Page 6 of 212
PDF/HTML Page 21 of 227
single page version
6
‘main gnAyak aur yah par’, bAkI sab jAnaneke prakAr hain . ‘main gnAyak hUn, bAkI sab par’ — aisI ek dhArA pravAhit ho to usamen sab A jAtA hai, parantu svayam gaharA utaratA hI nahIn, karanekI ThAnatA hI nahIn, isaliye kaThin lagatA hai ..13..
‘main hUn’ is prakAr svayamse apane astitvakA jor AtA hai, svayam apaneko pahichAnatA hai . pahale Upar-Uparase astitvakA jor AtA hai, phi ra astitvakA gaharAIse jor AtA hai; vah vikalparUp hotA hai parantu bhAvanA joradAr honese sahajarUpase jor AtA hai . bhAvanAkI ugratA ho to sachchA AnekA avakAsh hai ..14..
tIrthankaradevakI divyadhvani jo ki jaD hai use bhI kaisI upamA dI hai ! amRutavANIkI miThAs dekhakar drAkShen sharamAkar vanavAsamen chalI gaIn aur ikShu abhimAn chhoDakar kolhUmen pil gayA ! aisI to jinendravANIkI mahimA gAyI hai; phi ra
Page 7 of 212
PDF/HTML Page 22 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
jinendradevake chaitanyakI mahimAkA to kyA kahanA ! ..15..
gnAn-vairAgyarUpI pAnI antaramen sInchanese amRut milegA, tere sukhakA phavvArA chhUTegA; rAg sInchanese dukh milegA . isaliye gnAn-vairAgyarUpI jalakA sinchan karake mukti sukharUpI amRut prApta kar ..16..
jaise vRukShakA mUl pakaDanese sab hAth AtA hai, vaise gnAyakabhAv pakaDanese sab hAth AyagA . shubh- pariNAm karanese kuchh hAth nahIn AyagA . yadi mUl svabhAvako pakaDA hogA to chAhe jo prasang Ayen us samay shAnti — samAdhAn rahegA, gnAtA-draShTArUpase rahA jA sakegA ..17..
draShTi dravya par rakhanA hai . vikalpa Ayen parantu draShTi ek dravya par hai . jis prakAr patang AkAshamen uDatI hai parantu Dor hAthamen hotI hai, usI prakAr ‘chaitanya hUn’ yah Dor hAthamen rakhanA . vikalpa Ayen,
Page 8 of 212
PDF/HTML Page 23 of 227
single page version
8
parantu chaitanyatattva so main hUn — aisA bArambAr abhyAs karanese draDhatA hotI hai ..18..
gnAnIke abhiprAyamen rAg hai vah jahar hai, kAlA sAmp hai . abhI Asakti ke kAraN gnAnI thoDe bAhar khaDe hain, rAg hai, parantu abhiprAyamen kAlA sAmp lagatA hai . gnAnI vibhAvake bIch khaDe hone par bhI vibhAvase pRuthak hain — nyAre hain ..19..
mujhe kuchh nahIn chAhiye, kisI parapadArthakI lAlasA nahIn hai, AtmA hI chAhiye — aisI tIvra utsukatA jise ho use mArga milatA hai . antaramen chaitanyaRuddhi hai tatsambandhI vikalpamen bhI vah nahIn rukatA . aisA nispRuh ho jAtA hai ki mujhe apanA astitva hI chAhiye . — aisI antaramen jAnekI tIvra utsukatA jAge to AtmA pragaT ho, prApta ho ..20..
chaitanyako chaitanyamense pariNamit bhAvanA arthAt
Page 9 of 212
PDF/HTML Page 24 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
rAg-dveShamense nahIn udit huI bhAvanA — aisI yathArtha bhAvanA ho to vah bhAvanA phalatI hI hai . yadi nahIn phale to jagatako — chaudah brahmANDako shUnya honA paDe athavA to is dravyakA nAsh ho jAy . parantu aisA hotA hI nahIn . chaitanyake pariNAmake sAth kudarat bandhI huI hai — aisA hI vastukA svabhAv hai . yah ananta tIrthankaronkI kahI huI bAt hai ..21..
gurudevako mAnon tIrthankar jaisA uday vartatA hai . vANIkA prabhAv aisA hai ki hajAron jIv samajh jAte hain . tIrthankarakI vANI jaisA yog hai . vANI joradAr hai . chAhe jitanI bAr sunane par bhI aruchi nahIn AtI . svayam itanI sarasatAse bolate hain ki jisase sunanevAlekA ras bhI jamA rahatA hai, rasabharapUr vANI hai ..22..
