshvatasukhA adehA muktAH karmAShTakaba.ndhaiH.. 12..
siddhasthAne sthitAH vyutsargapratimA dhruvAH siddhAH.. 13..
arthaH––jo ana.ntadarshan, ana.ntaj~nAn, ana.ntavIrya, ana.ntasukh sahit hai.n; shAshvat avinAshI
sukhasvarUp hai.n, adeh hai.n–karma nokarmarUp pudgalamayI deh jinake nahI.n hai; aShTakarma ke ba.ndhanase
rahit hai.n, upamA rahit hai.n––jisakI upamA dI jAy aisI lok me.n vastu nahI.n hai; achal hai.n––
pradesho.nkA chalanA jinake nahI.n hai; akShobh hai.n––jinake upayog me.n kuCh kShobh nahI.n hai, nishchal
hai.n––ja.ngamarUp se nirmit hai.n; karmase nirmukta honeke bAd ek samayamAtra gamanarUp hai.n, isaliye
ja.ngamarUp se nirmApit hai.n; siddhasthAn jo lokakA agrabhAg usame.n sthit hai.n; vyutsarga arthAt
kAyarahit hai.n––jaisA pUrva sharIr me.n akAr thA vaisA hI pradesho.nkA AkAr–charam sharIr se kuCh
kam hai;
shAshvatasukhI, asharIrane karmAShTaba.ndhavimukta je. 12.
akShobh–nirUpam–achal–dhruv, utpanna ja.ngam rUpathI,
Page 109 of 394
PDF/HTML Page 133 of 418
single page version
bodhapAhuD][109 dhu.hrav hai––sa.nsArase mukta ho (usI samay) ek samayamAtra gaman kar lokake agrabhAg jAkar sthit hojAte hai.n, phir chalAchal nahI.n hote hai.n aisI pratimA ‘siddha bhagavAn’ hai.n. bhAvArthaH––pahile do gAthAo.nme.n to ja.ngam pratimA sa.nyamI muniyo.nki deh sahit kahI. in do gAthAo.nme.n ‘ thirapratimA’ siddho.nkI kahI, isaprakAr ja.ngam thAvar pratimA kA svarUp kahA. anya kaI anyathA bahut prakArase kalpanA karate hai.n vah pratimA va.ndan karane yogya nahI.n hai. yahA.N prashnaH –––––yah to paramArtharUp kahA aur bAhya vyavahAr me.n pAShANAdik kI pratimA kI va.ndanA karate hai.n vah kaise? usakA samAdhAnaH ––jo bAhya vyavahAr me.n matAntarake bhed se anek rIti pratimA kI pravR^itti hai yahA.N paramArtha ko pradhAn kar kahA hai aur vyavahAr hai vahA.N jaisI pratimAkA paramArtharUp ho usI ko sUchit karatA ho vah nirbAdh hai. jaisA paramArtharUp AkAr kahA vaisA hI AkArarUp vyavahAr ho vah vyavahAr bhI prashasta hai; vyavahArI jIvo.nke yah bhI va.ndan karane yogya hai. syAdvAd nyAyase siddha kiye gaye paramArtha aur vyavahAr me.n virodh nahI.n hai.. 12–13.. isaprakAr jinapratimA kA svarUp kahA.
Nigga.ndha.n NANamaya.n jiNamagge da.nsaNa.n bhaNiya.n.. 14..
nirgra.ntha.n j~nAnamaya.n jinamArge darshana.n bhaNitam.. 14..
