Page 86 of 212
PDF/HTML Page 101 of 227
single page version
86 ]
mumukṣhu jīv shubhamen lagatā hai, parantu apanī shodhak vr̥utti bah na jāy — apane satsvarūpakī shodh chalatī rahe is prakār lagatā hai . shuddhatākā dhyey chhoṛakar shubhakā āgrah nahīn rakhatā .
tathā vah ‘main shuddha hūn̐, main shuddha hūn̐’ karake paryāyakī ashuddhatāko bhūl jāy — svachchhanda ho jāy aisā nahīn karatā; shuṣhkagnānī nahīn ho jātā, hr̥udayako bhīgā huā rakhatā hai ..215..
jo vāstavamen sansārase thak gayā hai usīko samyagdarshan pragaṭ hotā hai . vastukī mahimā barābar khyālamen ā jāne par vah sansārase itanā adhik thak jātā hai ki ‘mujhe kuchh bhī nahīn chāhiye, ek nij ātmadravya hī chāhiye’ aisī drarḥatā karake bas ‘dravya so hī main hūn̐’ aise bhāvarūp pariṇamit ho jātā hai, anya sab nikāl detā hai .
draṣhṭi ek bhī bhedako svīkār nahīn karatī . shāshvat dravya par sthir huī draṣhṭi yah dekhane nahīn baiṭhatī ki ‘mujhe samyagdarshan yā kevalagnān huā yā
Page 87 of 212
PDF/HTML Page 102 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
nahīn’ . use — dravyadraṣhṭivān jīvako — khabar hai ki anant kālamen anant jīvonne is prakār dravya par draṣhṭi jamākar anant vibhūti pragaṭ kī hai . dravyadraṣhṭi hone par dravyamen jo-jo ho vah pragaṭ hotā hī hai; tathāpi ‘mujhe samyagdarshan huā, mujhe anubhūti huī’ is prakār draṣhṭi paryāyamen chipakatī nahīn hai . vah to prārambhase pūrṇatā tak, sabako nikālakar, dravya par hī jamī rahatī hai . kisī bhī prakārakī āshā binā bilakul nispr̥uhabhāvase hī draṣhṭi pragaṭ hotī hai ..216..
dravyamen utpād-vyay-dhrauvya sab hone par bhī kahīn dravya aur paryāy donon samān koṭike nahīn hain; dravyakī koṭi uchcha hī hai, paryāyakī koṭi nimna hī hai . dravyadraṣhṭivānako antaramen itanā adhik ras- kasayukta tattva dikhāyī detā hai ki usakī draṣhṭi paryāyamen nahīn chipakatī . bhale hī anubhūti ho, parantu draṣhṭi anubhūtimen — paryāyamen — chipak nahīn jātī . ‘ahā ! aisā āshcharyakārī dravyasvabhāv pragaṭ
Page 88 of 212
PDF/HTML Page 103 of 227
single page version
88 ]
huā arthāt anubhavamen āyā !’ aisā gnān jānatā hai, parantu draṣhṭi to shāshvat stambh par — dravyasvabhāv par — jamī so jamī hī rahatī hai ..217..
koī ekāntamen nivās karanevālā — ekānta- priy — manuṣhya ho, use jabaran bāhya kāryamen laganā paṛe to vah ūparī draṣhṭise lagatā huā dikhatā avashya hai, parantu kaun jānatā hai ki vah bāhyamen āyā hai yā nahīn !! athavā koī ati durbal manuṣhya ho aur usake sir par koī kāryakā bojh rakh de to use kitanā kaṭhin lagatā hai ? usī prakār gnānīko gnānadhārā vartaneke kāraṇ bāhya kāryommen laganā bojharūp lagatā hai ..218..
chāhe jaise kaṭhin samayamen apane gnān-dhyānakā samay nikāl lenā chāhiye . yah amūlya jīvan chalā jā rahā hai . ise vyartha nahīn gam̐vānā ..219..
