PDF/HTML Page 165 of 1906
single page version
mumukṣhuḥ- bhinna paḍane par jo vishvās āye ki aisā gnāyak main hūn̐, vahān̐ thoḍī dikkat hotī hai.
samādhānaḥ- ekatva ho rahā hai, isaliye aisā khyālamen ātā hai. parantu andar main gnāyak jānane vālā hūn̐, gneyako jānane vālā aise nahīn, rāg mishrit main nahīn, parantu akelā gnāyak jo jānane vālā hai vahī main hūn̐, andar gaharāīmen ūtarakar nij svabhāvako lakṣhyamen le to le sake aisā hai. bākī vaise lakṣhyamen lene jāye ki jānane vālā main, parako jāne vah main athavā rāgako jāne vah main, rāg mishrit gnān main, vah to use sthūlatāse pakaḍamen ātā hai. andar gaharāīmen jākar grahaṇ kare, aisī andarakī jignāsā, aisī laganī ho ki main kaun hūn̐? ye sab ho rahā hai, usamen main kaun hūn̐? svayam svayaṅke svabhāvako lakṣhyamen lekar bhinna hokar grahaṇ karanā chāhe to kar sake aisā hai. lekin andar gaharāīmen ūtare, utanī lagan laganī chāhiye, utanī jignāsā (honī chāhiye) ki main kaun hūn̐? mujhe kaise grahaṇ ho? to svayam svayaṅko grahaṇ kiye binā rahatā nahī̃n. svayam hī hai. sthūlatāse rāg mishrit grahaṇ hotā hai. lakṣhaṇako bhinna karake lakṣhaṇ svayam pahachān sake aisā hai.
mumukṣhuḥ- anumān gnānase vichār karate hain tab to khyālamen ātā hai ki ye jānatā hai kaun? jānatā hai vah ātmā hai, vah gnāyak hai aur vah tū hai. aise anumānase (hotā hai). lekin jab svasanmukh hokar lakṣhaṇako khyālamen lenekā prayatna karate hain, kyoṅki lakṣhaṇase lakṣhyako pakaḍanā hai, ab lakṣhaṇ hī bhinna nahīn paḍe aur rāg mishrit khyālamen āye yā gney mishrit khyālamen āye ki yah jānane vālā main hūn̐, isaprakār usamen sthāpanā kaise karanī?
samādhānaḥ- svayaṅko andar laganī lage to vah svayam apanī sthāpanā kar sakatā hai aur bhinna paḍ sakatā hai. lekin svayam bhinna hī nahīn paḍatā. vikalpase aisā karane jāye to rāg mishrit use khyālamen ātā hai. lekin andarase svayam bhinna hokar grahaṇ karanā chāhe to kar sake aisā hai. parantu utanā antaramen svayaṅko andar laganā chāhiye. gaharāīmen ūtarakar grahaṇ karanā chāhiye, to hotā hai.
PDF/HTML Page 166 of 1906
single page version
main-panā, main.. main.. main jo ho rahā hai, vah main kaun hūn̐? main jānane vālā hū̃n. aise vikalpase main jānane vālā, aise nahīn, parantu merā astitva jo hai, astitva hai vahī main hū̃n. jis astitvamen rāg nahīn hai, jis astitvamen vikalpa nahīn hai, jis astitvamen... us lakṣhaṇase vikalpase pahachāne ki ye jānane vālā main hūn̐, parantu merā jo astitva main hūn̐, rāg binākā, vikalpa binākā, mātra akelā jānane vālā chaitanya vahī main hūn̐, isaprakār svayam svayaṅko, jise lagī ho vah grahaṇ kar sakatā hai.
mumukṣhuḥ- gaharāīse, vah utanā gaharāīmen ūtare to āpakā aisā kahanā hai ki vah gnān lakṣhaṇ bhinna hokar use khyālamen āye?
