Ashtprabhrut-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 41-45 (Charitra Pahud),1,2,3,4,5 (Bodh Pahud),6 (Bodh Pahud),7 (Bodh Pahud),8 (Bodh Pahud),9 (Bodh Pahud),10 (Bodh Pahud),11 (Bodh Pahud),12,13,14 (Bodh Pahud),15 (Bodh Pahud),16 (Bodh Pahud),17 (Bodh Pahud),18 (Bodh Pahud),19 (Bodh Pahud),20 (Bodh Pahud),21 (Bodh Pahud),22 (Bodh Pahud),23 (Bodh Pahud),24 (Bodh Pahud),25 (Bodh Pahud); Bodh Pahud.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 21

 

Page 97 of 394
PDF/HTML Page 121 of 418
single page version

chAritrapAhuD][97

arthaH––he bhavya! tU darshan–j~nAn–chAritra in tIno.nko paramashraddhA jAn, jinako jAnakar yogI muni tho.De hI kAlame.n nirvAN ko prApta karatA hai. bhAvArthaH––samyagdarshan–j~nAn–chAritra trayAtmak mokShamArga hai, isako shraddhApUrvak jAnanekA upadesh hai, kyo.nki isako jAnaneme.n muniyo.nko mokShakI prApti hotI hai.. 40.. Age kahate hai.n ki isaprakAr nishchayachAritrarUp j~nAnakA svarUp kahA, jo isako pAte hai.n ve shivarUp mandirame.n rahanevAle hote hai.nH––

1pAUN NANasalila.n NimmalasuvishuddhabhAvasa.njuttA.
ho.nti sivAlayavAsI tihuvaNachUDAmaNI siddhA.. 41..
2prApya j~nAnasalila.n nirmal suvishuddhabhAvasa.nyuktAH.
bhava.nti shivAlayavAsinaH tribhuvanachUDAmaNayaH siddhAH.. 41..

arthaH
––jo puruSh is jinabhAShit j~nAnarUp jalako pIkar apane nirmal bhale prakAr
vishuddhabhAv sa.nyukta hote hai.n ve puruSh tIn bhuvan ke chU.DAmaNi aur shivAlay arthAt mokSharUpI
mandir me.n rahen vAle siddha parameShThi hote hai.n.

bhAvArthaH––jaise jalase snAn karake shuddha hokar uttam puruSh mahalame.n nivAs karate hai.n
vaise hI yah j~nAn, jalake samAn hai aur AtmAke rAgAdik mail laganese malinatA hotI hai,
isaliye is j~nAnarUp jalase rAgAdik malako dhokar jo apanI AtmA ko shuddha karate hai.n ve
muktirUp mahal me.n rahakar Ananda bhogate hai.n, unako tIn bhuvanake shiromaNi siddha kahate hai.n..
41..

Age kahate hai.n ki jo j~nAnaguN se rahit hai.n ve iShTa vastuko nahI.n pAte hai.n, isaliye guN
– doShako jAnane ke liye j~nAnako bhale prakAr se jAnanAH––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1 pAThAntaraH– pIUNa.
2 pAThAntaraH– pItvA.
je j~nAnajal pIne lahe suvishuddha nirmal pariNati,
shivadhAmavAsI siddha thAy–trilokanA chUDAmaNi. 41.

Page 98 of 394
PDF/HTML Page 122 of 418
single page version

98] [aShTapAhuD

NANaguNehi.n vihINA Na laha.nte te suichChiya.n lAha.n.
iy NAu.n guNadosa.n ta.n saNNANa.n viyANehi.. 42..
j~nAnaguNaiH vihInA na labhante te sviShTa.n lAbha.n.
iti j~nAtvA guN doShau tat sadj~nAna.n vijAnIhi.. 42..

arthaH
––j~nAnaguN se hIn puruSh apanI ichChit vastuke lAbhako nahI.n prApta karate,
isaprakAr jAnakar he bhavya! tU pUrvokta samyagj~nAnako guN–doSh ke jAnane ke liye jAna.

bhavArthaH––j~nAn ke binA guN–doShakA j~nAn nahI.n hotA tab apanI iShTa tathA aniShTa
vastuko nahI.n jAnatA hai tab iShTa vastukA lAbh nahI.n hotA hai isaliye samyagj~nAn hI se guN–
doSh jAne jAte hai.n
. kyo.nki samyagj~nAnake binA hey–upAdey vastuo.nkA jAnanA nahI.n hotA aur
hey–upAdey ko jAne binA samyakchAritra nahI.n hotA hai, isaliye j~nAn hI ko chAritrase pradhAn
kahA hai.. 42..

Age kahate hai.n ki jo samyagj~nAn sahit chAritra dhAraN karatA hai vah tho.De hI kAl me.n
anupam sukhako pAtA haiH––
chArittasamArUDho appAsu para.n Na Ihae NANI.
pAvai aireN suha.n aNovama.n jAN NichChayado.. 43..
chAritrasamArUDh Atmani1 para.n na Ihate j~nAnI.
prApnoti achireN sukha.n anupama.n jAnIhi nishvayataH.. 43..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 –sa0 pratime.n ’Atmani‘ ke sthAname.n ’AtmanaH‘ shrutasAgarI sa.n0 TIkA mudrit pratime.n TIkA me.n artha bhI ’AtmanaH‘ kA hI kiyA hai, de0
pR^i0 54.
je j~nAnaguNathI rahit, te pAme na lAbh su–iShTane;
guNadoSh jANI e rIte, sadj~nAnane jANo tame. 42.

j~nAnI charitrArUDh thaI nij AtmamA.n par nav chahe,
achire lahe shivasaukhya anupam em jANo nishchaye. 43.

Page 99 of 394
PDF/HTML Page 123 of 418
single page version

chAritrapAhuD][99

arthaH––jo puruSh j~nAnI hai aur chAritra sahit hai vah apanI AtmAme.n paradravyakI ichChA nahI.n karatA hai, paradravyame.n rAg–dveSh–moh nahI.n karatA hai. vah j~nAnI jisakI upamA nahI.n hai isaprakAr, avinAshI muktike sukhako pAtA hai. he bhavya! tU nishchay se isaprakAr jAna. yahA.N j~nAnI hokar hey–upAdeyako jAnakar, sa.nyamI banakar paradravyako apane me.n nahI.n milAtA hai vah param sukh pAtA hai, –isaprakAr batAyA hai.. 43.. Age iShTa chAritra ke kathanakA sa.nkoch karate hai.nH––

eva.n sa.nkheveN ya bhaNiya.n NANeN vIyarAeNa.
sammattasa.njamAsayaduNha.n pi udesiya.n charaNa.n.. 44..
eva.n sa.nkShepeN cha bhaNita.n j~nAnen vItarAgeNa.
samyaktvasa.nyamAshrayadvayorapi uddeshita.n charaNam.. 44..

arthaH
––eva.n arthAt aise pUrvokta prakAr sa.nkShep se shrI vItarAgadevane j~nAnake dvArA kahe
isaprakAr samyaktva aur sa.nyam in dono.nke Ashray chAritra samyaktvacharaNasvarUp aur
sa.nyamacharaNasvarUp do prakArase upadesh kiyA hai, AchAryane chAritra ke kathan ko sa.nkSheparUp se kah
kar sa.nkoch kiyA hai.. 44..

