PDF/HTML Page 1581 of 1906
single page version
mumukṣuḥ- āpako ātmānubhūti bhī hai, thoḍā-sā ātmānubhūti karanekā saralatam rīti kyā hai? ham par dayā karake (batāīye).
samādhānaḥ- pahale maiṁ ātmā caitanyatattva hūn̐, vibhāv merā svabhāv nahīṁ hai. vibhāv ākulatāsvarūp hai, usameṁ kahīṁ sukh nahīṁ hai. usakī sukhabuddhi ṭūṭanī cāhiye. parameṁ lakṣya jātā hai, parase ekatvabuddhi hotī, parameṁ kartābuddhi hotī hai, ye sab toḍakar ātmāmeṁ jñāyakameṁ, maiṁ jñāyak hī hūn̐, jñāyakameṁ hī sab hai, sabakuch jñāyakameṁ hai, bāharameṁ nahīṁ hai, aisā bhedajñān karanā.
isaliye bāraṁbār maiṁ bhinna hūn̐, maiṁ caitanyatattttva hūn̐, vibhāv maiṁ nahīṁ hū̃n. caitanyako lakṣaṇase pahacān lenā ki ye caitanyalakṣaṇ merā hai, rāgakā lakṣaṇ bhinna hai. usakā lakṣaṇ bhinna hai. maiṁ nirākūl svabhāv hūn̐, ye ākulalakṣaṇ hai. usako bhinna-bhinna karake caitanyameṁ dr̥ṣṭi karanā. usakā kṣaṇ-kṣaṇameṁ bhedajñān karanā ki maiṁ caitanya anādiananta hū̃n. caitanyako grahaṇ karanā aur par taraph-se dr̥ṣṭi uṭhā lenā. aisā bāraṁbār karanā. aisī dr̥ṣṭi sthir na ho to bhī bāraṁbār usako grahaṇ karanā cāhiye ki maiṁ caitanya hūn̐, maiṁ caitanya hūn̐, aisā bāraṁbār bhītarameṁ-se bhedajñān karanā cāhiye. to vikalpa ṭūṭate haiṁ aur svānubhūti hotī hai.
pahale to caitanyako grahaṇ karanā cāhiye. use lakṣaṇ-se pahacānanā cāhiye. janma-
PDF/HTML Page 1582 of 1906
single page version
maraṇ karate-karate bāhar kriyāmeṁ ruk jātā hai, kahān̐-kahān̐ ruk jātā hai. muktikā mārga to bhītarameṁ hai aur svānubhūti ānanda ātmāmeṁ-se pragaṭ hotā hai, bāhar-se to ātā nahīṁ. isaliye bhītarameṁ jātā hai to bhītarameṁ-se caitanyadev prakāśamān hotā hai, vah bāhar- se nahīṁ hotā hai.
mumukṣuḥ- māteśvarī! ye vacanāmr̥tameṁ āyā hai ki ruci anuyāyī vīrya hai aur ham sab isīliye yahān̐ āye haiṁ aur āte rahate haiṁ, phir bhī hamārā sahī diśāmeṁ ... kyoṁ nahīṁ calatī hai?
samādhānaḥ- yahān̐ ruci hotī hai, lekin puruṣārtha nahīṁ hotā hai. ruci to hotī hai, lekin us jātakā puruṣārtha honā cāhiye. puruṣārtha manda hai. ruci, ātmākī ruci karanā. jo ātmā hai usako pahacānanā. usake pīche prayatna, bāraṁbār prayatna karanā cāhiye. rucikī tīvratā karanī cāhiye. kahīṁ cain na paḍe, maiṁ ātmā hūn̐, maiṁ ātmā hūn̐, kahīṁ cain na paḍe, vibhāvameṁ cain nahīṁ paḍanā cāhiye aur bhītarameṁ caitanyameṁ bāraṁbār dr̥ṣṭi, upayog bāraṁbār us taraph jānā cāhiye. to puruṣārtha karane-se pragaṭ hotā hai.