gnāyakapariṇatikā drarḥa abhyās karo . shubh
Page 89 of 212
PDF/HTML Page 104 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
bhāvake kartr̥utvamen bhī samasta lokakā kartr̥utva samāyā huā hai ..220..
sarvasvarūpase upādey mātra shuddhopayog hai . antarmuhūrtako nahīn kintu shāshvat antaramen rah jānā vahī nij svabhāv hai, vahī kartavya hai ..221..
muni bārambār ātmāke upayogakī ātmāmen hī pratiṣhṭhā karate hain . unakī dashā nirālī, parake pratibandhase rahit, keval gnāyakamen pratibaddha, mātra nijaguṇommen hī ramaṇashīl, nirālambī hotī hai . munirāj mokṣhapanthamen prayāṇ ārambha kiyā use pūrṇa karate hain ..222..
shuddhātmāmen sthir honā vahī kārya hai, vahī sarvasva hai . sthir ho jānā hī sarvasva hai, shubh bhāv āye parantu vah sarvasva nahīn hai ..223..
antarātmā to din aur rāt antaraṅgamen ātmā, ātmā
Page 90 of 212
PDF/HTML Page 105 of 227
single page version
90 ]
aur ātmā — aisā karate-karate, antarātmabhāvarūp pariṇamate-pariṇamate, paramātmā ho jātā hai ..224..
ahā ! amogh — rāmabāṇ samān — guruvachan ! yadi jīv taiyār ho to vibhāv ṭūṭ jātā hai, svabhāv pragaṭ ho jātā hai . avasar chūkane jaisā nahīn hai ..225..
apanā agādh gambhīr gnāyakasvabhāv pūrṇa rītise dekhane par samasta lokālok bhūt-bhaviṣhyakī paryāyon sahit samayamātramen gnāt ho jātā hai . adhik jānanekī ākāṅkṣhāse bas hoo, svarūpanishchal hī rahanā yogya hai ..226..
shuddhanayake viṣhayabhūt ātmākī svānubhūti sukharūp hai . ātmā svayamev maṅgalarūp hai, ānandarūp hai; isaliye ātmākī anubhūti bhī maṅgalarūp evan ānandarūp hai ..227..
Page 91 of 212
PDF/HTML Page 106 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
ātmāke astitvako pahichānakar svarūpamen sthir ho jā, bas !....terā astitva āshcharyakārī anant guṇaparyāyase bharā hai; usakā sampūrṇa svarūp bhagavānakī vāṇīmen bhī pūrā nahīn ā sakatā . usakā anubhav karake usamen sthir ho jā ..228..
muniko sanyam, niyam aur tap — sabamen ātmā samīp hotā hai . ahā ! tū to ātmākī sādhanā karane nikalā hai.....vahān̐ yah laukik janoṅke parichayakā ras kyon ?
tujhe shuddhi barḥānā ho, duḥkhase chhūṭanekī bhāvanā ho, to adhik guṇavāle yā samān guṇavāle ātmāke saṅgamen rahanā .
laukik saṅg terā puruṣhārtha mand honekā kāraṇ hogā . visheṣh guṇīkā saṅg tere chaitanyatattvako nihāranekī pariṇatimen visheṣh vr̥uddhikā kāraṇ hogā .
achānak ā paṛe asatsaṅgamen to svayam puruṣhārtha rakhakar alag rahe, parantu svayam rasapūrvak yadi asatsaṅg karegā to apanī pariṇati manda paṛ jāyagī .
Page 92 of 212
PDF/HTML Page 107 of 227
single page version
92 ]
—
(āchāryadevakī) sīkh hai . nishchay-vyavahārakī sandhi hī aisī hai . is prakār apanī bhūmikānusār sabako samajh lenā hai ..229..