arthaH––jo mokSha mArga ko dikhAtA hai vah ‘darshan’ hai, mokShamArga kaisA hai?––samyaktva
arthAt tattvArthashraddhAnalakShaN samyaktvasvarUp hai, sa.nyam arthAt chAritra–pa.nchamahAvrat, pa.nchasamiti,
tIn gupti aise terah prakAr chAritrarUp hai, sudharma arthAt uttam–kShamAdik dasalakShaN dharmarUp hai,
nirgrantharUp hai–bAhyAbhya.ntar parigrah rahit hai,
Page 110 of 394
PDF/HTML Page 134 of 418
single page version
110] [aShTapAhuD j~nAnamayI hai–––jIv ajIvAdi padArtho.nko jAnane vAlA hai. yahA.N ‘nirgrantha’ aur ‘j~nAnamayI’ ye do visheShaN darshan ke bhI hote hai.n, kyo.nki darshan hai so bAhya to isakI mUrti nirgrantha hai aur a.ntara.ng j~nAnamayI hai. isaprakAr munike rUpako jinAgam me.n ‘darshan’ kahA hai tathA aise rUpake shraddhAnarUp samyaktvasvarUp ko ‘darshan’ kahate hai.n. bhAvArthaH––paramArtharUp ‘a.ntara.ng darshan’ to samyaktva hai aur ‘bAhya’ usakI mUrti, j~nAnasahit grahaN kiyA nirgrantha rUp, isaprakAr munikA rUp hai so ‘darshan’ hai, kyo.nki matakI mUrtiko darshan kahanA lokame.n prasiddha hai.. 14.. Age phir kahate hai.nH––
tah da.nsaNa.n hi samma.n NANamaya.n hoi rUvattha.n.. 15..
tathA darshana.n hi samyak j~nAnamaya.n bhavati rUpastham.. 15..
arthaH––jaise phUl ga.ndhamayI hai, dUdh ghR^itamayI hai vaise hI darshan arthAt mat me.n samyaktva hai.
kaisA hai darshan? a.ntara.ng me.n j~nAnamayI hai aur bAhya rUpastha hai––muni kA rUp hai tathA utkR^iShTa
shrAvak, arjikAkA rUp hai.
bhAvArthaH––‘darshan’ nAm kA mat prasiddha hai. yahA.N jinadarshan me.n muni shrAvak aur
jAnanA. ye hono.n hI j~nAnamayI hai.n, yathArtha tattvArthakA jAnanerUp samyaktva jisame.n pAyA jAtA hai,
isIliye phUlame.n ga.ndhakA aur dUdhame.n ghR^itakA dR^iShTA.nt yukta hai; isaprakAr darshanakA rUp kahA.
anyamatame.n tathA kAladoSh se jinamatame.n jainAbhAs bheShI anek prakAr anyathA kahate hai.n jo
kalyANarUp nahI.n hai.n, sa.nsArakA kAraN hai.. 15..
[5] Age jinabimbakA nirUpaN karate hai.nH–––
Page 111 of 394
PDF/HTML Page 135 of 418
single page version
bodhapAhuD][111
ja.n dei dikkhasikkhA kammakkhayakAraNe suddhA.. 16..
yat dadAti dIkShAshikShe karmakShayakAraNe shuddhe.. 16..
arthaH––jinabi.nb kaisA hai? j~nAnamayI hai, sa.nyamase shuddha hai, atishayakar vItarAg hai,
karmake kShayakA kAraN aur shuddha hai––isaprakAr kI dIkShA aur shikShA detA hai.
bhAvArthaH––jo ‘jin’ arthAt arahanta sarvaj~nakA pratibi.nb kahalAtA hai; usakI jagah
arthAt vidhAn batAnA, ye dono.n bhavya jIvo.nko dete hai.n. isaliye 1––pratham to vah AchArya
j~nAnamayI ho, jinasUtrakA unako j~nAn ho, j~nAn binA yathArtha dIkShA–shikShA kaise ho? aur 2–
–Ap sa.nyam se shuddha ho, yadi isaprakAr na ho to anya ko bhI sa.nyamase shuddha nahI.n karA
sakate. 3––atishay–visheShatayA vItarAg na ho to kaShAyasahit ho, tab dIkShA, shikShA yathArtha
nahI.n de sakate hai.n; ataH isaprakAr AchArya ko jinakA pratibimba jAnanA.. 16..
Age phir kahate hai.nH––
jassa ya da.nsaN NANa.n atthi dhuva.n cheyaNAbhAvo.. 17..
yasya cha darshana.nj~nAna.n asti dhruva.n chetanAbhAvaH.. 17..
dIkShA tathA shikShA karamakShayahetu Ape shuddha je. 16.