jaise sphaṭik nirmal hai, jal nirmal hai, vaise ātmā nirmal hī hai. par taraph dr̥ṣṭi, upayog jātā hai to usameṁ malinatā dikhanemeṁ ātī hai. bhītarameṁ to malinatā hai nahīṁ, to bhītarameṁ jo jātā hai ki maiṁ śuddha hūn̐, to śuddhātmā taraph jāne-se śuddha paryāy pragaṭ hotī hai. bāharameṁ upayog dene-se aśuddha paryāy pragaṭ hotī hai.
mumukṣuḥ- vacanāmr̥tameṁ āyā hai ki jñāyakake lakṣya-se tamām laukik kārya karanā. khāte-pīte, uṭhate-baiṭhate jñāyakakā lakṣya karanā. thoḍā-sā spaṣṭa kījiye.
samādhānaḥ- khāte-pīte (har vakta) ek jñāyakakā hī (lakṣya rakhanā). usameṁ ekatva nahīṁ honā. maiṁ jñāyak hūn̐, jñāyak hūn̐, yah pahale to abhayāsarūp-se hotā hai. yathārtha pariṇati jñān honeke bād jñānīko yathārtha pariṇati hotī hai. usako khāte-pīte usakī bhedajñānakī dhārā rahatī hai, maiṁ jñāyak hūn̐, jñāyak hū̃n. pahale to abhyās rahatā hai khātā- pīte ki maiṁ jñāyak hū̃n. ye khānekā svabhāv merā nahīṁ hai, ye śarīr bhī merā svabhāv nahīṁ hai, merā tattva nahīṁ hai, maiṁ to bhinna tattva hū̃n. aur vibhāv bhī merā svabhāv nahīṁ hai. isaliye khāte-pīte, calate-phirate, sote sabameṁ maiṁ jñāyak hūn̐, aisā abhyās karanā cāhiye.
jñānīkī to aisī sahaj daśā rahatī hai. khāte-pīte, sote, svapnameṁ jñāyak hūn̐, aisī jñāyakakī pariṇati-bhedajñānakī dhārā usako niraṁtar calatī rahatī hai. usameṁ truṭ nahīṁ paḍatī. pahale to usakā abhyās hotā hai ki maiṁ jñāyak hūn̐, jñāyak hū̃n. aise raṭan karane mātra nahīṁ parantu bhītarameṁ aisī taiyārī honī cāhiye ki maiṁ jñāyak hū̃n.
PDF/HTML Page 1583 of 1906
single page version
jñānameṁ-jñāyakameṁ sab kuch hai, sarvasva jñāyakameṁ hai, par bāharameṁ kuch nahīṁ hai. pahale to anubhūti hove tab usakā vedan hotā hai. pahale to maiṁ jñāyak hūn̐, usakā lakṣaṇ pahacānanā cāhiye ki jo jñāyak jānanevālā hai, vah maiṁ hī hū̃n. ye jo jñānalakṣaṇ hai, usako dharanevālā jñāyak hai. aise mūl tattvako grahaṇ karanā cāhiye. guṇake pīche jo guṇī hai, us guṇīko grahaṇ karanā cāhiye. mātra guṇ ek lakṣaṇako pīchānakar guṇīko lakṣyameṁ le lenā cāhiye ki maiṁ jñāyak hū̃n. aise.
ek paryāyamātra yā bāharako jānatā hai isaliye maiṁ jānanevālā nahīṁ, maiṁ svataḥ jñāyak hūn̐, svataḥsiddha jñāyak hū̃n. aise svataḥsiddha tattvako grahaṇ kar lenā cāhiye. usako koī ālamban-se jñāyak hai yā jānatā hai isaliye jñāyak hai, aisā nahīṁ hai. vah svataḥ jānanevālā jñāyak vahī maiṁ jñāyak hū̃n.