Upar-Uparake vAnchan-vichAr Adise kuchh nahIn hotA, hRudayase bhAvanA uThe to mArga saral hotA hai . ant-
Page 10 of 212
PDF/HTML Page 25 of 227
single page version
10
stalamense gnAyakakI khUb mahimA AnI chAhiye ..23..
AtmArthIko svAdhyAy karanA chAhiye, vichAr-manan karanA chAhiye; yahI AtmArthIkI khurAk hai ..24..
pratham bhUmikAmen shAstrashravaN-paThan-manan Adi sab hotA hai, parantu antaramen us shubh bhAvase santuShTa nahIn ho jAnA chAhiye . is kAryake sAth hI aisA khaTakA rahanA chAhiye ki yah sab hai kintu mArga to koI alag hI hai . shubhAshubh bhAvase rahit mArga bhItar hai — aisA khaTakA to sAth hI lagA rahanA chAhiye ..25..
bhItar Atmadev birAjamAn hai usakI sambhAl kar . ab antaramen jA, aur tRupta ho . anant guNasvarUp AtmAko dekh, usakI sambhAl kar . vItarAgI Anandase bharapUr svabhAvamen krIDA kar, us AnandarUp sarovaramen keli kar – usamen ramaN kar ..26..
Page 11 of 212
PDF/HTML Page 26 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
aise kAlamen param pUjya gurudevashrIne AtmA prApta kiyA isaliye param pUjya gurudev ek ‘achambhA’ hain . is kAl duShkaramen duShkar prApta kiyA; svayam antarase mArga prApta kiyA aur dUsaronko mArga batalAyA . unakI mahimA Aj to gAyI jA rahI hai parantu hajAron varSha tak bhI gAyI jAyagI ..27..
bhaviShyakA chitraN kaisA karanA hai vah tere hAthakI bAt hai . isaliye kahA hai ki — ‘bandh samay jIv cheto re, uday samay kyA chint !’ ..28..
gnAnako dhIr-gambhIr karake sUkShmatAse bhItar dekh to AtmA pakaDamen A sakatA hai . ek bAr vikalpakA jAl toDakar bhItarase alag ho jA, phi ra jAl chipakegA nahIn ..29..
jab bIj bote hain tab pragaT rUpase kuchh nahIn dikhatA, tathApi vishvAs hai ki ‘is bIjamense vRukSha ugegA, usamense DAlen-patte-phalAdi Ayenge’, pashchAt
Page 12 of 212
PDF/HTML Page 27 of 227
single page version
12
usakA vichAr nahIn AtA; usI prakAr mUl shakti rUp dravyako yathArtha vishvAsapUrvak grahaN karanese nirmal paryAy pragaT hotI hai; dravyamen pragaTarUpase kuchh dikhAI nahIn detA isaliye vishvAs binA ‘kyA pragaT hogA’ aisA lagatA hai, parantu dravyasvabhAvakA vishvAs karanese nirmalatA pragaT hone lagatI hai ..30..
samyagdraShTiko gnAn-vairAgyakI aisI shakti pragaT huI hai ki gRuhasthAshramamen hone par bhI, sabhI kAryommen sthit hone par bhI, lep nahIn lagatA, nirlep rahate hain; gnAnadhArA evan udayadhArA donon bhinna pariNamatI hain; alpa asthiratA hai vah apane puruShArthakI kamazorIse hotI hai, usake bhI gnAtA rahate hain ..31..
samyagdraShTiko AtmAke sivA bAhar kahIn achchhA nahIn lagatA, jagatakI koI vastu sundar nahIn lagatI . jise chaitanyakI mahimA evan ras lagA hai usako bAhya viShayonkA ras TUT gayA hai, koI padArtha sundar yA achchhA nahIn lagatA . anAdi
Page 13 of 212
PDF/HTML Page 28 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
abhyAsake kAraN, asthiratAke kAraN andar svarUpamen nahIn rahA jA sakatA isaliye upayog bAhar AtA hai parantu rasake binA — sab nisAr, chhilakonke samAn, ras-kas shUnya ho aise bhAvase — bAhar khaDe hain ..32..
