૩૩૪ સે ભરપૂર ઐસા ચૈતન્યદ્રવ્ય, ઉસકી સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ તો ઉસે ઐસા લગતા હૈ કિ યે સબ હમારે હૈં. દ્રવ્ય, અખણ્ડ દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ હૈ, તો ભી યે સબ ગુણ ઉસકે જ્ઞાનમેં વર્તતા હૈ કિ યે સબ હમારા હૈ, યે કોઈ હમારા નહીં હૈ. ઉસકી ભાવનામેં વહ સબ આતા હૈ.
દૃષ્ટિ, જ્ઞાન, ચારિત્ર, અનેક પ્રકારકી અપેક્ષાએઁ સાધ્ય-સાધક ભાવમેં હોતી હૈ. અનેકાન્તમયી મૂર્તિ નિત્યમેવ પ્રકાશતામ. અનેકાન્ત સ્વભાવ હૈ. એક તરફ-સે દેખો તો ક્લેશ-કાલિમા દિખે. એક તરફ-સે શુદ્ધાત્મા દિખે, એક તરફ સાધકદશા હો. અનેક જાતકી પર્યાય દિખે. અતઃ વહ અનેકાન્ત સ્વરૂપ હૈ. અનેક અપેક્ષાએઁ સાધક દશામેંં હોતી હૈં. ઔર પૂર્ણ હો તો ભી ઉસમેં અનન્ત ગુણ ઔર અનન્ત પર્યાયેં,...
મુમુક્ષુઃ- .. ભેદજ્ઞાન વર્તતા હૈ ઔર સંવેદનમેં તો સ્વભાવકે સાથ અભેદ જ્ઞાન હોતા હૈ, તો ભેદજ્ઞાનકી વ્યવસ્થા ક્યા?
સમાધાનઃ- વિકલ્પ હૈ વહ તો અભ્યાસરૂપ ભેદજ્ઞાન હૈ ઔર સ્વાનુભૂતિમેં ભેદજ્ઞાનકા વિકલ્પ નહીં હૈ, નિર્વિકલ્પ દશા હૈ. બીચકી સાધકદશામેં ભેદજ્ઞાનકી ધારા, વહ ઉસે સહજ પરિણતિરૂપ હોતી હૈ. ઉસે વિકલ્પરૂપ નહીં હૈ. ઉસે, મૈં ભેદજ્ઞાન કરુઁ, ઐસા નહીં હૈ. પરન્તુ ઉસે સહજ જ્ઞાયકકી ધારા ઔર ઉદયકી ધારા, દોનોં ભિન્ન ધારા સાધકદશામેં વર્તતી હૈ. ઉદયધારા ઔર જ્ઞાનધારા-જ્ઞાયકકી ધારા. દોનોં જાતકી ભેદજ્ઞાનકી ધારા ઉસે વર્તતી હી હૈ.
શાસ્ત્રમેં આતા હૈ કિ ભેદજ્ઞાન તબતક અવિચ્છિન્ન ધારા-સે ભાના કિ જબતક જ્ઞાન જ્ઞાનમેં સ્થિર ન હો જાય. ઇસલિયે અમુક અંશમેં સ્થિર ન હો જાય ઔર પૂર્ણ સ્થિર ન હો જાય, વીતરાગ દશા ન હો તબતક ભેદજ્ઞાન અવિચ્છિન્ન ધારા-સે ભાના. ઉસમેં ત્રુટક ન પડે ઐસા. ઐસી સહજ ભેદજ્ઞાનકી ધારા, સમ્યગ્દૃષ્ટિકો સહજ ભેદજ્ઞાનકી ધારા હોતી હૈ. જ્ઞાયકકી જ્ઞાયકધારા ઔર વિભાવકી વિભાવધારા. અલ્પ અસ્થિરતા હોતી હૈ વહ વિભાવધારા હૈ. ઔર જ્ઞાયક જ્ઞાયકરૂપ પરિણમતા હૈ, વહ વિકલ્પરૂપ નહીં હૈ, પરન્તુ સહજ હૈ. જૈસે એકત્વબુદ્ધિકી ધારા સહજ અનાદિ કાલસે ચલ રહી હૈ, ઉસમેં ઉસે કુછ યાદ નહીં કરના પડતા યા ઉસે ધોખના નહીં પડતા, એકત્વબુદ્ધિકી ધારા (વર્તતી હૈ). વૈસે ઉસે ભેદજ્ઞાનકી ધારા ઐસી સહજ હો ગયી હૈ કિ જ્ઞાયક જ્ઞાયકરૂપ પરિણમતા રહતા હૈ ઔર વિભાવ વિભાવરૂપ. ઉસકી અલ્પ અસ્થિરતા હૈ ઇસલિયે વિભાવધારા ઔર જ્ઞાયકધારા દોનોં ધારા રહતી હૈ. ફિર વીતરાગદશા હોતી હૈ, તબ દો ધારા નહીં રહતી. સ્વાનુભૂતિમેં દો ધારા નહીં હોતી.
મુમુક્ષુઃ- દોનોં ધારા ભિન્ન-ભિન્ન પરિણમતી હૈ, વહી ભેદજ્ઞાનકા અસ્તિત્વ..
સમાધાનઃ- વહ ભેદજ્ઞાન હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પર્યાયમેં દ્રવ્યત્વ નહીં હૈ ઔર દ્રવ્યમેં અર્થાત ધ્રુવમેં પર્યાયત્વ નહીં હૈ.