śāstrameṁ ātā hai na ki jitanā jñānamātra hai usameṁ ruci kar, usameṁ saṁtuṣṭa ho, usameṁ tujhe sukh aur anubhav prāpta hogā. jitanā jñān hai utanā tū hai. jitanā jñāyak- jo jñānasvarūp ātmā hai vahī tū hai. "isameṁ sadā rativaṁt ban, isameṁ sadā saṁtuṣṭa re.' usameṁ prīti kar, usameṁ ruci kar, usameṁ saṁtuṣṭa ho, usameṁ tujhe sukh-anupam sukhakī prāpti hogī. aise jñānamātra-jñāyakamātra ātmāmeṁ saṁtuṣṭa ho. usake liye sab vicār, vāṁcan, jñāyakakā abhyās karaneke liye hai. usakā dravya, usakā guṇ, usakī paryāy kyā hai, vah sab yathārtha samajhameṁ lenā cāhiye.
mumukṣuḥ- indriy jñān ātmānubhūtimeṁ kis prakār bādhak hai, thoḍā-sā spaṣṭa kījiye.
samādhānaḥ- indriy jñān to bhītarameṁ ātmānubhavameṁ sāthameeṁ ātā nahīṁ. atīndriy jñān jo jñān-se jñān pariṇamatā hai, vah jñānasvarūp ātmā hai, vahī ātmākā mūl svarūp hai. mūl svarūpako grahaṇ karanā cāhiye. bāhar rukane-se, bāhar rukane-se to sab kṣayopaśam jñān hai. usameṁ indriyoṁkā nimitta hotā hai. bāhar upayog jātā hai to bādhak hotā hai, parantu bhītarameṁ jo upayog hove, bhītarameṁ jo pariṇati hove to atīndriy jñān pragaṭ hotā hai.
apanī dr̥ṣṭikā doṣ hai ki dr̥ṣṭi bāharameṁ jātī hai, dr̥ṣṭi ekatvabuddhi karatī hai to vah bādhak hotī hai, ekatvabuddhi karane-se. parantu apane svarūpameṁ dr̥ṣṭi jāy aur svarūpameṁ līnatā hotī hai to atīndriy jñān pragaṭ hotā hai. bāhar upayog hone-se indriy jñān rahatā hai. ekatvabuddhi hone-se vah bādhak hotā hai. ekatvabuddhi ṭūṭ jāy to atīndriy jñān pragaṭ hotā hai. usameṁ līnatā hone-se vah āge baḍhatā hai. pahale svānubhūti hotī hai, phir usameṁ līnatā baḍhate-baḍhate daśā baḍhatī jātī hai to munioṁko to kṣaṇ-kṣaṇameṁ svarūp anubhūti hotī hai. aise anubhūti baḍhate-baḍhate kevalajñān hotā hai. aise svarūpameṁ
PDF/HTML Page 1584 of 1906
single page version
līnatā karane-se atīndriy jñān baḍhate jātā hai. atīndriyakā anubhav baḍhate jātā hai. bāhar ekatvabuddhi hone-se indriy jñān rahatā hai, bhītarameṁ upayog jāy to atīndriy jñān pragaṭ hotā hai. ekatvabuddhikā doṣ hai.
mumukṣuḥ- bahinaśrī! ye ekatvabuddhi to parapadāthā-se karanā nahīṁ cāhate, phir bhī lekin phir bhī us taraphalakṣya kyoṁ bār-bār jātā hai?
samādhānaḥ- karanā nahīṁ cāhatā hai to bhī pariṇati to aisī anādi-se ho rahī hai ekatvabuddhi. bhāvanā nahīṁ hai. ekatvabuddhi nahīṁ karanā, nahīṁ karanā (aisā hotā hai, lekin) bhītarameṁ ho rahī hai to usako toḍ denā cāhiye. vicār kare, sūkṣma upayog kare, prajñāchainī taiyār karake usako toḍ denā cāhiye.
jo vikalpakī jāl cal rahī hai, us vikalpake sāth ekatvabuddhi ho rahī hai. vah ekatvabuddhi toḍ denī cāhiye. icchā nahīṁ hove to toḍ denā cāhiye. saccī bhāvanā use kahanemeṁ ātī hai ki jo use toḍanekā prayatna kare. usako-ekatvabuddhi toḍanekā prayatna karanā cāhiye. svameṁ ekatva aur par-se vibhakta. svameṁ ekatvabuddhi karanā caitanyameṁ aur par-se vibhakta ho jānā. ekatvabuddhikā doṣ hai, mithyātva, bhūl hai vah vahī hai.
