૨૩૬
ભિન્ન હૈં. વહ સબ સ્વતંત્ર હૈં ઔર એક ઓર કહેં કિ દ્રવ્યકે આશ્રય-સે હૈ. દ્રવ્યકા આશ્રય ન હો તો અનન્ત કાલમેં જો-જો ઉસે બના હૈ, વહ સબ કહાઁ-સે (આતા હૈ)? અન્દર ઉસે સ્ફૂરણામેં આતા હૈ. અન્દર સંસ્કાર હૈ. પર્યાય ચલી ગયી હૈ તો ભી.
મુમુક્ષુઃ- સંસ્કાર રહ જાતે હૈં.
સમાધાનઃ- સંસ્કાર રહ જાતે હૈં. ઉસ પર્યાયને કામ કિયા, ઇસ પર્યાયકો કોઈ ભી મેલ નહીં હૈ, ઉસે કોઈ મેલ નહીં હૈ. તો ફિર દ્રવ્ય બિલકૂલ ભિન્ન હો ગયા. તો સ્વયં જો મુક્તિકા માર્ગ પ્રગટ કરતા હૈ, યહ વિભાવ મેરા નહીં હૈ, સ્વભાવ પ્રગટ કરો, એક પર્યાયકો દૂસરી પર્યાયકે સાથ મેલ હી નહીં હૈ તો ફિર કરના કહાઁ રહતા હૈ? કુછ નહીં રહા. ટૂકડે હો ગયે. બીચમેં એક નિત્ય શાશ્વત દ્રવ્ય હૈ. પર્યાય પલટ જાતી હૈ. દ્રવ્ય હૈ. સર્વ અપેક્ષાકા મેલ કરકે સાધના કરને જૈસી હૈ. કબ, કહાઁ, કિસકા વજન દેકર કરના હૈ (વહ સમઝના ચાહિયે).
મુમુક્ષુઃ- .. ઔર કથંચિત ઉસકી સ્વતંત્રતા દ્રવ્યસે..
સમાધાનઃ- વહ ભી હૈ. કથંચિત સ્વતંત્રતા હૈ ઔર ઉસકે આશ્રયસે હોતી હૈ વહ ભી હૈ. દોનોં અપેક્ષા (સમઝની).
મુમુક્ષુઃ- ... ઔર પરકા દ્રવ્ય સ્વતંત્ર હૈ, ઉન દોનોંમેં કથંચિત.. જિસ અપેક્ષા- સે દ્રવ્યકા આશ્રય હૈ, ઉસ અપેક્ષા-સે દ્રવ્યકા આશ્રય હૈ હી ઔર જિસ અપેક્ષા-સે પર્યાય દ્રવ્ય-સે સ્વતંત્ર હૈ, ઉસ અપેક્ષા-સે પર્યાય સ્વતંત્ર હૈ, ઐસા લેના હૈ?
સમાધાનઃ- દ્રવ્યકા આશ્રય હૈ. પર્યાયકો દ્રવ્યકા આશ્રય ભી હૈ, વહ અપેક્ષા ભી હૈ. ઔર કથંચિત સ્વતંત્ર હૈ, વહ અપેક્ષા ભી હૈ. પ્રત્યેક પર્યાય સ્વતંત્ર પરિણમતી હૈ. પરસ્પર એકદૂસરેકે આશ્રય-સે પરિણમતી હૈ, ઐસા નહીં હૈ. સ્વતંત્ર પરિણમતી હૈ. પરન્તુ દ્રવ્યકે આશ્રય-સે પરિણમતી હૈ, ઐસી અપેક્ષા ભી હૈ. બિલકૂલ સર્વથા સ્વતંત્ર હો તો જિતની પર્યાય, ઉતને દ્રવ્ય હો જાય. બિલકૂલ સ્વતંત્ર (હો તો) જિતની પર્યાય, ઉતને દ્રવ્ય બન જાય.
દ્રવ્ય હૈ વહ ત્રિકાલ હૈ, શાશ્વત હૈ. શક્તિઓં-સે ભરપૂર દ્રવ્ય હૈ. પર્યાય તો એક ક્ષણકે લિયે હૈ. જિસ ક્ષણ પરિણમિત હોકર આયે, ઉતના હૈ ઉસમેં. એક ક્ષણ પર્યાય પરિણમે, ઉસસે તો અનન્ત શક્તિ-સે ભરપૂર દ્રવ્ય હૈ. વિભાવ પર્યાય અલગ બાત હૈ, સ્વભાવ પર્યાયમેં તો અનન્ત શક્તિ-સે ભરપૂર સ્વભાવપર્યાય તો ઉસમેં અનન્ત જો આયે, ઉસસે અતિરિક્ત દ્રવ્યમેં અનન્ત ભરા હૈ. પર્યાયકી શક્તિ તો અમુક હૈ ઔર દ્રવ્ય તો અનન્ત શક્તિઓં- સે ભરપૂર હૈ. ... ઐસે પર્યાયકે ષટકારક અમુક અપેક્ષાસે હૈ. બાકી જૈસા સ્વતંત્ર દ્રવ્ય હૈ, ઐસી પર્યાય (સ્વતંત્ર નહીં હૈ). પર્યાયકો તો દ્રવ્યકા આશ્રય હૈ, વહ અપેક્ષા તો સાથમેં હૈ.