૨૪૩
ઉસકે લિયે ક્યા ઉપાય હૈ?
સમાધાનઃ- અપેક્ષાએઁ બહુત હૈં. મૂલ દ્રવ્યદૃષ્ટિકા પ્રયોજન, મુક્તિકા માર્ગ જિસસે સધે વહ ગ્રહણ કરના. દ્રવ્ય-પર્યાયકા, નિશ્ચય-વ્યવહારકા સમ્બન્ધ કૈસે હૈ, વહ વિચારના. મૈં શાશ્વત અનાદિઅનન્ત દ્રવ્ય હૂઁ, ઉસમેં પર્યાયકી સાધના કૈસે હોવે? પર્યાય અધૂરી હૈ, દ્રવ્ય પૂર્ણ હૈ, ઉસકા મેલ કૈસે હોવે? યહ સબ સન્ધ કરકે, શાસ્ત્રમેં બહુત અપેક્ષાએઁ આતી હૈ, ઉન સબ અપેક્ષાઓંકા સમ્બન્ધ કરકે આત્મામેં જૈસે લાભ હો, વૈસા કરના. દ્રવ્યાનુયોગમેં બહુત આતા હૈ. ઉસકો યથાર્થ સમઝ લેના ચાહિયે.
અનાદિ-સે ભ્રમ હો રહા હૈ, એકત્વબુદ્ધિ-પર્યાયમેં દૃષ્ટિ હૈ. દ્રવ્ય અનાદિઅનન્ત શાશ્વત શુદ્ધ હૈ, ઉસમેં પર્યાયકી અશુદ્ધતા કૈસે હૈ? ઉસકી સાધના કૈસે હોવે? સાધ્ય પૂર્ણકા લક્ષ્ય કરકે ઔર પર્યાયકી સાધના-શુદ્ધાત્મામેં શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ હોતી હૈ. સમ્યગ્દર્શન હોવે તો તુરન્ત કેવલજ્ઞાન નહીં હોતા હૈ. બીચમેં સાધકદશા રહતી હૈ. તો દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ કરકે સ્વાનુભૂતિ ઔર સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ હોવે તો ભી લીનતા બાકી રહતી હૈ. કેવલજ્ઞાન (હોને તક). સાધક ઔર સાધ્યકા કૈસે મેલ હૈ? યહ સબ સમઝકર સબ અપેક્ષા સમઝની ચાહિયે. દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયકી સબ અપેક્ષા સમઝકર, મુખ્ય મુક્તિ માર્ગ કૈસે હૈ વહ ગ્રહણ કરના ચાહિયે.
દ્રવ્યદૃષ્ટિકે પ્રયોજનકે સાથ નિશ્ચય-વ્યવહારકા સમ્બન્ધ કૈસે હૈ, યહ સમઝકર સબ સમઝના ચાહિયે. દ્રવ્યદૃષ્ટિ મુખ્ય રખકર ઉસમેં પર્યાય ભી અશુદ્ધ હૈ, કૈસે સ્વાનુભૂતિ હોવે? ઉસકી પૂર્ણતા હોવે, ઉસકી લીનતા હોવે, યહ કેવલજ્ઞાન તક ઐસા સબ મેલ કરકે સબ સમઝના ચાહિયે.
મુમુક્ષુઃ- પર્યાય ગૌણ કરકે ભિન્ન કહી જાતી હૈ યા વાસ્તવમેં વહ ભિન્ન હોકરકે દૃષ્ટિકે વિષયકો વિષય બનાતી હૈ?
સમાધાનઃ- વાસ્તવિક ભિન્ન નહીં હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિ મુખ્ય હોતી હૈ તો ઉસમેં પર્યાય ગૌણ હો જાતી હૈ. વહ (-પર્યાય) અંશ હૈ, વહ (-દ્રવ્ય) અંશી હૈ. અખણ્ડ દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ જાને-સે પર્યાયકા લક્ષ્ય ગૌણ હો જાતા હૈ. દ્રવ્ય ઔર પર્યાય બિલકૂલ ભિન્ન હોવે તો પર્યાય દ્રવ્ય હો જાતી હૈ. પર્યાય ઐસે નહીં હોતી હૈ કિ દ્રવ્યકા કોઈ આશ્રય નહીં હૈ પર્યાયકો ઔર પર્યાય નિરાધાર હૈ, ઐસા તો નહીં હૈ.
પર્યાય એક અંશ હૈ ઇસલિયે સ્વતંત્ર હૈ. પરન્તુ વહ અંશ અંશીકા અંશ હૈ. ઇસલિયે ઉસકો ગૌણ રખકરકે સમઝના ચાહિયે.
મુમુક્ષુઃ- ગૌણ રખે? સમાધનઃ- ગૌણ રખે. દૃષ્ટિકે જોરમેં દ્રવ્ય મુખ્ય હૈ તો પર્યાય ગૌણ હૈ. પર્યાય ઔર દ્રવ્ય વૈસે સ્વતંત્ર નહીં હૈ. વહ અંશરૂપ-સે સ્વતંત્ર હૈ. પર્યાયકો દ્રવ્યકા આશ્રય