svameṁ ekatvabuddhi nahīṁ kī aur parameṁ ekatvabuddhi kī, is bhūlake kāraṇ sab bhūl calatī hai. sab pariṇati vibhāv taraph jātī hai. apanī ekatvabuddhiuhuyī to atīndriy jñān pragaṭ huā, līnatā pragaṭ huyī, to jñān, darśan, cāritra sabakī apanī or pariṇati huyī. par taraph dr̥ṣṭi hai to dr̥ṣṭi bhī mithyā, jñān bhī mithyā aur cāritra bhī mithyā. aur apanī taraph dr̥ṣṭi gayī to jñān samyak huā aur cāritra bhī samyak huā. sab samyak huā.
sarvaguṇāṁś so samyagdarśana. sarva guṇoṁkā aṁś samyagdarśanameṁ pragaṭ ho jātā hai. svarūp anubhavameṁ. aur vibhāvameṁ hai to sab vibhāvakī pariṇati hai. .. bāharameṁ mān liyā ki nau tattvakā śraddhān karate haiṁ yā chaḥ dravyakā śraddhān karate haiṁ, usameṁ samyagdarśan nahīṁ ho jātā hai. vah to vikalpa mātra hai. bhūtārtha nay-se caitanyako grahaṇ karatā hai to samyagdarśan hotā hai, to svānubhūti hotī hai. aur bhed vikalpameṁ rukane-se kahīṁ samyagdarśan nahīṁ ho sakatā hai. vah to bīcameṁ ātā hai. guṇakā bhed vicārameṁ āte haiṁ. usameṁ ruk jāy to svānubhūti nahīṁ hotī hai. vikalpa ṭūṭ jāy, usameṁ līnatā hove tab svānubhūti hotī hai. caitanyameṁ līnatā, caitanya taraph dr̥ṣṭi (kare) to svānubhūti hotī hai. jñān sabakā hotā hai. guṇakā, paryāyakā, sab jñānameṁ ātā hai.
samādhānaḥ- yathārtha bhāvanā, laganī aur puruṣārtha ho to pragaṭ hue binā rahatā hī nahīṁ. der lage, lekin us taraphakā prayatna ho aur vah aise hī puruṣārtha cālū
PDF/HTML Page 1585 of 1906
single page version
rakhe to pragaṭ hue binā nahīṁ rahatā.
mumukṣuḥ- ..
samādhānaḥ- laganī ādi karane jaisā hai. aisā puruṣārtha ho to prāpta hue binā rahatā hī nahīṁ. kṣaṇ-kṣaṇameṁ cain paḍe nahīṁ andar ātmāke binā, ātmākī prāpti binā cain paḍe nahīṁ. din aur rāt aisī lagan lage aṁtarameṁ to aisī caitanyakī dhārā ho to aṁtarameṁ prāpta hotā hai. aur to use svānubhūti hotī hai. vah to svayaṁko hī mālūm paḍatā hai. svayaṁ kahīṁ ṭik nahīṁ sakatā ho, bāharake koī prasaṁgoṁmeṁ koī vikalpoṁmeṁ use kahīṁ cain paḍe nahīṁ, ākulatā lage-duḥkh lage. vah svayaṁ hī svayaṁko grahaṇ kar sake ki aṁtarameṁ hī jāne jaisā hai, bāhar kahīṁ sukh nahīṁ hai. merā caitanya jñāyak svabhāv, vahī grahaṇ karane jaisā hai. ye sab ākulatārūp hai.
mumukṣuḥ- ..
samādhānaḥ- jānanā-dekhanā nahīṁ hove to bhī vah lakṣaṇ-se niścay kare ki bāharameṁ to kahīṁ sukh hai nahīṁ, ākulatā hai. sukh to caitanyatattvameṁ hai, bāharameṁ to nahīṁ hai. aisā vicār karake nakkī karanā, pratīt karanā cāhiye ki ānanda svabhāv to merā hai. ānanda-ānanda, sukh-sukhakī icchā karatā hai, lekin bāharameṁ sukh to milatā nahīṁ. vikalpameṁ sūkṣma dr̥ṣṭi-se dekhe to ākulatā hai. usameṁ kahīṁ sukh nahīṁ hai.