‘jise lagI hai usIko lagI hai’....parantu adhik khed nahIn karanA . vastu pariNamanashIl hai, kUTastha nahIn hai; shubhAshubh pariNAm to honge . unhen chhoDane jAyagA to shUnya athavA shuShka ho jAyagA . isaliye ekadam jaldabAjI nahIn karanA . mumukShu jIv ullAsake kAryommen bhI lagatA hai; sAth hI sAth andarase gaharAImen khaTakA lagA hI rahatA hai, santoSh nahIn hotA . abhI mujhe jo karanA hai vah bAkI rah jAtA hai — aisA gaharA khaTakA nirantar lagA hI rahatA hai, isaliye bAhar kahIn use santoSh nahIn hotA; aur andar gnAyakavastu hAth nahIn AtI, isaliye ulajhan to hotI hai; parantu idhar-udhar na jAkar vah ulajhanamense mArga DhUnDh nikAlatA hai ..33..
Page 14 of 212
PDF/HTML Page 29 of 227
single page version
14
mumukShuko pratham bhUmikAmen thoDI ulajhan bhI hotI hai, parantu vah aisA nahIn ulajhatA ki jisase mUDhatA ho jAy . use sukhakA vedan chAhiye hai vah milatA nahIn aur bAhar rahanA posAtA nahIn hai, isaliye ulajhan hotI hai, parantu ulajhanamense vah mArga DhUnDh letA hai . jitanA puruShArtha uThAye utanA vIrya andar kAm karatA hai . AtmArthI haTh nahIn karatA ki mujhe jhaTapaT karanA hai . svabhAvamen haTh kAm nahIn AtI . mArga sahaj hai, vyarthakI jaldabAjIse prApta nahIn hotA ..34..
anant kAlase jIvako ashubh bhAvakI Adat paD gaI hai, isaliye use ashubh bhAv sahaj hai . aur shubhako bArambAr karanese shubh bhAv bhI sahaj ho jAtA hai . parantu apanA svabhAv jo ki sachamuch sahaj hai usakA khyAl jIvako nahIn AtA, khabar nahIn paDatI . upayogako sUkShma karake sahaj svabhAv pakaDanA chAhiye ..35..
jo pratham upayogako palaTanA chAhatA hai parantu
Page 15 of 212
PDF/HTML Page 30 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
antarang ruchiko nahIn palaTatA, use mArgakA khyAl nahIn hai . pratham ruchiko palaTe to upayog sahaj hI palaT jAyagA . mArgakI yathArtha vidhikA yah kram hai ..36..
‘main abaddha hUn’, ‘gnAyak hUn’, yah vikalpa bhI dukharUp lagate hain, shAnti nahIn milatI, vikalpamAtramen dukh hI dukh bhAsatA hai, tab apUrva puruShArtha uThAkar vastusvabhAvamen lIn hone par, AtmArthI jIvako sab vikalpa chhUT jAte hain aur AnandakA vedan hotA hai ..37..
AtmAko prApta karanekA jise draDha nishchay huA hai use pratikUl sanyogommen bhI tIvra evan kaThin puruShArtha karanA hI paDegA . sachchA mumukShu sadguruke gambhIr tathA mUl vastusvarUp samajhamen Aye aise rahasyonse bharapUr vAkyonkA khUb gaharA manthan karake mUl mArgako DhUnDh nikAlatA hai ..38..
sahaj dashAko vikalpa karake nahIn banAye rakhanA paDatA . yadi vikalpa karake banAye rakhanA paDe to vah
Page 16 of 212
PDF/HTML Page 31 of 227
single page version
16
sahaj dashA hI nahIn hai . tathA pragaT huI dashAko banAye rakhanekA koI alag puruShArtha nahIn karanA paDatA; kyonki baDhanekA puruShArtha karatA hai jisase vah dashA to sahaj hI banI rahatI hai ..39..