ātmā to āshcharyakārī chaitanyamūrti ! pratham use chāron orase pahichānakar, pashchāt nay-pramāṇādike pakṣha chhoṛakar antaramen sthir ho jānā . tab antarase hī mukta svarūp pragaṭ hogā . svarūpamen sthir hue gnānī hī sākṣhāt atīndriy ānandāmr̥utakā anubhav karate hain — ‘ta ev sākṣhāt amr̥utan pibanti’ ..230..
ātmāke guṇ gāte-gāte guṇī ho gayā — bhagavān ho gayā; asaṅkhya pradeshommen anant guṇaratnoṅke kamare sab khul gaye ..231..
gnātākā dhyān karate-karate ātmā gnānamay ho gayā, dhyānamay ho gayā — ekāgratāmay ho gayā .
Page 93 of 212
PDF/HTML Page 108 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
andar chaitanyake nandanavanamen use sab kuchh mil gayā; ab bāhar kyon jāye? grahaṇ karane yogya ātmāko grahaṇ kar liyā, chhoṛane yogya sab chhūṭ gayā; ab kisaliye bāhar jāye ? 232..
andarase gnān evan ānanda asādhāraṇarūpase pūrṇa pragaṭ hue use ab bāharase kyā lenā bākī rahā ? nirvikalpa hue so hue, bāhar āte hī nahīn ..233..
mujhe abhī bahut karanā bākī hai — aisā mānanevāleko hī āge barḥanekā avakāsh rahatā hai . anant kālamen ‘mujhe ātmākā kalyāṇ karanā hai’ aise pariṇām jīvane anekon bār kiye, parantu vividh shubh bhāv karake unamen sarvasva mānakar vahān̐ santuṣhṭa ho gayā . kalyāṇ karanekī sachchī vidhi nahīn jānī ..234..
svataḥsiddha vastukā svabhāv vastuse pratikūl kyon hogā ? vastukā svabhāv to vastuke anukūl hī hotā
Page 94 of 212
PDF/HTML Page 109 of 227
single page version
94 ]
hai, pratikūl ho hī nahīn sakatā . svataḥsiddha vastu svayam apaneko duḥkharūp ho hī nahīn sakatī ..235..
malinatā ṭikatī nahīn hai aur malinatā ruchatī nahīn hai; isaliye malinatā vastukā svabhāv ho hī nahīn sakatā ..236..
he ātmā ! yadi tujhe vibhāvase chhūṭakar mukta dashā prāpta karanī ho to chaitanyake abhed svarūpako grahaṇ kar . dravyadraṣhṭi sarva prakārakī paryāyako dūr rakhakar ek nirapekṣha sāmānya svarūpako grahaṇ karatī hai; dravyadraṣhṭike viṣhayamen guṇabhed bhī nahīn hote . aisī shuddha draṣhṭi pragaṭ kar .
aisī draṣhṭike sāth vartatā huā gnān vastumen vidyamān guṇon tathā paryāyoṅko, abhed tathā bhedako, vividh prakārase jānatā hai . lakṣhaṇ, prayojan ityādi apekṣhāse guṇommen bhinnatā hai aur vastu-apekṣhāse abhed hai aisā gnān jānatā hai . ‘is ātmākī yah paryāy pragaṭ huī, yah samyagdarshan huā, yah munidashā huī,
Page 95 of 212
PDF/HTML Page 110 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
yah kevalagnān huā’ — is prakār sab mahimāvanta paryāyoṅko tathā anya sarva paryāyoṅko gnān jānatā hai . aisā hone par bhī shuddha draṣhṭi (sāmānyake sivā) kisī prakāramen nahīn rukatī .
sādhak jīvako bhūmikānusār dev-gurukī mahimāke, shrutachintavanake, aṇuvrat-mahāvratake ityādi vikalpa hote hain, parantu ve gnāyakapariṇatiko bhārarūp hain kyoṅki svabhāvase viruddha hain . apūrṇa dashāmen ve vikalpa hote hain; svarūpamen ekāgra hone par, nirvikalpa svarūpamen nivās hone par, ve sab chhūṭ jāte hain . pūrṇa vītarāg dashā hone par sarva prakārake rāgakā kṣhay hotā hai .