samādhānaḥ- bhinna hokar andar grahaṇ kar sakatā hai. rāg hone par bhī svayam andar bhinna hokar svayam svayaṅko grahaṇ kar sakatā hai. andar svānubhūtimen sthir hotā hai vah alag bāt hai, lekin lakṣhaṇase pratīt dvārā bhī vah pahachān sakatā hai. ūtanā gaharāīmen jāye, utanī laganī lage, andar use grahaṇ kiye binā chain nahīn paḍe, utanā use lage to svayam andarase grahaṇ ho sakatā hai. vikalpa nahīn, rāg nahīn, bāharase jāne vah main nahīn, main to main jānane vālā hai vahī main hūn̐, isaprakār svayam jānane vālā hai vahī main hū̃n. koī anyake āshrayase, dūsareko jānatā hūn̐ isaliye jānane vālā hūn̐ (aise nahīn), main svayam hī jānane vālā hū̃n. isaprakār svayam svayaṅko grahaṇ kar sakatā hai.
mumukṣhuḥ- āp kahate ho tab vichārase nakkī hotā hai ki vikalpa binākā anādikā aisā main gnāyak hūn̐, vah vichāramen to barābar ātā hai, parantu jab vāstavamen use andarase grahaṇ karanekā prayatna karate hain tab, lakṣhaṇ hī bhinna nahīn paḍatā hai, ki jisake dvārā andar (lakṣhyako grahaṇ kar sake).
samādhānaḥ- .. vahī main hūn̐, yah merā astitva-chaitanya astitva hai vahī main hūn̐, ye sab kuchh main nahīn hū̃n. ye sab rāg, vikalpa ādi jānanemen āte hain vah merā svarūp nahīn hai. main akelā jānane vālā, svayam jānane vālā hai vahī main hū̃n. isaprakār svayam svayaṅko grahaṇ kar sakatā hai. sthūlatāse aise grahaṇ hotā hai ki ye jānatā hai vah maĩn. ye jānā, vah jānā, rāgako jānā, vikalpa hote hain usamen jo jānane vālā hai vah main hū̃n. bīchamen vikalpa, rāgādi āye, lekin main vah nahīn, main akelā usase rahit main hū̃n. mātra vikalpase nahīn, lekin main svayam jānane vālā hī hū̃n.
mumukṣhuḥ- āp kahate ho parantu abhī khyālamen utanā ātā hai ki rāg hai, vr̥uttikā utthān hotā hai vah rāg hai, itanā khyālamen ātā hai, parantu jānapanā, jānapanā anumānamen lete hain to khyālamen ātā hai ki jānapanā yānī svaparaprakāshakapanā mātra. aisī trikāl sāmarthyarūp pūrṇa vastu ki jisamen dūsare ananta guṇ rahe hain, vahī main hū̃n. lekin usase
PDF/HTML Page 167 of 1906
single page version
āge gnānamen vah lakṣhaṇ-vah bhāv sthir rahe, aisā nahīn hotā.
samādhānaḥ- .. hotā hai isaliye ṭikatā nahī̃n. mātra vikalpase grahaṇ hotā hai isaliye vah ṭikatā nahī̃n. bārambār vichār kare tab use khyālamen ātā hai. vah sthūl hai. andar jo jānane vālā hai vahī main hūn̐, aise andarase grahaṇ honā chāhiye. merā astitva, yahī main hū̃n. laganī lage to vah grahaṇ ho aisā hai. phir ṭike kitanā vah usake puruṣhārtha anusār (hotā hai), parantu vah andarase grahaṇ ho sake aisā hai. vikalpa, rāgādi ho to bhī vah gauṇ hokar, yah jānane vālā main hūn̐, aise grahaṇ ho sake aisā hai.
mumukṣhuḥ- āp kahate ho vah khyālamen ātā hai ki, gnāyakakā astitva tū grahaṇ kar aur vah terā astitva..