tenI karo pUjA vinay–vAtsalya–praNaman tehane,
Page 112 of 394
PDF/HTML Page 136 of 418
single page version
112] [aShTapAhuD
arthaH––isaprakAr pUrvokta jinabi.nb ko praNAm karo aur sarvaprakAr pUjA karo, vinay karo, vAtsalya ko, kyo.nki – usake dhruv arthAt nishchayase darshan–j~nAn pAyA jAtA hai aur chetanAbhAv hai. bhAvArthaH––darshan–j~nAnamayI chetanAbhAv sahit jinabi.nb AchArya hai.n, unako praNAmAdik karanA. yahA.N paramArtha pradhAn kahA hai, ja.D.h.h pratibi.nb kI gauNatA hai .. 17.. Age phir kahate hai.nH––
arahantamudda esA dAyArI dikkhasikkhA ya.. 18..
arhanmudrA eShA dAtrI dIkShAshikShANA.n cha.. 18..
arthaH––jo tap, vrat aur guN arthAt uttar guNo.nse shuddha ho.n, samyagj~nAn se padArtho.n ho
jAnate ho.n, samyagdarshanase padArtho.nko dekhate ho.n isIliye jinake shuddha samyaktva hai isaprakAr
jinabi.nb AchArya hai.n. yah dIkShA – shikShA kI denevAlI araha.nt mudrA hai.
bhAvArthaH––isaprakAr jinabi.nb hai vah jin mudrA hI hai––––aisA jinabi.nb kA svarUp
mudrA ih NANAe jiNamudrA erisA bhaNiyA.. 19..
mudrA ih j~nAnen jinamudrA IdrashI bhaNitA.. 19..
dIkShA–sushikShAdAyinI arha.ntamudrA teh Che. 18.
indriy–kaShAyanirodhamay mudrA sudraDh sa.nyamamayI,
Page 113 of 394
PDF/HTML Page 137 of 418
single page version
bodhapAhuD][113
arthaH––dR^i.Dh.h.h arthAt vajravat chalAne par bhI na chale aisA sa.nyam indriy manakA vash karanA, ShaTjIv nikAy kI rakShA karanA, isaprakAr sa.nyamarUp mudrA se to pA.Nch indriyo.nko viShayo.n me.n na pravartAnA, unakA sa.nkoch karanA yah to indriyamudrA hai or isaprakAr sa.nyam dvArA hI jisame.n kaShAyo.nkI pravR^itti nahI.n hai aisI kaShAyadR^i.Dh.h.h mudrA hai, tathA j~nAnakA svarUp me.n lagAnA, isaprakAr j~nAn dvArA sab bAhyamudrA shuddha hotI hai. isaprakAr jinashAsan me.n aisI ‘jinamudrA’ hotI hai. bhAvArthaH––1– jo sa.nyam sahit ho, 2–jinake indriyA.N vash me.n ho.n, 3–kaShAyo.nkI pravR^itti na hotI ho aur 4–j~nAnako svarUp me.n lagAtA ho, aisA muni ho so hI ‘jinamudrA’ hai.. 19.. [7] Age j~nAn kA nirUpaN karate hai.n.
NANeN lahadi lakkha.n tamhA NANa.n cha NAyavva.n.. 20..
arthaH––sa.nyam se sa.nyukta aur dhyAn ke yogya isaprakAr jo mokShamArga usakA lakShya
arthAt lakShaNe yogya–jAnaneyogya nishAnA jo apanA nijasvarUp vah j~nAn dvArA pAyA jAtA hai,
isaliye isaprakAr ke lakShyako jAnane ke j~nAn ko jAnanA.
bhAvArthaH––sa.nyam a.ngIkAr kar dhyAn kare aur AtmAkA svarUp na jAne to mokShamArga
..20..
Age isI ko dR^iShTA.nt dvArA dR^i.Dh.h.h karate hai.nH––
Page 114 of 394
PDF/HTML Page 138 of 418
single page version
114] [aShTapAhuD
tah Navi lakkhadi lakkha.n aNNANI mokkhamaggassa.. 21..
arthaH––jaise vedhane vAlA (vedhak) jo bAN, usase rahit aisA jo puruSh hai vah kA.nD
rahit aj~nAnI hai vah darshan–j~nAn–chAritrarUp jo mokShamArga usakA lakShya arthAt svalakShaN jAnane
yogya paramAtmA kA svarUp, usako nahI.n prApta kar sakatA.
bhAvArthaH––dhanuSh dhArI dhanuSh ke abhyAs se rahit aur ‘vedhak’ jo bAN usase rahit
jo paramAtmA kA svarUp hai usako na pahichAne tab mokShamArga kI siddhi nahI.n hotI hai, isaliye
j~nAn ko jAnanA chAhiye. paramAtmArUp nishAnA j~nAnarUpabAN dvArA vedhanA yogya hai.. 21..