Age is chAritrapAhuDako bhAne kA upadesh or isakA phal kahate hai.nH––
bhAveh bhAvasuddha.n phuDu raiya.n charaNapAhuDa.n cheva.
lahu chaugai chaiUNa.n aireNa.apuNabbhavA hoI.. 45..
bhAvayat bhAvashuddha.n sphuTa.n rachita.n charaNaprAbhR^ita.n chaiva.
laghu chaturgatIH vyaktvA achireN apunarbhavAH bhavata.. 45..

arthaH
––yahA.N AchArya kahate hai.n ki he bhavyajIvo.n! yah charaN arthAt chAritrapAhuD hamane
sphuT pragaT karake banAyA hai usako tum apane shuddha bhAv se bhAo. apane bhAvo.nme.n
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
vItarAgadeve j~nAnathI samyaktva–sa.nyam–Ashraye
je charaN bhAkhyu.n te kahyu.n sa.nkShepathI ahI.n A rIte. 44.
bhAvo vimaL bhAve charaNaprAbhR^it suvirachit spaShTa je,
ChoDI chaturgati shIghra pAmo mokSha shAshvatane tame. 45.

Page 100 of 394
PDF/HTML Page 124 of 418
single page version

100] [aShTapAhuD bAra.nbAr abhyAs karo, isase shIghra hI chAr gatiyo.nko Cho.Dkar apunarbhav mokSha tumhe.n hogA, phir sa.nsAr me.n janma nahI.n pAoge. bhAvArthaH––is chAritrapAhuDako vA.nchanA, pa.DhnA, dhAraN karanA, bArambAr bhAnA, abhyAs karanA yah upadesh hai, isase chAritrakA svarUp jAnakar dhAraN karane kI ruchi ho, a.ngIkAr kare tab chAr gatirUp sa.nsArake duHkh se rahit hokar nirvAN ko prApta ho, phir sa.nsArame.n janma dhAraN nahI.n kare; isaliye jo kalyANako chAhate ho.n ve isaprakAr karo.. 45..

(Chappan)
chArit doy prakAr dev jinavarane bhAkhyA.
samakit sa.nyam charaN j~nAnapUrav tis rAkhayA..
je nar saradhAvAn yAhi dhAre.n vidhi setI.
nishchay ar vyavahAr rIti Agam me.n jetI..
jab jagadha.ndhA sab meTikai.n nijasvarUpame.n thir rahai.
tab aShTakarmakU.n nAshikai avinAshI shivakU.n lahai.. 1..

aise samyaktvacharaN chAritra aur sa.nyamacharaN chAritra ––do prakArake chAritrakA svarUp is prAbhR^itame.n kahA.

(dohA)
jinabhAShit chAritrakU.n je pAle munirAja.
tinike charaN namU.n sadA pAU.n tini guNasAja.. 2..
iti shrI kundakundAchAryasvAmi virachit chAritraprAbhR^itakI pa.n0 jayachandrajI ChAba.DAkR^it
deshabhAShAmay vachanikAkA hindI bhAShAnuvAd samApta.. 3..

Page 101 of 394
PDF/HTML Page 125 of 418
single page version


bodhapAhuD
––4––
dohA
dev jineshvar sarvaguru, ba.ndu man–vach–kAya.
jA prasAd bhavi bodh le, pAlai.n jIv nikAya.. 1..

isaprakAr ma.ngalAcharaNake dvArA shrI kundakunda AchAryakR^it prAkR^it gAthAbaddha ‘bodhapAhuD’ kI desh bhAShAmay vachanikAkA hindI bhAShAnuvAd likhate hai.n, pahile AchArya grantha karane kI ma.ngalapUrvak pratij~nA karate hai.nH––

bahasatthaatthajANe sa.njamasammattasuddhatavacharaNe.
ba.ndittA Ayarie kasAyamalavajjide suddhe.. 1..
sayalajaNabohaNattha.n jiNamagge jiNavarehi jah bhaNiya.n.
vochChAmi samAseN
1ChakkAchasuha.nkara.n suNaha.. 2..
bahushAstrArthaj~nApakAn sa.nyamasamyaktvashuddhatapashcharaNAn.
vanditvA AchAryAn kaShAyamalavarjitAn shuddhAn.. 1..

sakalajanabodhanArtha.n jinamArge jinavaraiH yathA bhaNitam.
vakShyAmi samAsen ShaTkAy sukha.nkara.n shrR^iNu.. 2.. yugmam..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 mudrit saTIk sa.nskR^it prati me.n ’ChakkAyahiya.nkar‘aisA pATh hai.
shAstrArtha bahu jANe sukShmasa.nyamavimaL tap Achare,
varjitakaShAy, vishuddha Che, te sUrigaNane va.ndIne. 1.

ShaTkAyasukhakar kathan karU.n sa.nkShepathI suNajo tame,
je sarvajanabodhArtha jinamArge kahyu.n Che jinavare. 2.

Page 102 of 394
PDF/HTML Page 126 of 418
single page version

102] [aShTapAhuD

arthaH––AchArya kahate hai.n ki––mai.n AchAryo.nko namaskAr kar, ChahakAyake jIvo.n ko sukhake karane vAle, jinamArgame.n jinadevane jaisA kahA hai vaise, jisame.n samasta lok ke hitakA hI prayojan hai aisA grantha sa.nkShepase kahU.NgA, usako he bhavya jIvo.n! tum suno. jin AchAryo.n kI va.ndanA kI ve AchArya kaise hai.n? bahut shAstro.nke arthako jAnanevAle hai.n, jinakA tapashcharaN samyaktva aur sa.nyamase shuddha hai, kaShAyarUp malase rahit hai.n isaliye shuddha hai.n. bhAvArthaH––yahA.N AchAryo.n kI va.ndanA kI, unake visheShaNo.nse jAnA jAtA hai ki– gaNadharAdik se lekar apane guruparya.nt sabakI va.ndanA hai aur grantha karane kI pratIj~nA kI usake visheShaNo.n se jAnA jAtA hai ki–– jo bodhapAhuD grantha kare.nge vah logo.n ko dharmamArga me.n sAvadhAn kar kumArga Chu.DAkar ahi.nsA dharmakA upadesh karegA.. 3.. Age is ‘bodhapAhuD’ me.n gyArah sthal bA.ndhe hai.n unake nAm kahate hai.nH––