samādhānaḥ- ... lakṣhaṇ bhinna nahīn hai. vah svayam hī hai. lakṣhaṇ aur lakṣhya donon ek hī hai, donon bhinna-bhinna nahīn hai. jisakā lakṣhaṇ hai vah svayam hī hai. dravya svayam hī hai, vah lakṣhaṇ dravyakā hī hai. lakṣhaṇ aur lakṣhya donon ek hī hai, donon alag nahīn hai. mātra guṇabhed hotā hai. grahaṇ jo hotā hai vahī vastu hai. vastu svayam us lakṣhaṇase bhinna nahīn hai. donon abhed hī hai. ... aisā kram nahīn paḍatā ki yah lakṣhaṇ, yah lakṣhya. aisā bhed nahīn paḍatā. jo lakṣhaṇako pahachānane jātā hai, vah svayam lakṣhyako pahachānatā hai. usamen bhed nahīn paḍatā. jo yathārtharūpase lakṣhaṇako pahachānatā hai, use lakṣhya- lakṣhaṇakā bhed nahīn paḍatā. yah lakṣhaṇ hai vahī mere dravyakā svanyakā hai. use sāthamen grahaṇ hotā hai.
guṇabhed to ek... usamen ananta guṇ hai, us apekṣhāse guṇabhed hotā hai. ki ye gnān jānanekā lakṣhaṇ, ānandakā ānanda lakṣhaṇ, aise lakṣhaṇ bhinna paḍate haĩn. lekin gnānalakṣhaṇ asādhāraṇ hai. pūrṇa gnāyak, jānane vālā chāron orase jānane vālā hī hai. vah jānane vālā hai vahī main hūn̐, dravya aur guṇ donon guṇabhedase bhinna paḍate hain, vastubhedase bhinna nahīn hai. isamen to use vastu grahaṇ karanī hai. isaliye jo lakṣhaṇako grahaṇ karane jāye usakā dhyey to vastuko grahaṇ karanekā hai. jo lakṣhaṇ grahaṇ karatā hai, vah lakṣhyako sāthamen grahaṇ karatā hai. yathārtharūpase ho to.
mumukṣhuḥ- āpako aisā kahanā hai ki, jise tīvra lagan lagī, vah lakṣhaṇ pakaḍane jātā hai vahān̐ pūrā lakṣhya hī grahaṇ ho jātā hai?
samādhānaḥ- hān̐, yathārtha lakṣhaṇ grahaṇ kare to lakṣhya grahaṇ ho jātā hai. andar usakā dhyey yah hai ki mujhe pūrṇa dravya grahaṇ karanā hai. mātra lakṣhaṇ grahaṇ karanekā usakā dhyey nahīn hai. gnān hai vah asādhāraṇ lakṣhaṇ hai.
mumukṣhuḥ- āpako aisā kahanā hai ki lakṣhaṇ grahaṇ ho to lakṣhya sīdhā ek
PDF/HTML Page 168 of 1906
single page version
sāth hī grahaṇ ho jātā hai?
samādhānaḥ- ek sāth grahaṇ ho jātā hai. sthūl hai isaliye use... vāstavik bhed nahīn hai. sañgnā bhed hai, kārya bhed hai, aisā hai. ānandakā kārya, jānanekā kārya, aise hai. vastu bhed nahīn hai.
..yathārthapane yadi lakṣhaṇ grahaṇ ho to lakṣhya aur lakṣhaṇ donon sāthamen hī grahaṇ ho jāte haĩn. jo pahale sīdhā dravyako nahīn pahachānatā hai use aisā kahanemen ātā hai, tū lakṣhaṇ dvārā lakṣhyako pahachāna. kaise pahachānanā? aisā kahe to jānane vālekā lakṣhaṇ dikhatā hai, vah jānane vālā hai vahī main hū̃n. us lakṣhaṇ dvārā lakṣhyako pahachān le, aisā kahanemen ātā hai. parantu vah lakṣhaṇ yathārthapane pahachāne use khaḍā nahīn rahanā paḍatā ki yah lakṣhaṇ aur yah lakṣhya. aise use bhinna karake grahaṇ nahīn karanā paḍatā. lakṣhaṇ grahaṇ kare usake sāth hī use lakṣhya grahaṇ ho jātā hai. yathārthapane lakṣhaṇ grahaṇ kare to usakā lakṣhya dravya sāthamen hī grahaṇ ho jātā hai. pahale lakṣhaṇ grahaṇ kare, phir dravya grahaṇ kare, vah sab to sthūlatāmen jātā hai.