sAdhak dashAmen shubh bhAv bIchamen Ate hain; parantu sAdhak unhen chhoDatA jAtA hai; sAdhyakA lakSha nahIn chUkatA . — jaise musAphi ra ek nagarase dUsare nagar jAtA hai tab bIchamen anya-anya nagar Ayen unhen chhoDatA jAtA hai, vahAn rukatA nahIn hai; jahAn jAnA hai vahInkA lakSha rahatA hai ..40..
sachchI utkanThA ho to mArga milatA hI hai, mArga na mile aisA nahIn banatA . jitanA kAraN de utanA kArya hotA hI hai . andar vedan sahit bhAvanA ho to mArga DhUnDhe ..41..
yathArtha ruchi sahit shubhabhAv vairAgya evan upasham- rasase sarAbor hote hain; aur yathArtha ruchi binA, vahake
Page 17 of 212
PDF/HTML Page 32 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
vahI shubhabhAv rUkhe evan chanchalatAyukta hote hain ..42..
jis prakAr koI bAlak apanI mAtAse bichhuD gayA ho, usase pUchhen ki ‘terA nAm kyA ?’ to kahatA hai ‘merI mAn’, ‘terA gAmv kaun ?’ to kahatA hai ‘merI mAn’, ‘tere mAtA-pitA kaun hain ?’ to kahatA hai ‘merI mAn’, usI prakAr jise AtmAkI sachchI ruchise gnAyakasvabhAv prApta karanA hai use haraek prasangamen ‘gnAyakasvabhAv....gnAyakasvabhAv’ — aisI lagan banI hI rahatI hai, usIkI nirantar ruchi evan bhAvanA rahatI hai ..43..
ruchimen sachamuch apaneko AvashyakatA lage to vastukI prApti hue binA rahatI hI nahIn . use chaubIson ghaNTe ek hI chintan, manthan, khaTakA banA rahatA hai . jis prakAr kisIko ‘mAn’ kA prem ho to use mAnkI yAd, usakA khaTakA nirantar banA hI rahatA hai, usI prakAr jise AtmAkA prem ho vah bhale hI shubhamen ullAsapUrvak bhAg letA ho tathApi antaramen khaTakA to AtmAkA hI rahatA hai . ‘mAn’ ke premavAlA bhale hI ba. va. 2
Page 18 of 212
PDF/HTML Page 33 of 227
single page version
18
kuTumba-parivArake samUhamen baiThA ho, Ananda karatA ho, parantu man to ‘mAn’ men hI lagA rahatA hai : ‘are ! merI mAn....merI mAn !’; usI prakAr AtmAkA khaTakA rahanA chAhiye . chAhe jis prasangamen ‘merA AtmA....merA AtmA !’ yahI khaTakA aur ruchi rahanA chAhiye . aisA khaTakA banA rahe to ‘Atma-mAn’ mile binA nahIn rah sakatI ..44..
antarakA tal khojakar AtmAko pahichAn . shubh pariNAm, dhAraNA AdikA thoDA puruShArtha karake ‘mainne bahut kiyA hai’ aisA mAnakar, jIv Age baDhaneke badale aTak jAtA hai . agnAnIko jarA kuchh A jAy, dhAraNAse yAd rah jAy, vahAn use abhimAn ho jAtA hai; kyonki vastuke agAdh svarUpakA use khyAl hI nahIn hai; isaliye vah buddhike vikAs Adimen santuShTa hokar aTak jAtA hai . gnAnIko pUrNatAkA lakSha honese vah anshamen nahIn aTakatA . pUrNa paryAy pragaT ho to bhI svabhAv thA so pragaT huA isamen nayA kyA hai ? isaliye gnAnIko abhimAn nahIn hotA ..45 ..
