bhAvapAhuD][235
chaurAsI lAkh uttaraguN aise hai.n jo AtmAke vibhAvapariNAmo.nke bAhyakAraNo.nkI apekShA bhed hote hai.n. unake abhAvarUp ye guNo.nke bhed hai.n. un vibhAvo.nke bhedo.nkI gaNanA sa.nkShep se aise hai––1 hi.nsA, 2 anR^it, 3 stey, 4 maithun, 5 parigrah, 6 krodh, 7 mAn, 8 mAyA, 9 lobh, 10 bhay, 11 jugupsA, 12 arati, 13 shok, 14 manoduShTatva, 15 vachanaduShTatva, 16 kAyaduShTatva, 17 mithyAtva, 18 pramAd, 19 paishUnya, 20 aj~nAn, 21 indriyakA anugrah aise ikkIs doSh hai.n. inako atikram, vyatikram, atichAr, anAchAr in chAro.n se guNA karane par chaurAsI hote hai.n. pR^ithvI – ap – tej – vAyu pratyek sAdhAraN ye sthAvar aikendriy jIv Chah aur vikal tIn, pa.nchendriy ek aise jIvo.nke das bhed, inakA paraspar Arambha se ghAt hotA hai inako paraspar guNA karane par sau (100) hote hai.n. inase chaurAsI ko guNA karane par chaurAsI sau hote hai, inako das ‘shIl–virAdhane’ se guNA karane par chaurAsI hajAr hote hai.n. in dasake nAm ye hai.n 1 strIsa.nsarga, 2 puShTarasabhojan, 3 ga.ndhamAlayakA grahaN, 4 sundar shayanAsanakA grahaN, 5 bhUShaNakA ma.nDan, gItavAditrakA prasa.ng, 7 dhanakA sa.nprayojan, 8 kushIlakA sa.nsarga, 9 rAjasevA, 10 rAtrisa.ncharaN ye ‘shIl – virAdhanA’ hai. inake AlochanA ke das doSh hai.n–– guruo.n ke pAs lage hue doSho.nkI AlochanA kare so saral hokar na kare kuCh shalya rakhe.n, usake das bhed kiye hai.n, inake guNA karane par ATh lAkh chAlIs hajAr hote hai.n. AlochanA ko Adi dekar prAyashchittake das bhed hai.n inase guNA karane par chaurAsI lAkh hote hai.n. so sab doSho.nke bhed hai.n, inake abhAv se guN hote hai.n. inakI bhAvanA rakhe.n, chintan aur abhyAs rakhe.n, inakI sampUrNa prApti hone kA upAy rakhe.n; isaprakAr isakI bhAvanA kA upadesh hai.
AchArya kahate hai.n ki bArabAr bahut vachanake pralApase to kuCh sAdhya nahI.n hai, jo kuCh AtmAke bhAvakI pravR^ittike vyavahArake bhed hai.n unakI ‘guN’ sa.nj~nA hai, unakI bhAvanA rakhanA. yahA.N itanA aur jAnanA ki guNasthAn chaudah kahe.n hai.n, us paripATIse guN doSho.n kA vichAr hai. mithyAtva sAsAdan mishra in tIno.nme.n se to vibhAv pariNati hI hai, iname.n to guN kA vichAr hI nahI.n hai. avirat, deshavirat Adime.n shIlaguNakA aikadesh AtA hai. aviratame.n mithyAtva anantAnubandhI kaShAy ke abhAvarUp guNakA ekadesh samyaktva aur tIvra rAgadveShakA abhAvarUp guN AtA hai aur deshavirat me.n kuCh vratakA ekadesh AtA hai. pramattame.n mahAvrat sAmAyik chAritra kA ekadesh AtA hai kyo.nki pApasa.nbandhI rAgadveSh to vahA.N nahI.n hai, parantu dharmasa.nbandhI rAg hai aur ‘sAmAyik’ rAgadveSh ke abhAv kA nAm hai, isaliye sAmAyik kA ekadesh hI kahA hai. yahA.N svarUpake sa.nmukh honeme.n kriyAkA.nDake sambandha se pramAd hai, isaliye ‘pramatta’ nAm diyA hai.