yathārthapane lakṣhaṇ grahaṇ kare, lakṣhaṇake sāth lakṣhya grahaṇ hotā hai. vah bhinna-bhinna sthānamen nahīn rahate. jahān̐ lakṣhaṇ hai, vahīn lakṣhya hai aur jo lakṣhya hai, vahī lakṣhaṇ hai. lakṣhya aur lakṣhaṇ donon ekasāth hai. donon sāthamen grahaṇ hote haĩn.
samādhānaḥ- vah bhāv bīchamen hote haĩn. dev-guru-shāstrakī mahimā ādi hote haĩn. andar ātmā to sabase bhinna, usakā svabhāv bhinna hai, use pahachānanā. sachchā to vahī hai, gurudevane batāyā hai, bhedagnān karanā.
mumukṣhuḥ- bhūtārtha bhāv hī, jisakī dr̥uṣhṭi karake, jo samyagdr̥uṣhṭiko gochar hai,..
samādhānaḥ- pāriṇāmikabhāv na?
mumukṣhuḥ- hān̐, pāriṇāmikabhāva. samādhanaḥ- vah bhāv hai. usakī dr̥uṣhṭi karake yānī dravya par dr̥uṣhṭi ātī hai. pāriṇāmik bhāv hai usamen koī bhed nahīn paḍatā. udayabhāv, upashamabhāv sab apekṣhit hai, yah nirapekṣha bhāv hai. pāriṇāmikabhāvamenn koī apekṣhā nahīn hai. vah ātmākā sahaj svarūp hai. vah bhāv hai. isaliye ek bhāv par dr̥uṣhṭi rakhanī aisā usakā āshay nahīn hai. usamen āshay pūrṇa dravya par dr̥uṣhṭi karanekā hai. pāriṇāmikabhāvakā artha yah hai.
pāriṇāmik bhāvase, pratyek dravya paramapāriṇāmikabhāv svarūp hai. pāriṇāmikabhāv anādiananta hai. jo dravyakā sahaj svarūp hai, us sahaj svarūpase dravya hai. sahaj svarūparūp hī rahatā hai. usake gnān, darshan, chāritra sab sahajarūp yānī dravyarūp hī hai. yānī usamen koī bhed nahīn hai. dr̥uṣhṭi rakhanī yānī ek bhāv par dr̥uṣhṭi karanī, aisā nahīn hai.
PDF/HTML Page 169 of 1906
single page version
usamen pūrā dravya ā jātā hai. dravya par dr̥uṣhṭi karanese usamen pāriṇāmikabhāv samā jātā hai.
mumukṣhuḥ- pāriṇāmikabhāv.. donon ekārtha hai aisā nahīn kah sakate?
samādhānaḥ- ek artha hai aisā nahīn, parantu us pāriṇāmikabhāvamen dravya hī ā jātā hai. pūrṇa dravya usamen ā jātā hai.
mumukṣhuḥ- kṣhāyik paryāy athavā kevalagnānakī paryāy bāhar rah jātī hai, to phir pīchhe dravyakī koī ..
samādhānaḥ- kṣhāyikabhāv to paryāy hai na, dravya to anādiananta hai. kṣhāyikabhāv bādamen pragaṭ hotā hai, vah anādiananta nahīn hai. isaliye usamen pāriṇāmikabhāv to anādiananta hai. isaliye dravya par dr̥uṣhṭi karanepar usamen pāriṇāmikabhāv ā jātā hai. usamen kṣhāyikabhāv to sādiananta hotā hai.
mumukṣhuḥ- kevalagnānakī paryāy bhī nahīn hai.
samādhānaḥ- kevalagnānakī paryāy nahīn hai. kevalagnānakī shakti hai.
mumukṣhuḥ- shakti hai?