Page 19 of 212
PDF/HTML Page 34 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
jIvan AtmAmay hI kar lenA chAhiye . bhale hI upayog sUkShma hokar kArya nahIn kar sakatA ho parantu pratItimen aisA hI hotA hai ki yah kArya karanese hI lAbh hai, mujhe yahI karanA hai; vah vartamAn pAtra hai ..46..
traikAlik dhruv dravya kabhI bandhA nahIn hai . mukta hai yA bandhA hai vah vyavahAranayase hai, vah paryAy hai . jaise makaDI apanI lAramen bandhI hai vah chhUTanA chAhe to chhUT sakatI hai, jaise gharamen rahanevAlA manuShya anek kAryommen, upAdhiyommen, janjAlamen phansA hai parantu manuShyarUpase chhUTA hai; vaise hI jIv vibhAvake jAlamen bandhA hai, phansA hai parantu prayatna kare to svayam mukta hI hai aisA gnAt hotA hai . chaitanyapadArtha to mukta hI hai . chaitanya to gnAn-AnandakI mUrti — gnAyakamUrti hai, parantu svayam apaneko bhUl gayA hai . vibhAvakA jAl bichhA hai usamen phans gayA hai, parantu prayatna kare to mukta hI hai . dravya bandhA nahIn hai ..47..
vikalpamen pUrA-pUrA dukh laganA chAhiye .
Page 20 of 212
PDF/HTML Page 35 of 227
single page version
20
vikalpamen kinchit bhI shAnti evan sukh nahIn hai aisA jIvako andarase laganA chAhiye . ek vikalpamen dukh lagatA hai aur dUsare mand vikalpamen shAntikA AbhAs hotA hai, parantu vikalpamAtramen tIvra dukh lage to andar mArga mile binA na rahe ..48..
sAre dinamen AtmArthako poShaN mile aise pariNAm kitane hain aur anya pariNAm kitane hain vah jAnchakar puruShArthakI or jhukanA . chintavan mukhyarUpase karanA chAhiye . kaShAyake vegamen bahanese aTakanA, guNagrAhI bananA ..49..
tU satkI gaharI jignAsA kar jisase terA prayatna barAbar chalegA; terI mati saral evan sulaTI hokar AtmAmen pariNamit ho jAyagI . satke sanskAr gahare DAle honge to antamen anya gatimen bhI sat pragaT hogA . isaliye satke gahare sanskAr DAl ..50..
AkAsh - pAtAl bhale ek ho jAyen parantu bhAI !
Page 21 of 212
PDF/HTML Page 36 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
tU apane dhyeyako mat chUkanA, apane prayatnako mat chhoDanA . AtmArthako poShaN mile vah kArya karanA . jis dhyey par ArUDh huA use pUrNa karanA, avashya siddhi hogI ..51..
sharIr sharIrakA kArya karatA hai, AtmA AtmAkA kArya karatA hai . donon bhinna-bhinna svatantra hain, unamen ‘yah sharIrAdi mere’ aisA mAnakar sukh-dukh na kar, gnAtA ban jA . dehake liye anant bhav vyatIt hue; ab, sant kahate hain ki apane AtmAke liye yah jIvan arpaN kar ..52..
nivRuttimay jIvanamen pravRuttimay jIvan nahIn suhAtA . sharIrakA rog miTanA ho to miTe, parantu usake liye pravRutti nahIn suhAtI . bAharakA kArya upAdhi lagatA hai, ruchatA nahIn ..53..
anukUlatAmen nahIn samajhatA to bhAI ! ab prati-
Page 22 of 212
PDF/HTML Page 37 of 227
single page version
22
kUlatAmen to samajh ! kisI prakAr samajh....samajh, aur vairAgya lAkar AtmAmen jA ..54..
chaitanyakI bhAvanA kabhI niShphal nahIn jAtI, saphal hI hotI hai . bhale hI thoDA samay lage, kintu bhAvanA saphal hotI hI hai ..55..
jIv svayam pUrA kho gayA hai vah nahIn dekhatA, aur ek vastu kho gaI to mAnon svayam pUrA kho gayA, ruk gayA; rupayA, ghar, sharIr, putrAdimen tU ruk gayA hai . are ! vichAr to kar ki tU sAre din kahAn rukA rahA ! bAharakA bAhar hI ruk gayA, to bhAI ! vahAn AtmaprApti kaise hogI ? ..56..