AyadaNa.n chedihara.n jiNapaDimA da.nsaNa.n cha jiNabi.nba.n.
bhaNiya.n suvIyarAya.n jiNamudrA NANamAdattha.n.. 3..
araha.nteN sudiTTha.n ja.n deva.n titthamih ya araha.nta.n.
pAvajjaguNavisuddhA iy NAyavvA jahAkamaso.. 4..
Ayatana.n chaityagR^iha.n jinapratimA darshana.n cha jinabi.nbam.
bhaNita.n suvItarAga.n jinamudrA j~nAnamAtmArtha
1.. 3..
arhatA suddaShTa.n yaH devaH tIrthamih cha arhan.
pravrajyA guNavishuddhA iti j~nAtavyAH yathAkramashaH.. 4..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 ’Atmastha.n‘ sa.nskR^itame.n pAThAntar hai.
je Ayatan ne chaityagR^ih, pratimA tathA darshan ane
vItarAg jinanu.n bi.nb, jinamudrA, svahetuk j~nAn je. 3.
arhatadeshit dev, tem ja tIrtha, vaLI arha.nt ne
guNashuddha pravajyA yathA.hramashaH ahI.n j~nAtaa Che. 4.

Page 103 of 394
PDF/HTML Page 127 of 418
single page version

bodhapAhuD][103

arthaH––1 – Ayatan, 2– chaityagR^ih, 3– jinapratimA, 4– darshan, 5– jinabi.nb. kaisA hai.n jinabi.nb? bhale prakAr vItarAg hai, 6– jinamudrA rAg sahit nahI.n hotI haim 7– j~nAn pad kaisA hai? AtmA hI hai artha arthAt prayojan jisame.n, isaprakAr sAt to ye nishchay, vIratAgadev ne kahe vaise tathA anukram se jAnanA aur 8– dev, 9– tIrtha, 10– araha.nt tathA guNase vishuddha 11– pravajyA, ye chAr jo araha.nt bhagavAnane kahe vaise is granthame.n jAnanA, isaprakAr ye gyArah sthal hue.. 3–4.. bhAvArthaH––yahA.N Ashay isaprakAr jAnanA chAhiye ki––dharmamArgame.n kAladoShase anek mat ho gaye hai.n tathA jainamatame.n bhI bhed ho gaye hai.n, uname.n Ayatan Adi me.n viparyay (viparItapanA) huA hai, unakA paramArthabhUt sachchA svarUp to log jAnate nahI.n hai.n aur dharmake lobhI hokar jaisI bAhya pravR^itti dekhate hai.n usame.n hI pravartane lag jAte hai.n, unako sa.nbodhane ke liye yah ‘bodhapAhuD’ banAyA hai. usame.n Ayatan Adi gyArah sthAno.nkA paramArthabhUt sachchA svarUp jaisA sarvaj~nadevane kahA hai vaisA kahe.nge, anukram se jaise nAm kahe.n hai.n vaise hI anukramase inakA vyakhyAn kare.nge so jAnane yogya hai.. 3–4..

[1] Age pratham hI jo Ayatan kahA usakA nirUpaN karate hai.nH––
maNavayaNakAyadavvA AyattA1 jassa indiyA visayA.
AyadaNa.n jiNamagge NiddiTTha.n sa.njaya.n rUva.n.. 5..
mano vachan kAy dravyANi AyattAH yasya aindriyAH viShayAH.
Ayatana.n jinamArge nirdiShTa.n sa.nyata.n rUpam.. 5..

arthaH
––jinamArga me.n sa.nyamasahit munirUp hai use ‘Ayatan’ kahA hai. kaisA hai munirUp?
––jisake man–vachan–kAy dravyarUp hai ve, tathA pA.nch indriyo.nke sparsha, ras, ga.ndh, varNa, shabda
ye viShay hai.n ve, ‘AyattA’ arthAt adhIn hai.n –vashIbhUt hai.n. unake
(man–vachan–kAy aur pA.nch
indriyo.nke viShay) sa.nyamI muni AdhIn nahI.n hai, ve munike vashIbhUt hai.n. aisA sa.nyamI hai vah
‘Ayatan’ hai.. 5..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 sa.n0 prati me.n ‘AsattA’ pATh hai jisakI sa.nskR^it ‘AsaktAH’ hai.
Ayatta Che man–vachan–kAyA indriviShayo jehane,
te sa.nyamInu.n rUp bhAkhyu.n Ayatan jinashAsane. 5.

Page 104 of 394
PDF/HTML Page 128 of 418
single page version

104] [aShTapAhuD

Age phir kahate hai.nH––
mayarAyados moho koho loho ya jassa AyattA.
pa.nchamahavvayadhArI AyadaNa.n maharisI bhaNiya.n.. 6..
madaH rAgaH dveShaH krodhaH lobhaH cha yasya AyattAH.
pa.nchamahAvratadhArI Ayatana.n maharShayo bhaNitAH.. 6..

arthaH
––jin muni ke mad, rAg, dveSh, moh, krodh, lobh aur chakArase mAyA Adi ye
sab ‘AyattA’ nigrah ko prApta ho gaye aur pA.Nch mahAvrat jo ahi.nsA, satya, achaurya, bahmacharya
tathA parigrahakA tyAg unakA dhArI ho, aisA mahAmuni R^iShIshvar ‘Ayatan’ kahA hai.

bhAvArthaH––pahilI gAthA me.n to bAhya kA svarUp kahA thA. yahA.N bAhya–AbhyA.ntar dono.n
prakAr se sa.nyamI ho vah ‘Ayatan’ hai isaprakAr jAnanA chAhiye.. 6..

Age phir kahate hai.nH––
siddha.n jassa sadattha.n visuddhajhANassa NANajuttassa.
siddhAyadaNa.n siddha.n muNivaravasahassa muNidattha.n.. 7..
siddha.n yasya sadartha.n vishuddhadhyAnasya j~nAnayuktasya.
siddhAyatana.n siddha.n munivaravR^iShabhasya munitArtham.. 7..

arthaH
––jis muni ke sadartha arthAt samIchIn artha jo ‘shuddha AtmA’ so siddha ho gayA
ho vah siddhAyatan hai. kaisA hai muni? jisake vishuddha dhyAn hai, dharmadhyAnako sAdh kar
shukladhyAnako prApta ho gayA hai; j~nAnasahit hai, kevalaj~nAnako prApta ho gayA hai. ghAtiyAkarmarUp
mal se rahit hai isaliye muniyo.nme.n ‘vR^iShabh’ arthAt pradhAn hai, jisane samasta padArtha jAn liye
hai.n. isaprakAr munipradhAnako ‘siddhAyatan’ kahate hai.n.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Ayatta jas mad–.hrodh–lobh–vimoh–rAg–virodh Che,
R^iShivarya pa.nchamahAvratI te Ayatan nirdiShTa Che. 6.

suvishuddhadhyAnI, j~nAnayut, jene susiddha sadartha Che,
munivaravR^iShabh te maLarahit siddhAyatan viditArtha Che. 7.