samādhānaḥ- hān̐, shakti hai, paryāy nahīn hai. pariṇamanarūp paryāy nahīn hai, shakti hai. sab pāriṇāmikabhāvarūp hai. sahaj ātmā sahaj gnānasvarūp hai, sahaj darshanasvarūp hai, sahaj chāritrasvarūp hai. lekin vah chāritra yānī kaun-sā chāritra? pūrṇa pragaṭ chāritra, vah chāritra nahī̃n. sahaj chāritra jo svābhāvik sahaj shaktirūp hai, vah sab usamen ā jātā hai. sahaj darshan, sahaj gnān, sahaj chāritra, sahaj balasvarūp ādi sab sahaj hai. vah pāriṇāmikabhāvarūp hai. pāriṇāmikabhāv anādiananta hai. usamen pūrṇa gnāyak ā jātā hai. dravya par dr̥uṣhṭi kī usamen pāriṇāmikabhāv ā jātā hai. pāriṇāmikabhāvako grahaṇ karanā athavā dravyako grahaṇ karanā, donon ek svarūp hī hai. chhahon dravyamẽn. parantu pāriṇāmikabhāv anādiananta hai. dravya jaise anādiananta hai, vaise pāriṇāmikabhāv dravyamen anādiananta hai. bākī udayabhāv ādi sab apekṣhit hai. kṣhāyikabhāv, upashamabhāv, kṣhayopashamabhāv ādi.
mumukṣhuḥ- dravyako pāriṇāmikabhāvako kathañchit bhed kah sakate hain?
samādhānaḥ- guṇ-guṇīkā bhed kah sakate haĩn. koī apekṣhāse guṇ-guṇī bhed kah sakate haĩn.
mumukṣhuḥ- pāriṇāmikabhāvako guṇ kahate hain?
samādhānaḥ- pāriṇāmikabhāvako guṇ kahate hain, hān̐, guṇ kahate haĩn.
mumukṣhuḥ- guṇoṅkā samūh hai?
PDF/HTML Page 170 of 1906
single page version
samādhānaḥ- guṇ-guṇ kahate haĩn. pāriṇāmikabhāv anādiananta hai, isaliye guṇ hai. vah paryāy nahīn hai.
mumukṣhuḥ- jab dr̥uṣhṭi ātmā par jātī hai, tab āshray kiyā aisā kahanemen ātā hai. parantu kevalagnān hone par āshray chhūṭ jātā hai?
samādhānaḥ- dr̥uṣhṭine ātmākā āshray liyā. dravya par dr̥uṣhṭi gayī, vah dr̥uṣhṭi vahān̐ shāshvat sahaj ho jātī hai. pahale use sahaj nahīn hotā, puruṣhārtha karake dr̥uṣhṭi pragaṭ kī. jo dr̥uṣhṭi pragaṭ huyī, (vah) dr̥uṣhṭi shāshvat rahatī hai. kevalagnān pragaṭ hotā hai tab āshray nahīn hotā, vikalpayukta āshray nahīn hotā, kevalagnānīko. use to sahaj pariṇaman hotā hai. āshray chhūṭ gayā yānī use vikalpa chhūṭ gaye. bākī jo pariṇati svayaṅkī or muḍī so muḍī, vah to shāshvat hai. svayaṅkī or muḍ gayī, gnāyakamen pariṇati (gayī), gnāyakako lakṣhyamen liyā, gnāyak par jo dr̥uṣhṭi thambh gayī vah sahaj hai. āshray yānī use bojh nahīn hai. vikalpakā bojh chhūṭ gayā. dr̥uṣhṭi to sahaj hai. dr̥uṣhṭi to sahaj sadāke liye hai. dr̥uṣhṭi, gnān, kevalagnān honepar gnān pūrṇa ho jātā hai.
mumukṣhuḥ- kevalagnān honepar āshray chhūṭ nahīn jātā.
samādhānaḥ- vikalpa chhūṭ jāte hain, āshray to... usane dishā badalī, dr̥uṣhṭi bāhar thī, andar gayī. dishā badal dī. lakṣhyamen liyā, ātmākī or pariṇati gayī vah sadā rah gayī. apanī pariṇati gayī, svayaṅkā āshray liyā, vikalpa chhūṭ gaye isaliye nirvikalpa dashā shāshvat rah gayī. dr̥uṣhṭi shāshvat aur gnān jaisā thā vaisā pūrṇa nirmal ho gayā. sab shāshvat pariṇatirūp ho gayā. vikalpakī upādhi chhūṭ gayī. nirupādhi sahaj ho gayā. darshan, gnān, chāritra jo ātmāmen pragaṭ hue vah sādhanārūp the, vah pūrṇa sahajarūp ho gaye.