— aisī sādhakadashā pragaṭ karane yogya hai ..237..
yadi tujhe apanā paribhramaṇ miṭānā ho to apane dravyako tīkṣhṇa buddhise pahichān le . yadi dravya tere hāthamen ā gayā to tujhe mukti kī paryāy sahaj hī prāpta ho jāyagī ..238..
Page 96 of 212
PDF/HTML Page 111 of 227
single page version
96 ]
shubhakā vyavahār bhī asār hai, usamen rukane jaisā nahīn hai . koī manuṣhya nagarakā dhyey banākar chalane lage to bīch-bīchamen grām, khet, vr̥ukṣhādi sab āte hain, parantu vah sab chhoṛatā jātā hai; usī prakār sādhakako yah shubhādikā vyavahār bīchamen ātā hai parantu sādhya to pūrṇa shuddhātmā hī hai . isaliye vah vyavahārako chhoṛatā huā pūrṇa shuddhātmasvarūpamen hī pahun̐ch jātā hai ..239..
are jīv ! ananta-ananta kāl bīt gayā, tūne parakā to kabhī kuchh kiyā hī nahīn; antaramen shubhāshubh vikalpa karake janma-maraṇ kiye hain . ab anant guṇoṅkā piṇḍa aisā jo nij shuddhātmā use barābar samajhakar, usīmen tīkṣhṇa draṣhṭi karake, prayāṇ kar; usīkā shraddhān, usakī anubhūti, usīmen vishrām kar ..240..
oho ! yah to bhagavān ātmā ! sarvāṅg sahajānandakī mūrti ! jahān̐se dekho vahān̐ ānanda,
Page 97 of 212
PDF/HTML Page 112 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
ānanda aur ānanda . jaise mishrīmen sarvāṅg miṭhās vaise hī ātmāmen sarvāṅg ānanda ..241..
chaitanyadevakī oṭ le, usakī sharaṇamen jā; tere sab karma ṭūṭakar naṣhṭa ho jāyan̐ge . chakravartī mārgase nikale to aparādhī log kām̐p uṭhate hain, phi ra yah to tīn lokakā bādashāh — chaitanyachakravartī ! usake samakṣha jaṛakarma khaṛe hī kaise rah sakate hain ? 242..
gnāyak ātmā nitya evan abhed hai; draṣhṭike viṣhayabhūt aise usake svarūpamen anitya shuddhāshuddha paryāyen yā guṇabhed kuchh hain hī nahīn . prayojanakī siddhike liye yahī paramārtha-ātmā hai . usīke āshrayase dharma pragaṭ hotā hai ..243..
oho ! ātmā to ananta vibhūtiyonse bharapūr, anant guṇoṅkī rāshi, anant guṇoṅkā vishāl parvat hai ! chāron or guṇ hī bhare hain . avaguṇ ek bhī nahīn ba. va. 7
Page 98 of 212
PDF/HTML Page 113 of 227
single page version
98 ]
hai . oho ! yah main ? aise ātmāke darshanake liye jīvane kabhī sachchā kautūhal hī nahīn kiyā ..244..
‘main mukta hī hūn̐ . mujhe kuchh nahīn chāhiye . main to paripūrṇa dravyako pakaṛakar baiṭhā hūn̐ .’ — is prakār jahān̐ antaramen nirṇay karatā hai, vahān̐ anant vibhūti anshataḥ pragaṭ ho jātī hai ..245..
āyudhashālāmen chakraratna pragaṭ huā ho, phi ra chakravartī ārāmase baiṭhā nahīn rahatā, chhah khaṇḍako sādhane jātā hai; usī prakār yah chaitanyachakravartī jāgr̥ut huā, samyagdarshanarūpī chakraratna prāpta huā, ab to apramatta bhāvase kevalagnān hī legā ..246..