Page 105 of 394
PDF/HTML Page 129 of 418
single page version

bodhapAhuD][105

bhAvArthaH––isaprakAr tIn gAthA me.n ‘Ayatan’ kA svarUp kahA. pahilI gAthA me.n to sa.nyamI sAmAnyakA bAhyarUp pradhAnatA se kahA. dUsarIme.n a.ntara.ng–bAhya dono.nkI shuddhatArUp R^iddhidhArI muni R^iShIshvar kahA aur is tIsarI gAthAme.n kevalaj~nAnIko, jo muniyo.nme.n pradhAn hai, ‘siddhAyatan’ kahA hai. yahA.N isaprakAr jAnanA jo ‘Ayatan’ arthAt jisame.n base, nivAs kare usako Ayatan kahA hai, isaliye dharmapaddhatime.n jo dharmAtmA puruShake Ashray karane yogya ho vah ‘dharmAyatan’ hai. isaprakAr muni hI dharmake Ayatan hai.n, anya koI bheShadhArI, pAkha.nDI, (–.Dho.ngI) viShay–kaShAyo.nme.n Asakta, parigrahadhArI dharmake Ayatan nahI.n hai.n, tathA jain matame.n bhI jo sUtraviruddha pravartate hai.n ve bhI Ayatan nahI.n hai.n, ve sab ‘anAyatan’ hai.n. bauddhamatame.n pA.Nch indriy, unake pA.Nch viShay, ek man, ek dharmAyatan sharIr aise bArah Ayatan kahe hai.n ve bhI kalpit hai.n, isaliye jaisA yahA.N Ayatan kahA vaisA hI jAnanA; dharmAtmA ko usI kA Ashray karanA, anyakI stuti, prasha.nsA, vinayAdik na karanA, yah bodhapAhuD grantha karane kA Ashay hai. jisame.n isaprakAr ke nirgra.nntha muni rahate hai.n aise kShetrako bhI ‘Ayatan’ kahate hai.n, jo vyavahAr hai.. 7..

[2] Age chaityagR^ih kA nirUpaN karate hai.nH––
buddha.n ja.n boha.nto appANa.n chedayAi.n aNNa.n cha.
pa.nchamahavvay suddha.n NANamaya.n jAN chedihara.n.. 8..
buddha.n yat bodhayan AtmAna.n chaityAni anyat cha.
pa.nchamahAvratashuddha.n j~nAnamaya.n jAnIhi chaityagR^iham.. 8..

arthaH
––jo muni ‘baddha’ arthAt j~nAnamayI AtmAko jAnatA ho, anya jIvo.nko ‘chaitya’
arthAt chetanA svarUp jAnatA ho, Ap j~nAnamayI ho aur pA.Nch mahAvratahose shuddha ho, nirmal ho,
us muniko he bhavya! tU ‘chaityagR^ih’ jAna.

bhAvArthaH–– jisame.n apaneko aur dUsare ko jAnanevAlA j~nAnI, niShpAp–nirmal isaprakAr
‘chaitya’ arthAt chetanAsvarUp AtmA rahatA hai, vah ‘chaityagR^ih’ hai. isaprakAr kA chaityagR^ih sa.nyamI
muni hai, anya pAShAN Adike ma.ndirako ‘chaityagR^ih’ kahanA vyavahAr hai.. 8..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
svAtmA–parAtmA–anyane je jANatA.n j~nAn ja rahe,
Che chaityagR^ih, te j~nAnamUrti, shuddha pa.nchamahAvrate. 8.

Page 106 of 394
PDF/HTML Page 130 of 418
single page version

106] [aShTapAhuD

Age phir kahate hai.nH––
cheiy ba.ndha.n mokkha.n dukkha.n sukkha.n cha appaya.n tassa.
cheihara.n jiNamagge ChakkAryAhaya.nkara.n bhaNiya.n.. 9..
chaitya.n ba.ndha.n mokSha.n duHkha.n sukha.n cha Atmaka.n tasya.
chaityagR^iha.n jinamArge ShaDkAyahita.nkara.n bhaNitam.. 9..

arthaH
––jisake ba.ndh aur mokSha, sukh aur duHkh ho us AtmAko chaitya kahate hai.n–arthAt
ye chinha jisake svarUpame.n ho.n use ‘chaitya’ kahate hai.n, kyo.nki jo chaitanyasvarUp ho usI ke ba.ndh,
mokSha, sukh, duHkh sa.nbhav hai. isaprakAr chaitya kA jo gR^ih ho vah ‘chaityagR^ih’ hai. jinamArga me.n
isaprakAr chaityagR^ih ChahakAyakA hit karanevAlA hotA hai. vah isaprakAr kA ‘muni’ hai. pA.Nch
sthAvar aur trasame.n vikalatray aur asainI pa.Nchendriy tak keval rakShA hI karane yogya hai.n,
isaliye unakI rakShA karane kA upadesh karatA hai, tathA Ap unakA ghAt nahI.n karatA hai yahI
unakA hit hai; aur sainI pa.Nchendriy jIv hai.n unakI rakShA bhI karatA hai, rakShAkA upadesh bhI
karatA hai tathA unako sa.nsAr se nivR^ittirUp mokSha prApta karane kA upadesh karate hai.n. isaprakAr
munirAj ko ‘chaityagR^ih’ kahate hai.n.

bhAvArthaH––laukik jan chaityagR^ih kA svarUp anyathA anek prakAr mAnate hai.n unako
sAvadhAn kiyA hai ki––jinasUtra me.n ChahakAyakA hit karane vAlA j~nAnamayI sa.nyamI muni hai vah
‘chaityagR^ih’ hai; anyako chaityagR^ih kahanA, mAnanA vyavahAr hai. isaprakAr chaityagR^ihakA svarUp kahA..
9..

[3] Age jinaprratimA kA nirUpaN karate hai.nH–– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

chetan–svaya.n, sukh–duHkh–ba.ndhan–mokSha jene alpa Che,
ShaTkAyahitakar teh bhAkhyu.n chaityagR^ih jinashAsane. 9.