pUjya gurudevake shrImukhase svayam jis tattvako grahaN kiyA ho usakA manthan karanA chAhiye . nivRuttikAlamen apanI pariNatimen ras Aye aisI pustakonkA paThan karake apanI laganako jAgRut rakhanA chAhiye . AtmAke dhyeyapUrvak, apanI pariNatimen ras
Page 23 of 212
PDF/HTML Page 38 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
Aye aise vichAr-manthan karane par antarase apanA mArga mil jAtA hai ..57..
gnAnIko draShTi-apekShAse chaitanya evan rAgakI atyanta bhinnatA bhAsatI hai, yadyapi ve gnAnamen jAnate hain ki rAg chaitanyakI paryAyamen hotA hai ..58..
jis jIvakA gnAn apane sthUl pariNAmonko pakaDanemen kAm na kare vah jIv apane sUkShma pariNAmonko kahAnse pakaDegA ? aur sUkShma pariNAmonko na pakaDe to svabhAv kaise pakaDamen AyegA ? gnAnako sUkShma-tIkShNa karake svabhAvako pakaDe to bhedavignAn ho ..59..
anAdikAlase agnAnI jIv sansAramen bhaTakate- bhaTakate, sukhakI lAlasAmen viShayonke pIchhe dauDate- dauDate, anant dukhonko sahatA rahA hai . kabhI use sachchA sukh batalAnevAle mile to shankA rakhakar aTak gayA, kabhI sachchA sukh batalAnevAlekI upekShA karake
Page 24 of 212
PDF/HTML Page 39 of 227
single page version
24
apanA sachchA svarUp prApta karanese vanchit rahA, kabhI puruShArtha kiye binA aTakA rahA, kabhI puruShArtha kiyA bhI to thoDese puruShArthake liye vahAnse aTakA aur girA . — is prakAr jIv apanA svarUp prApta karanemen anant bAr aTakA . puNyodayase yah deh prApta huA, yah dashA prApta huI, aise satpuruShakA yog milA; ab yadi puruShArtha nahIn karegA to kis bhavamen karegA ? he jIv ! puruShArtha kar; aisA suyog evan sachchA Atma- svarUp batalAnevAle satpuruSh bAr-bAr nahIn milenge ..60..
jise sachamuch tAp lagA ho, jo sansArase Ub gayA ho usakI yah bAt hai . vibhAvase Ub jAye aur sansArakA trAs lage to mArga mile binA nahIn rahatA . kAraN de to kArya pragaT hotA hI hai . jise jisakI ruchi — ras ho vahAn usakA samay kaT jAtA hai; ‘ruchi anuyAyI vIrya’ . nirantar gnAyakake manthanamen rahe, din-rAt usake pIchhe paDe, to vastu prApta hue binA na rahe ..61..
jIv gnAyakake lakShase shravaN kare, chintavan kare,
Page 25 of 212
PDF/HTML Page 40 of 227
single page version
bahinashrIke vachanAmRut
manthan kare use — bhale kadAchit samyagdarshan na ho tathApi — samyaktvasanmukhatA hotI hai . andar draDha sanskAr DAle, upayog ek viShayamen na Tike to anyamen badale, upayog sUkShmase sUkShma kare, upayogamen sUkShmatA karate karate, chaitanyatattvako grahaN karate hue Age baDhe, vah jIv kramase samyagdarshan prApta karatA hai ..62..
jaisA bIj boye vaisA vRukSha hotA hai; AmakA bIj (guThalI) boye to AmakA vRukSha hogA aur akauA (Ak)kA bIj boyegA to akauekA vRukSha ugegA . jaisA kAraN denge vaisA kArya hotA hai . sachchA puruShArtha karen to sachchA phal milatA hI hai ..63..
antaramen, chaitanyatattva namaskAr karane yogya hai; vahI mangal hai, vahI sarva padArthommen uttam hai, bhavya jIvonko vah Atmatattva hI ek sharaN hai . bAhyamen, panch parameShThI — arihant, siddha, AchArya, upAdhyAy tathA sAdhu — namaskAr karane yogya hain kyonki unhonne