śubh yā aśubh donoṁ (bhāvameṁ) ākulatā hī hai. sukh to aṁtarameṁ hai. aisī pratīt karanī cāhiye. jñāyak svabhāv ātmāmeṁ ānanda aur jñān bharā hai, aisā lakṣaṇ-se pahacānanā cāhiye. dikhanemeṁ nahīṁ ātā hai to bhī vicār-se nakkī karanā cāhiye. nakkī karake prayatna karanā cāhiye. dev-guru-śāstra batāte haiṁ ki tere ātmāmeṁ sukh hai, ānanda hai. aisā pragaṭ karake ananta jīv muktiko prāpta hue haiṁ. ātmā svānubhūti karatā hai, kṣaṇ- kṣaṇameṁ ātmāmeṁ līn hotā hai. aisā jo dev-guru-śāstra batāte haiṁ, unakī vāṇīkī pratīt karanā. aur vicār karake apane lakṣaṇ-se nakkī karake pratīt karanā cāhiye. parīkṣā karake nakkī karanā cāhiye ki jñāyak ātmāmeṁ hī sukh hai, bāharameṁ nahīṁ hai. sukh apane svabhāvameṁ hai, bāharameṁ-se ātā nahīṁ. jñāyak jo jānanevālā hai usameṁ nirākūlatā hai. aisā koī ātmāmeṁ ānanda guṇ hai, svataṁtrapane. aisā lakṣaṇ-se nakkī karanā cāhiye. dikhanemeṁ nahīṁ ātā, pahale kahīṁ svānubhūti nahīṁ hotī, pahale to pratīt hotī hai.
jñānalakṣaṇ jānanemeṁ ātā hai, ānanda to jānanemeṁ nahīṁ ātā hai, to bhī vicār karake nakkī karanā cāhiye. mahāpuruṣ jo kahate haiṁ, unake vacan par viśvās karake, parīkṣā karake nakkī karanā cāhiye. bādameṁ usakā puruṣārtha karanā cāhiye. bāharameṁ to sab ākulatā hai. vikalpameṁ bhī, vicār kare to sab ākulatā hai. thakāvaṭ hai. viśrāṁti
PDF/HTML Page 1586 of 1906
single page version
to hai nahīṁ. viśrāṁti aur ānanda ātmāmeṁ hai.
jo jñānasvabhāv hai, jo dravya hai vah ananta svabhāv-se bharā huā hai. aisā dravyakā svabhāv pahacānanā cāhiye. ānanda koī jaḍameṁ to hai nahīṁ. to ānanda-ānanda jo bhītarameṁ uṭhatā hai, vah ānanda koī caitanyatattvakā hai, koī jaḍ padārthakā to hai nahīṁ. to ānanda apane svabhāvameṁ hai. kyoṁki svānubhūti pahale nahīṁ hotī, usakī pratīt pahale hotī hai. to pratīt-aisā dr̥ḍh niścay karake apanī or prayatna karanā. aisī pratīt yadi dr̥ḍh hove to prayatna hotā hai. ruci, pratīt dr̥ḍh hotī hai to prayatna apanī taraph jātā hai. ruci aur pratīt dr̥ḍh nahīṁ hotī to prayatna bhī nahīṁ hotā.
mumukṣuḥ- yahān̐ .. aisā huā ki pahale vedanameṁ khyālameṁ ānā cāhiye ki mujhe jo bāharameṁ vr̥tti jātī hai vah ākulatārūp hai. to yahān̐ duḥkh lage aur yahān̐-se kaise haṭhe aur kahān̐ ḍhūn̐ḍhe? kahān̐ sukh milegā? aisī prakriyā śurū-se hī hotī hai?