Page 107 of 394
PDF/HTML Page 131 of 418
single page version

bodhapAhuD][107

saparA ja.ngamadehA da.nsaNaNANeN suddhacharaNANa.n.
Nigga.nthavIyarAyA jiNamagge erisA paDimA.. 10..
svaparA ja.ngamadehA darshanaj~nAnen shuddhacharaNAnAm.
nirgrantha vItarAgA jinamArge IddashI pratimA.. 10..

arthaH
––jinakA chAritra, darshan–j~nAnase shuddha nirmal hai, unakI sva–parA arthAt apanI
aur parakI chalatI huI deh hai, vah jinamArga me.n ‘ja.ngam pratimA’ hai; athavA svaparA arthAt
AtmAse ‘par’ yAnI bhinna hai aisI deh hai. vah kaisI hai? jisakA nirgrantha svarUp hai, kuCh bhI
parigrah kA lesh bhI nahI.n hai aisI digambar mudrA hai. jisakA vItarAg svarUp hai, kisI vastuse
rAg–dveSh–moh nahI.n hai, jinamArga me.n aisI ‘pratimA’ kahI hai.n. jinake darshan–j~nAn se nirmal
chAritra pAyA jAtA hai, isaprakAr muniyo.nkI guru–shiShya apekShA apanI tathA parakI chalatI huI
deh nirgrantha vItarAgamudrA svarUp hai, vah jinamArga me.n ‘pratimA’ hai.n anya kalpit hai aur ghAtu–
pAShAN Adise banAye hue digambar mudrA svarUp ko ‘pratimA’ kahate hai.n jo vyavahAr hai. vah bhI
bAhya AkR^iti to vaisI hI ho vah vyavahAr me.n mAnya hai.. 10..

Age phir kahate hai.nH––
ja.n charadi suddhacharaNa.n jANai pichChei suddhasammatta.n.
sA hoI va.ndaNIyA Nigga.nthA sa.njadA paDimA.. 11..
yaH charati shuddhacharaNa.n jAnAti pashyati shuddhasamyaktvam.
sA bhavati va.ndanIyA nirgranthA sa.nyatA pratimA.. 11..

arthaH
––jo shuddha AcharaN kA AcharaN karate hai.n tathA samyagj~nAnase yathArtha vastuko jAnate
hai.n aur samyagdarshanase apane svarUpako dekhate hai.n isaprakAr shuddhasamyaktva jinake pAyA jAtA hai
aisI nirgrantha sa.nyamasvarUp pratimA hai vah va.ndan karane yogya hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
dag–j~nAn–nirmaL charaNadharanI bhinna ja.ngam kAy je,
nirgra.nth ne vItarAg, te pratimA kahI jinashAsane. 10.

jANe–jue nirmaL sudR^ig sah, charaN nirmaL Achare,
te va.ndanIy nirgrantha–sa.nyatarUp pratimA jANaje. 11.

Page 108 of 394
PDF/HTML Page 132 of 418
single page version

108] [aShTapAhuD

bhAvArthaH––jAnanevAlA, dekhanevAlA, shuddhasamyaktva, shuddhachAritrasvarUp, nigranrtha sa.nyamasahit, isaprakAr munikA svarUp hai vahI ‘pratimA’ hai, vahI va.ndan karane yogya hai; anya kalpit cha.ndan karane yogya nahI.n hai aur vaise hI rUpasadR^ish ghAtu–pAShAN hI pratimA ho vah vyavahArase va.ndane yogya hai.. 11.. Age phir kahate hai.nH––

da.nsaNaaNa.ntaNANa.n aNa.ntavIriy aNa.ntasukkhA ya.
sAsayasukkha adehA mukkA kammaTThaba.ndhehi.n.. 12..
niruvamamachalamakhohA NimmiviyA ja.ngameN rUveNa.
siddhaThThANammi ThiyA vosarapaDimA dhuvA siddhA.. 13..
darshanAnantaj~nAna.n anantavIryAH ana.ntasukhAH cha.
shAshvatasukhA adehA muktAH karmAShTakaba.ndhaiH.. 12..
nirupamA achalA akShobhAH nirmApitA ja.ngamen rUpeNa.
siddhasthAne sthitAH vyutsargapratimA dhruvAH siddhAH.. 13..

arthaH
––jo ana.ntadarshan, ana.ntaj~nAn, ana.ntavIrya, ana.ntasukh sahit hai.n; shAshvat avinAshI
sukhasvarUp hai.n, adeh hai.n–karma nokarmarUp pudgalamayI deh jinake nahI.n hai; aShTakarma ke ba.ndhanase
rahit hai.n, upamA rahit hai.n––jisakI upamA dI jAy aisI lok me.n vastu nahI.n hai; achal hai.n––
pradesho.nkA chalanA jinake nahI.n hai; akShobh hai.n––jinake upayog me.n kuCh kShobh nahI.n hai, nishchal
hai.n––ja.ngamarUp se nirmit hai.n; karmase nirmukta honeke bAd ek samayamAtra gamanarUp hai.n, isaliye
ja.ngamarUp se nirmApit hai.n; siddhasthAn jo lokakA agrabhAg usame.n sthit hai.n; vyutsarga arthAt
kAyarahit hai.n––jaisA pUrva sharIr me.n akAr thA vaisA hI pradesho.nkA AkAr–charam sharIr se kuCh
kam hai;
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 sa.n0 pratime.n ‘nirmApitAH’ ‘ajagamen rUpeN’ aisI ChAyA hai.
niHsIm darshan–j~nAn ne sukh–vIrya varte jemane,
shAshvatasukhI, asharIrane karmAShTaba.ndhavimukta je. 12.

akShobh–nirUpam–achal–dhruv, utpanna ja.ngam rUpathI,
te siddha siddhisthAnasthit, autsargapratimA jANavI. 13.

Page 109 of 394
PDF/HTML Page 133 of 418
single page version

bodhapAhuD][109 dhu.hrav hai––sa.nsArase mukta ho (usI samay) ek samayamAtra gaman kar lokake agrabhAg jAkar sthit hojAte hai.n, phir chalAchal nahI.n hote hai.n aisI pratimA ‘siddha bhagavAn’ hai.n. bhAvArthaH––pahile do gAthAo.nme.n to ja.ngam pratimA sa.nyamI muniyo.nki deh sahit kahI. in do gAthAo.nme.n ‘ thirapratimA’ siddho.nkI kahI, isaprakAr ja.ngam thAvar pratimA kA svarUp kahA. anya kaI anyathA bahut prakArase kalpanA karate hai.n vah pratimA va.ndan karane yogya nahI.n hai. yahA.N prashnaH –––––yah to paramArtharUp kahA aur bAhya vyavahAr me.n pAShANAdik kI pratimA kI va.ndanA karate hai.n vah kaise? usakA samAdhAnaH ––jo bAhya vyavahAr me.n matAntarake bhed se anek rIti pratimA kI pravR^itti hai yahA.N paramArtha ko pradhAn kar kahA hai aur vyavahAr hai vahA.N jaisI pratimAkA paramArtharUp ho usI ko sUchit karatA ho vah nirbAdh hai. jaisA paramArtharUp AkAr kahA vaisA hI AkArarUp vyavahAr ho vah vyavahAr bhI prashasta hai; vyavahArI jIvo.nke yah bhI va.ndan karane yogya hai. syAdvAd nyAyase siddha kiye gaye paramArtha aur vyavahAr me.n virodh nahI.n hai.. 12–13.. isaprakAr jinapratimA kA svarUp kahA.