ātmasākṣhātkār hī apūrva darshan hai . anant kālamen na huā ho aisā, chaitanyatattvamen jākar jo divya darshan huā, vahī alaukik darshan hai . siddhadashā takakī sarva labdhiyān̐ shuddhātmānubhūtimen
Page 99 of 212
PDF/HTML Page 114 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
jākar milatī hain ..247..
vishvakā adbhut tattva tū hī hai . usake andar jāne par tere anant guṇoṅkā bagīchā khil uṭhegā . vahīn gnān milegā, vahīn ānanda milegā; vahīn vihār kar . anant kālakā vishrām vahīn hai ..248..
tū antaramen gahare-gahare utar jā, tujhe nij paramātmāke darshan hoṅge . vahān̐se bāhar ānā tujhe suhāyagā hī nahīn ..249..
muniyoṅko antaramen pag-pag par — puruṣhārthakī paryāy-paryāyamen — pavitratā jharatī hai ..250..
dravya use kahate hain jisake kāryake liye dūsare sādhanoṅkī rāh na dekhanā paṛe ..251..
Page 100 of 212
PDF/HTML Page 115 of 227
single page version
100 ]
bhedagnānake lakṣhase vikalpātmak bhūmikāmen āgamakā chintavan mukhya rakhanā . visheṣh shāstragnān mārgakī chaturdishā sūjhanekā kāraṇ banatā hai; vah sat-mārgako sugam banātā hai ..252..
ātmāko tīn kālakī pratīti karaneke liye aise vikalpa nahīn karanā paṛate ki ‘main bhūtakālamen shuddha thā, vartamānamen shuddha hūn̐, bhaviṣhyamen shuddha rahūn̐gā’; parantu vartamān ek samayakī pratītimen tīnon kālakī pratīti samā jātī hai — ā jātī hai ..253..
jis prakār jīvako apanemen honevāle sukh- duḥkhakā vedan hotā hai vah kisīse pūchhane nahīn jānā paṛatā, usī prakār apaneko svānubhūti hotī hai vah kisīse pūchhanā nahīn paṛatā ..254..
antarakā aparichit mārga; antaramen kyā ghaṭamāl chalatī hai usakā āgam evan gurukī vāṇīse hī nirṇay
Page 101 of 212
PDF/HTML Page 116 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
kiyā jā sakatā hai . bhagavānakī syādvād-vāṇī hī tattvakā prakāshan kar sakatī hai . jinendravāṇī aur guruvāṇīkā avalamban sāth rakhanā; tabhī tū sādhanāke ḍag bhar sakegā ..255..
sādhakadashākī sādhanā aisī kar ki jisase terā sādhya pūrā ho . sādhakadashā bhī apanā mūl svabhāv to hai nahīn . vah bhī prayatnarūp apūrṇa dashā hai, isaliye vah apūrṇa dashā bhī rakhane yogya to hai hī nahīn ..256..
shuddha dravyasvabhāvakī draṣhṭi karake tathā ashuddhatāko khyālamen rakhakar tū puruṣhārtha karanā, to mokṣha prāpta hogā ..257..
tū vichār kar, tere liye duniyāmen ek ātmāke sivā aur kaun āshcharyakārī vastu hai ? — koī nahīn . jagatamen tūne sab prakārake prayās kiye, sab dekhā, sab
Page 102 of 212
PDF/HTML Page 117 of 227
single page version
102 ]
kiyā, parantu ek gnānasvarūp, sukhasvarūp, anantaguṇamay aise ātmāko kabhī pahichānā nahīn, use pahichān . bas, vahī ek karanā bākī rah jātā hai ..258..
kisī prakārakī pravr̥uttimen khaṛā rahanā vah ātmākā svabhāv nahīn hai . ek ātmāmen hī rahanā vah hitakārī, kalyāṇakārī aur sarvasva hai ..259..
shuddhātmāko jāne binā bhale hī kriyāke ḍher lagā de, parantu usase ātmā nahīn jānā jā sakatā; gnānase hī ātmā jānā jā sakatā hai ..260..
draṣhṭi pūrṇa ātmā par rakhakar tū āge barḥ to siddha bhagavān jaisī dashā ho jāyagī . yadi svabhāvamen adhūrāpan mānegā to pūrṇatāko kabhī prāpta nahīn kar sakegā . isaliye tū adhūrā nahīn, pūrṇa hai — aisā mān ..261..