samādhānaḥ- ākulatā to vedanameṁ ātī hai, parantu sukh kahān̐ hai, ye to usako svānubhūti nahīṁ hotī hai. ye donoṁ sāthameṁ hotā hai. svarūpako grahaṇ kare aur parase chūṭatā hai. vāstavameṁ to svabhāvako grahaṇ karate hī vibhāv-se chūṭ jātā hai. parantu vicār kare, ākulatā lakṣaṇ hai, aisā vicār kare, khyālameṁ le, lekin ānandakī svānubhūti nahīṁ hai, isaliye khyālameṁ nahīṁ ātā. parantu vicār-se nakkī karatā hai ki ānanda ātmāmeṁ hai, bāharameṁ nahīṁ hai. yathārtha svabhāvako grahaṇ kare tab ākulatā chūṭatī hai. svānubhūti hotī hai to vibhāv-se bhed ho jātā hai. vāstavameṁ to aisā hai. parantu pahale aisā kram paḍatā hai. bhāvanā, ruci aur nakkī karatā hai to aisā nakkī karatā hai ki yah ākulatā hai, mere ātmāmeṁ sukh hai.
vāstavikapane to astiko grahaṇ karatā hai to nāstitva ho jātā hai. yathārthapane asti grahaṇ kare to usako ... parantu ye dekhanemeṁ nahīṁ ātā, kyā karanā? ākulatā vedanameṁ ātī hai ki ye to ākulatā hai. ākulatāmeṁ sukh lage to usameṁ sukh mān- mānakar usameṁ ananta kālase khaḍā hai. yathārthapane yadi tujhe duḥkh lage to sukh teremeṁ hai, terī or pratīt karake muḍ jā ki sukh meremeṁ hī hai. aisā nakkī karake svabhāv taraph muḍakar usameṁ bhedajñān karake usameṁ sthir ho jā. svabhāvakī astiko grahaṇ kar le. vyavahār-se aisā kram ātā hai. bākī svabhāvakī asti grahaṇ kare to nāsti ho jātī hai. dravya jñāyak, akhaṇḍa jñāyakako grahaṇ karatā hai, dravya par dr̥ṣṭi karatā hai. vah astiko grahaṇ karatā hai. guṇakā bhed bhī nahīṁ, vah dravya par dr̥ṣṭi karatā hai.
mumukṣuḥ- puruṣārtha karaneke liye dr̥ḍh pratīti honī cāhiye ki meremeṁ hī sukh hai. vahān̐-se...
PDF/HTML Page 1587 of 1906
single page version
samādhānaḥ- dr̥ḍh pratīti honī cāhiye. sukh meremeṁ hī hai, sarvasva meremeṁ hī hai, aisā nakkī karanā cāhiye. jitanā yah jñān hai, usameṁ saṁtuṣṭa ho, usameṁ sukh mān, usameṁ tr̥pta ho. to tujhe anupam sukhakī prāpti hogī. dikhatā hai .. jñānameṁ hī sab hai. usameṁ tr̥pta ho, usameṁ saṁtoṣ mān, usakī pratīt kar, usameṁ ruci kara. to tujhe anupam sukhakī prāpti hogī. vāstavameṁ niścayameṁ donoṁ sāthameṁ hote haiṁ, parantu usakā kram ātā hai.
mumukṣuḥ- bahut .. āpane kahā, pahale pratīti kar, to hī puruṣārtha śuru hogā.
samādhānaḥ- to hī śuru hogā.
mumukṣuḥ- puruṣārtha nahīṁ uṭhanekā kāraṇ yah hai ki dr̥ḍh pratīti us prakārakī nahīṁ hotī hai.
samādhānaḥ- pratītimeṁ mandatā rahatī hai, dr̥ḍhatā nahīṁ ātī hai. mumukṣuḥ- ātmākī tīvra jarūrat lage. tīvra jarūrat lage to apaneāp.. samādhānaḥ- puruṣārtha us taraph muḍatā jātā hai. ruci anuyāyī vīrya. pratīti dr̥ḍh ho to prayatna bhī us or calatā hai. mujhe isakī kī jarūrat hai, isakī jarūrat nahīṁ hai. aisā dr̥ḍh ho to prayatna bhī us or calatā hai. jagatakī mujhe koī jarūrat nahīṁ hai. merī jarūrat ātmāmeṁ hī hai. prayojan ho to sab ātmāke sāth prayojan hai. mujhe ātmākā prayojan hai. aur ātmākā mahān sādhan aise dev-guru-śāstrakā prayojan bāharameṁ, aṁtarameṁ ātmākā prayojana.