[4] Age darshan kA svarUp kahate hai.nH––
da.nsei mokkhamagga.n sammatta.n sa.njama.n sudhamma.n cha.
Nigga.ndha.n NANamaya.n jiNamagge da.nsaNa.n bhaNiya.n.. 14..
darshayati mokShamArga.n samyaktva.n sa.nyama.n sudharma.n cha.
nirgra.ntha.n j~nAnamaya.n jinamArge darshana.n bhaNitam.. 14..

arthaH
––jo mokSha mArga ko dikhAtA hai vah ‘darshan’ hai, mokShamArga kaisA hai?––samyaktva
arthAt tattvArthashraddhAnalakShaN samyaktvasvarUp hai, sa.nyam arthAt chAritra–pa.nchamahAvrat, pa.nchasamiti,
tIn gupti aise terah prakAr chAritrarUp hai, sudharma arthAt uttam–kShamAdik dasalakShaN dharmarUp hai,
nirgrantharUp hai–bAhyAbhya.ntar parigrah rahit hai,
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
darshAvatu.n sa.nyam–sudag–saddharmarUp, nirgra.nth ne
j~nAnAtma muktimArga, te darshan kahyu.n jinashAsane. 14.

Page 110 of 394
PDF/HTML Page 134 of 418
single page version

110] [aShTapAhuD j~nAnamayI hai–––jIv ajIvAdi padArtho.nko jAnane vAlA hai. yahA.N ‘nirgrantha’ aur ‘j~nAnamayI’ ye do visheShaN darshan ke bhI hote hai.n, kyo.nki darshan hai so bAhya to isakI mUrti nirgrantha hai aur a.ntara.ng j~nAnamayI hai. isaprakAr munike rUpako jinAgam me.n ‘darshan’ kahA hai tathA aise rUpake shraddhAnarUp samyaktvasvarUp ko ‘darshan’ kahate hai.n. bhAvArthaH––paramArtharUp ‘a.ntara.ng darshan’ to samyaktva hai aur ‘bAhya’ usakI mUrti, j~nAnasahit grahaN kiyA nirgrantha rUp, isaprakAr munikA rUp hai so ‘darshan’ hai, kyo.nki matakI mUrtiko darshan kahanA lokame.n prasiddha hai.. 14.. Age phir kahate hai.nH––

jah phulla.n ga.ndhamaya.n bhavadi hu khIra.n sa dhiyamaya.n chAvi.
tah da.nsaNa.n hi samma.n NANamaya.n hoi rUvattha.n.. 15..
yathA puShpa.n ga.ndhamaya.n bhavati sphuTa.n kShIra.n tat ghR^itamaya.n chApi.
tathA darshana.n hi samyak j~nAnamaya.n bhavati rUpastham.. 15..

arthaH
––jaise phUl ga.ndhamayI hai, dUdh ghR^itamayI hai vaise hI darshan arthAt mat me.n samyaktva hai.
kaisA hai darshan? a.ntara.ng me.n j~nAnamayI hai aur bAhya rUpastha hai––muni kA rUp hai tathA utkR^iShTa
shrAvak, arjikAkA rUp hai.

bhAvArthaH––‘darshan’ nAm kA mat prasiddha hai. yahA.N jinadarshan me.n muni shrAvak aur
arjikAkA jaisA bAhya bheSh kahA so ‘darshan’ jAnanA aur isakI shraddhA so ‘a.ntara.ng darshan’
jAnanA. ye hono.n hI j~nAnamayI hai.n, yathArtha tattvArthakA jAnanerUp samyaktva jisame.n pAyA jAtA hai,
isIliye phUlame.n ga.ndhakA aur dUdhame.n ghR^itakA dR^iShTA.nt yukta hai; isaprakAr darshanakA rUp kahA.
anyamatame.n tathA kAladoSh se jinamatame.n jainAbhAs bheShI anek prakAr anyathA kahate hai.n jo
kalyANarUp nahI.n hai.n, sa.nsArakA kAraN hai.. 15..

[5] Age jinabimbakA nirUpaN karate hai.nH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jyam phUl hoy suga.ndhamay ne dUdh ghR^itamay hoy Che,
rUpastha darshan hoy samyagj~nAnamay evI rIte. 15.

Page 111 of 394
PDF/HTML Page 135 of 418
single page version

bodhapAhuD][111

jiNabi.nba.n NANamaya.n sa.njamasuddha.n suvIyarAya.n cha.
ja.n dei dikkhasikkhA kammakkhayakAraNe suddhA.. 16..
jinabi.nba.n j~nAnamaya.n sa.nyamashuddha.n suvItarAga.n cha.
yat dadAti dIkShAshikShe karmakShayakAraNe shuddhe.. 16..

arthaH
––jinabi.nb kaisA hai? j~nAnamayI hai, sa.nyamase shuddha hai, atishayakar vItarAg hai,
karmake kShayakA kAraN aur shuddha hai––isaprakAr kI dIkShA aur shikShA detA hai.

bhAvArthaH––jo ‘jin’ arthAt arahanta sarvaj~nakA pratibi.nb kahalAtA hai; usakI jagah
usake jaisI hI mAnane yogya ho isaprakAr AchArya hai.n ve dIkShA arthAt vratakA grahaN aur shikShA
arthAt vidhAn batAnA, ye dono.n bhavya jIvo.nko dete hai.n. isaliye 1––pratham to vah AchArya
j~nAnamayI ho, jinasUtrakA unako j~nAn ho, j~nAn binA yathArtha dIkShA–shikShA kaise ho? aur 2–
–Ap sa.nyam se shuddha ho, yadi isaprakAr na ho to anya ko bhI sa.nyamase shuddha nahI.n karA
sakate. 3––atishay–visheShatayA vItarAg na ho to kaShAyasahit ho, tab dIkShA, shikShA yathArtha
nahI.n de sakate hai.n; ataH isaprakAr AchArya ko jinakA pratibimba jAnanA.. 16..