Page 103 of 212
PDF/HTML Page 118 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
dravya sūkṣhma hai; isaliye upayogako sūkṣhma kar to sūkṣhma dravya pakaṛamen āyagā . sūkṣhma dravyako pakaṛakar ārāmase ātmāmen baiṭhanā vah vishrām hai ..262..
sādhanā karanevāleko koī spr̥uhā nahīn hotī . mujhe dūsarā kuchh nahīn chāhiye, ek ātmā hī chāhiye . is kṣhaṇ vītarāgatā hotī ho to dūsarā kuchh hī nahīn chāhiye; parantu antaramen nahīn rahā jātā, isaliye bāhar ānā paṛatā hai . abhī kevalagnān hotā ho to bāhar hī na āyen ..263..
tere chittamen jab tak dūsarā raṅg samāyā hai, tab tak ātmākā raṅg nahīn lag sakatā . bāharakā sārā ras chhūṭ jāy to ātmā — gnāyakadev pragaṭ hotā hai . jise guṇaratnonse gun̐thā huā ātmā mil jāy, use in tuchchha vibhāvonse kyā prayojan ? 264..
ātmā jānanevālā hai, sadā jāgr̥utasvarūp hī hai .
Page 104 of 212
PDF/HTML Page 119 of 227
single page version
104 ]
jāgr̥utasvarūp aise ātmāko pahichāne to paryāyamen bhī jāgr̥uti pragaṭ ho . ātmā jāgatī jyoti hai, use jān ..265..
yadi tujhe janma-maraṇakā nāsh karake ātmākā kalyāṇ karanā ho to is chaitanyabhūmimen khaṛā rahakar tū puruṣhārtha kar; tere janma-maraṇakā nāsh ho jāyagā . āchāryadev karuṇāpūrvak kahate hain : — tū mukta svarūp ātmāmen nispr̥uhatāse khaṛā rah . mokṣhakī spr̥uhā aur chintāse bhī mukta ho . tū svayamev sukharūp ho jāyagā . tere sukhake liye ham yah mārga batalā rahe haĩn. bāharake vyartha prayatnase sukh nahīn milegā ..266..
gnānī dravyake ālambanake balase, gnānamen nishchay- vyavahārakī maitrīpūrvak, āge barḥatā jātā hai aur chaitanya svayam apanī adbhutatāmen samā jātā hai ..267..
bāhya rog ātmākī sādhak dashāko nahīn rok
Page 105 of 212
PDF/HTML Page 120 of 227
single page version
bahinashrīke vachanāmr̥ut
sakate, ātmākī gnātr̥utvadhārāko nahīn toṛ sakate . pudgalapariṇatirūp upasarga kahīn ātmapariṇatiko nahīn badal sakate ..268..
aho ! dev-shāstra-guru maṅgal hain, upakārī hain . hamen to dev-shāstra-gurukā dāsatva chāhiye .
pūjya kahānagurudevase to mukti kā mārga milā hai . unhonne chāron orase mukti kā mārga prakāshit kiyā hai . gurudevakā apār upakār hai . vah upakār kaise bhūlā jāy ?
gurudevakā dravya to alaukik hai . unakā shrutagnān aur vāṇī āshcharyakārī hai .
param-upakārī gurudevakā dravya maṅgal hai, unakī amr̥utamayī vāṇī maṅgal hai . ve maṅgalamūrti hain, bhavodadhitāraṇahār hain, mahimāvanta guṇonse bharapūr hain .
pūjya gurudevake charaṇakamalakī bhakti aur unakā dāsatva nirantar ho ..269..