Age kahate hai.n ki isaprakAr j~nAn–vinayasa.nyukta puruSh hove vahI mokShako prApta karatA
NANeN lahadi lakkha.n lakkha.nto mokkhamaggassa.. 22..
j~nAnen labhate lakShya.n lakShayan mokShamArgasya.. 22..
arthaH––j~nAn puruShako hotA hai aur puruSh hI vinayasa.nyukta ho so j~nAnako prApta karatA
hai; jab j~nAnako prApta karatA hai tab us j~nAn dvArA hI mokShamArga kA lakShya jo ’paramAtmA
svarUp’ usako lakShatA–dekhatA–dhyAn karatA huA us lakShyako prApta karatA hai.
aj~nAnI tem kare na lakShit mokShapathanA lakShyane. 21.
Page 115 of 394
PDF/HTML Page 139 of 418
single page version
bodhapAhuD][115
bhAvArthaH––j~nAn puruShake hotA hai aur puruSh hI vinayavAn hove so j~nAnako prApta karatA hai, us j~nAn dvArA hI shuddha AtmAkA svarUp jAnA jAtA hai, isaliye visheSh j~nAniyo.n ke vinay dvArA j~nAn kI prApti karanI–kyo.nki nij shuddha svarUpako jAnakar mokSha prApta kiyA jAtA hai. yahA.N jo vinayarahit ho, yathArtha sUtrapadase chigA ho, bhraShTa ho gayA ho usakA niShedh jAnanA.. 22.. Age isI ko dR^i.Dh.h.h karate haiH––
paramattha baddhalakkho Navi chukkadi mokkhamaggassa.. 23..
paramArthabaddhalakShyaH nApi skhalati mokShamArgasya.. 23..
arthaH––jis munike matij~nAnarUp dhanuSh sthir ho, shrutaj~nAnarUp guN arthAt pratya.nchA ho,
ratnatrayarUp uttam bAN ho aur paramArthasvarUp nijashuddhAtmasvarUpakA sa.nba.ndharUp lakShya ho, vah
muni mokShamArga ko nahI.n chUkatA hai.
bhAvArthaH––dhanuShakI sab sAmagrI yathAvat mile tab nishAnA nahI.n chUkatA hai, vaise hI
mokShako prApta hotA hai. yah j~nAn kA mahAtmya hai, isaliye jinAgamake anusAr satyArtha
j~nAniyo.nkA vinay karake j~nAnakA sAdhan karanA.. 23..
isaprakAr j~nAnakA nirUpaN kiyA.
[8] Age devakA svarUp kahate haiH––
Page 116 of 394
PDF/HTML Page 140 of 418
single page version
116] [aShTapAhuD
so dei jassa atthi hu attho dhammo ya pavvamajjA.. 24..
saH dadAti yasya asti tu arthaH dharmaH cha pravrajyA.. 24..
arthaH––dev usako kahate hai.n jo artha arthAt dhan, kAm arthAt ichChA kA viShay–aisA
pAs ho so deve aur jisake pAs na ho so kaise deve? is nyAy se artha, dharma, svargAdike
bhog aur mokSha sukh kA kAraN pravajyA arthAt dIkShA jisakA ho usako ‘dev’ jAnanA.. 24..
Age dharmAdi kA svarUp kahate hai.n, jinake jAnane se devAdi kA svarUp jAnA jAtA haiH–
devo vavagayamoho udayakaro bhavvajIvANa.n.. 25..
devaH vyapagatamohaH udayakaraH bhavyajIvAnAm.. 25..
arthaH––jo dayA se vishuddha hai vah dharma hai, jo sarva parigrah se rahit hai vah pravajyA hai,
bhAvArthaH––lok me.n yah prasiddha hai ki dharma, artha, kAm aur mokSha ye chAr puruSh ke
ki jisake pAs jo vastu ho vah dUsare ko deve, na ho to kahA.N se lAve? isaliye yah chAr
puruShArtha jin dev ke pAye jAte hai.n.
te vastu de Che te ja, jene dharma–dIkShA–artha Che. 24.
te dharma jeh dayAvimaL, dIkShA parigrahamukta je,