Age phir kahate hai.nH––
tassa ya karah paNAma.n savva.n pujja.n cha viNay vachChalla.n.
jassa ya da.nsaN NANa.n atthi dhuva.n cheyaNAbhAvo.. 17..
tasya cha kurut praNAma.n sarvA.n pUjA.n cha vinaya.n vAtsalyam.
yasya cha darshana.nj~nAna.n asti dhruva.n chetanAbhAvaH.. 17..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jinabi.nb Che, je j~nAnamay, vItarAg, sa.nyamashuddha Che,
dIkShA tathA shikShA karamakShayahetu Ape shuddha je. 16.

tenI karo pUjA vinay–vAtsalya–praNaman tehane,
jene sunishchit j~nAn, darshan, chetanA pariNAm Che. 17.

Page 112 of 394
PDF/HTML Page 136 of 418
single page version

112] [aShTapAhuD

arthaH––isaprakAr pUrvokta jinabi.nb ko praNAm karo aur sarvaprakAr pUjA karo, vinay karo, vAtsalya ko, kyo.nki – usake dhruv arthAt nishchayase darshan–j~nAn pAyA jAtA hai aur chetanAbhAv hai. bhAvArthaH––darshan–j~nAnamayI chetanAbhAv sahit jinabi.nb AchArya hai.n, unako praNAmAdik karanA. yahA.N paramArtha pradhAn kahA hai, ja.D.h.h pratibi.nb kI gauNatA hai .. 17.. Age phir kahate hai.nH––

tavavayaguNehi.n suddho jANadi pichChei suddhasammatta.n.
arahantamudda esA dAyArI dikkhasikkhA ya.. 18..
tapovrataguNaiH shuddhaH jAnAti pashyati shuddhasamyaktvam.
arhanmudrA eShA dAtrI dIkShAshikShANA.n cha.. 18..

arthaH
––jo tap, vrat aur guN arthAt uttar guNo.nse shuddha ho.n, samyagj~nAn se padArtho.n ho
jAnate ho.n, samyagdarshanase padArtho.nko dekhate ho.n isIliye jinake shuddha samyaktva hai isaprakAr
jinabi.nb AchArya hai.n. yah dIkShA – shikShA kI denevAlI araha.nt mudrA hai.
bhAvArthaH––isaprakAr jinabi.nb hai vah jin mudrA hI hai––––aisA jinabi.nb kA svarUp
kahA hai.. 18..
[6] Age jinamudrA kA svarUp kahate hai.nH––
daDhasa.njamamudrAe indiyamudrA kasAyadiDhamudrA.
mudrA ih NANAe jiNamudrA erisA bhaNiyA.. 19..
draDhasa.nyamamudrayA indriyamudrA kaShAyadraDhamudrA.
mudrA ih j~nAnen jinamudrA IdrashI bhaNitA.. 19..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tapavrataguNothI shuddha, nirmaL sudag sah jANe–jue,
dIkShA–sushikShAdAyinI arha.ntamudrA teh Che. 18.

indriy–kaShAyanirodhamay mudrA sudraDh sa.nyamamayI,
–A ukta mudrA j~nAnathI niShpanna, jinamudrA kahI. 19.

Page 113 of 394
PDF/HTML Page 137 of 418
single page version

bodhapAhuD][113

arthaH––dR^i.Dh.h.h arthAt vajravat chalAne par bhI na chale aisA sa.nyam indriy manakA vash karanA, ShaTjIv nikAy kI rakShA karanA, isaprakAr sa.nyamarUp mudrA se to pA.Nch indriyo.nko viShayo.n me.n na pravartAnA, unakA sa.nkoch karanA yah to indriyamudrA hai or isaprakAr sa.nyam dvArA hI jisame.n kaShAyo.nkI pravR^itti nahI.n hai aisI kaShAyadR^i.Dh.h.h mudrA hai, tathA j~nAnakA svarUp me.n lagAnA, isaprakAr j~nAn dvArA sab bAhyamudrA shuddha hotI hai. isaprakAr jinashAsan me.n aisI ‘jinamudrA’ hotI hai. bhAvArthaH––1– jo sa.nyam sahit ho, 2–jinake indriyA.N vash me.n ho.n, 3–kaShAyo.nkI pravR^itti na hotI ho aur 4–j~nAnako svarUp me.n lagAtA ho, aisA muni ho so hI ‘jinamudrA’ hai.. 19.. [7] Age j~nAn kA nirUpaN karate hai.n.

sa.njamasa.njuttassa ya sujhANajoyassa mokkhamaggassa.
NANeN lahadi lakkha.n tamhA NANa.n cha NAyavva.n.. 20..
sa.nyamasa.nyuktasya cha 1sudhyAnayogyasya mokShamArgasya.
j~nAnen labhate lakSha.n tasmAt j~nAna.n cha j~nAtavyam.. 20..

arthaH
––sa.nyam se sa.nyukta aur dhyAn ke yogya isaprakAr jo mokShamArga usakA lakShya
arthAt lakShaNe yogya–jAnaneyogya nishAnA jo apanA nijasvarUp vah j~nAn dvArA pAyA jAtA hai,
isaliye isaprakAr ke lakShyako jAnane ke j~nAn ko jAnanA.

bhAvArthaH––sa.nyam a.ngIkAr kar dhyAn kare aur AtmAkA svarUp na jAne to mokShamArga
kI siddhi nahI.n hai, isaliye j~nAn kA svarUp jAnanA chAhiye, usake jAnane se sarva siddhi hai
..20..

Age isI ko dR^iShTA.nt dvArA dR^i.Dh.h.h karate hai.nH––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 ‘sudhyAnayogasya’ kA shreShTha dhyAn sahit, sa.n0 TIkA pratime.n aisA bhI artha hai.
sa.nyamasahit saddhyAnayogya vimuktipathanA lakShyane,
pAmI shake Che j~nAnathI jIv, tethI te j~nAtavya Che. 20.

Page 114 of 394
PDF/HTML Page 138 of 418
single page version

114] [aShTapAhuD

jah Navi lahadi hu lakkha.n rahio ka.nDassa vejjhachavihINo.
tah Navi lakkhadi lakkha.n aNNANI mokkhamaggassa.. 21..
tathA nApi labhate sphuTa.n lakSha.n rahitaH kA.nDasya 2vedhakavihInaH.
tathA nApi lakShayati lakSha.n aj~nAnI mokShamArgasya.. 21..

arthaH––jaise vedhane vAlA (vedhak) jo bAN, usase rahit aisA jo puruSh hai vah kA.nD
arthAt dhanuShake abhyAs se rahit ho to lakShya arthAt nishAneko nahI.n pAtA hai, vaise hI j~nAn se
rahit aj~nAnI hai vah darshan–j~nAn–chAritrarUp jo mokShamArga usakA lakShya arthAt svalakShaN jAnane
yogya paramAtmA kA svarUp, usako nahI.n prApta kar sakatA.

bhAvArthaH––dhanuSh dhArI dhanuSh ke abhyAs se rahit aur ‘vedhak’ jo bAN usase rahit
ho to nishAne ko nahI.n prApta kar sakatA, vaise hI j~nAn rahit aj~nAnI mokShamArga kA nishAnA
jo paramAtmA kA svarUp hai usako na pahichAne tab mokShamArga kI siddhi nahI.n hotI hai, isaliye
j~nAn ko jAnanA chAhiye. paramAtmArUp nishAnA j~nAnarUpabAN dvArA vedhanA yogya hai.. 21..

Age kahate hai.n ki isaprakAr j~nAn–vinayasa.nyukta puruSh hove vahI mokShako prApta karatA
haiH––
NANa.n purisassa havadi lahadi supuriso vi viNayasa.njutto.
NANeN lahadi lakkha.n lakkha.nto mokkhamaggassa.. 22..
j~nAna.n puruShasya bhavati labhate supuruSho.api vinayasa.nyuktaH.
j~nAnen labhate lakShya.n lakShayan mokShamArgasya.. 22..

arthaH
––j~nAn puruShako hotA hai aur puruSh hI vinayasa.nyukta ho so j~nAnako prApta karatA
hai; jab j~nAnako prApta karatA hai tab us j~nAn dvArA hI mokShamArga kA lakShya jo ’paramAtmA
svarUp’ usako lakShatA–dekhatA–dhyAn karatA huA us lakShyako prApta karatA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 ‘bedhak’ – ‘vedhyak’ pAThAntar hai.
shar–aj~na vedhya–ajAN jem kare na prApta nishAnane,
aj~nAnI tem kare na lakShit mokShapathanA lakShyane. 21.
re! j~nAn narane thAy Che; te, sujan tem vinItane;
te j~nAnathI karI lakSha, pAme mokShapathanA lakShyane. 22.

Page 115 of 394
PDF/HTML Page 139 of 418
single page version

bodhapAhuD][115

bhAvArthaH––j~nAn puruShake hotA hai aur puruSh hI vinayavAn hove so j~nAnako prApta karatA hai, us j~nAn dvArA hI shuddha AtmAkA svarUp jAnA jAtA hai, isaliye visheSh j~nAniyo.n ke vinay dvArA j~nAn kI prApti karanI–kyo.nki nij shuddha svarUpako jAnakar mokSha prApta kiyA jAtA hai. yahA.N jo vinayarahit ho, yathArtha sUtrapadase chigA ho, bhraShTa ho gayA ho usakA niShedh jAnanA.. 22.. Age isI ko dR^i.Dh.h.h karate haiH––

maidhaNuha.n jassa thira.n sudaguN bANA suatthi rayaNatta.n.
paramattha baddhalakkho Navi chukkadi mokkhamaggassa.. 23..
matidhanuryasya sthira.n shruta.n guNaH bANAH susa.nti ratnatraya.n.
paramArthabaddhalakShyaH nApi skhalati mokShamArgasya.. 23..

arthaH
––jis munike matij~nAnarUp dhanuSh sthir ho, shrutaj~nAnarUp guN arthAt pratya.nchA ho,
ratnatrayarUp uttam bAN ho aur paramArthasvarUp nijashuddhAtmasvarUpakA sa.nba.ndharUp lakShya ho, vah
muni mokShamArga ko nahI.n chUkatA hai.

bhAvArthaH––dhanuShakI sab sAmagrI yathAvat mile tab nishAnA nahI.n chUkatA hai, vaise hI
munike mokShamArgakI yathAvat sAmagrI mile tab mokShamArgase bhraShTa nahI.n hotA hai. usake sAdhanase
mokShako prApta hotA hai. yah j~nAn kA mahAtmya hai, isaliye jinAgamake anusAr satyArtha
j~nAniyo.nkA vinay karake j~nAnakA sAdhan karanA.. 23..

isaprakAr j~nAnakA nirUpaN kiyA.

[8] Age devakA svarUp kahate haiH––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
mati chAp thir, shrut dorI, jene ratnatray shubh bAN Che,
paramArtha jenu.n lakShya Che, te mokShamArge nav chUke. 23.

Page 116 of 394
PDF/HTML Page 140 of 418
single page version

116] [aShTapAhuD

so devo jo attha.n dhamma.n kAma.n sudei NANa.n cha.
so dei jassa atthi hu attho dhammo ya pavvamajjA.. 24..
saH devaH yaH artha.n dharma.n kAma.n sudadAti j~nAna.n cha.
saH dadAti yasya asti tu arthaH dharmaH cha pravrajyA.. 24..

arthaH––dev usako kahate hai.n jo artha arthAt dhan, kAm arthAt ichChA kA viShay–aisA
bhog aur mokSha kA kAraN j~nAn–in chAro.nko deve. yahA.N nyAy aisA hai ki jo vastu jisake
pAs ho so deve aur jisake pAs na ho so kaise deve? is nyAy se artha, dharma, svargAdike
bhog aur mokSha sukh kA kAraN pravajyA arthAt dIkShA jisakA ho usako ‘dev’ jAnanA.. 24..

Age dharmAdi kA svarUp kahate hai.n, jinake jAnane se devAdi kA svarUp jAnA jAtA haiH–
––
dhammo dayAvisuddho pavvajjA savvasa.ngaparichattA.
devo vavagayamoho udayakaro bhavvajIvANa.n.. 25..
dharmaH dayAvishuddhaH pravrajyA sarvasa.ngaparityaktA.
devaH vyapagatamohaH udayakaraH bhavyajIvAnAm.. 25..

arthaH––jo dayA se vishuddha hai vah dharma hai, jo sarva parigrah se rahit hai vah pravajyA hai,
jisakA moh naShTa ho gayA hai vah dev hai––yah bhavya jIvo.n ke uday ko karane vAlA hai.

bhAvArthaH––lok me.n yah prasiddha hai ki dharma, artha, kAm aur mokSha ye chAr puruSh ke
prayojan hai.n. unake liye puruSh kisI kI vandanA karatA hai, pUjA karatA hai aur nyAy yah hai
ki jisake pAs jo vastu ho vah dUsare ko deve, na ho to kahA.N se lAve? isaliye yah chAr
puruShArtha jin dev ke pAye jAte hai.n.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
te dev, je surIte dharam ne artha, kAm, suj~nAn de;
te vastu de Che te ja, jene dharma–dIkShA–artha Che. 24.

te dharma jeh dayAvimaL, dIkShA parigrahamukta je,
te dev je nirmoh Che ne uday bhavya taNo kare. 25.