૨૨ અનુભૂતિ હોતી હૈ. પ્રગટ પર્યાય હુયી ઇસલિયે પર્યાયકા અનુભવ હુઆ. ઐસા કહતે હૈં. પરન્તુ દ્રવ્ય-પર્યાય દોનોંકા જ્ઞાન હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- માતેશ્વરી! યે સબ વિકલ્પ, મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયક હૂઁ કરતે-કરતે નિર્વિકલ્પતાકા આનન્દ નહીં આ રહા હૈ.
સમાધાનઃ- વિકલ્પ.. વિકલ્પ... વિકલ્પ-સે નિર્વિકલ્પ નહીં હોતા હૈ. ઉસકા અભ્યાસ રહતા હૈ કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયક હૂઁ. વિકલ્પ તો વિકલ્પ હી હૈ. વહ શુભ વિકલ્પ હૈ. પરન્તુ અભ્યાસ તો પહલે ઐસે હી હોતા હૈ. વિકલ્પ, રાગમિશ્રિત ભાવ સાથમેં રહતા હૈ કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયક હૂઁ. વિકલ્પ-સે નિર્વિકલ્પ નહીં હોતા. મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસી પરિણતિ પ્રગટ હોવે ઔર વિકલ્પ ટૂટ જાય.
મૈં જ્ઞાયક હી જ્ઞાયક હૂઁ. સ્વયંસિદ્ધ અનાદિઅનન્ત જ્ઞાયક હૂઁ. જ્ઞાયક સ્વભાવી શુદ્ધાત્મા જ્ઞાયક હૂઁ. ઐસી પ્રતીત દૃઢ કરકે ઉસકી લીનતા હોવે, ઇસ તરહકી પરિણતિ પ્રગટ હોવે તો નિર્વિકલ્પ હોતા હૈ, તો વિકલ્પ ટૂટ જાતા હૈ. બાકી વિકલ્પ બીચમેં આતા હૈ, પરન્તુ વિકલ્પ-સે વહ નિર્વિકલ્પ નહીં હોતા હૈ. ભીતરકી લીનતા, ઉસકી એકાગ્રતા, ઉસકી પ્રતીતિકી દૃઢતા હોવે, લીનતાકી દૃઢતા હોવે તો નિર્વિકલ્પ હોતા હૈ. વિકલ્પ-સે નિર્વિકલ્પ નહીં હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- આચાર્ય કહતે હૈં કિ યુક્તિકે અવલમ્બન-સે અન્દરમેં જાના. તો કૌન- સી પ્રબલ યુક્તિ હૈ જિસસે અન્દર જાય?
સમાધાનઃ- યુક્તિકે અવલમ્બન-સે. દૃઢ યુક્તિ-સે ઐસા નિર્ણય કરના ચાહિયે કિ મૈં શુદ્ધાત્મા હી હૂઁ ઔર કુછ મૈં નહીં હૂઁ. યુક્તિ-સે, આગમ-સે ઐસે સબસે યથાર્થ નિર્ણય કરના, બાદમેં સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. જો આગમ બતાતા હૈ, જો યુક્તિ-સે (નક્કી કિયા) કિ સ્વભાવ હૈ ઉસકા નાશ નહીં હોતા હૈ. સ્વભાવ તો અનાદિઅનન્ત જો સ્વયંસિદ્ધ વસ્તુ હૈ, ઉસકા નાશ નહીં હોતા હૈ. ઐસી અનેક તરહકી યુક્તિ-સે નિર્ણય કરના ચાહિયે.
મૈં જ્ઞાનસ્વભાવ હૂઁ. જ્ઞાન તો જ્ઞાન હી રહતા હૈ. જો પાની શીતલ હૈ, વહ શીતલ હી રહતા હૈ. અગ્નિકી ઉષ્ણતાકા સ્વભાવ હૈ, ઉષ્ણ હી રહતા હૈ. યે તો દૃષ્ટાન્ત હૈ, સ્થૂલ દૃષ્ટાન્ત હૈ. અનાદિઅનન્ત પરમાણુ પરમાણુ રહતા હૈ, આત્મા આત્મા હી રહતા હૈ. વસ્તુકા નાશ નહીં હોતા. ઐસી અનેક તરહકી યુક્તિ-સે મૈં ચૈતન્ય સ્વભાવ આત્મા, શુદ્ધાત્મા હૂઁ. ઉસમેં અશુદ્ધતા નહીં હોતી હૈ. અશુદ્ધતા પર્યાયમેં હોતી હૈ. એક દ્રવ્યમેં દૂસરા દ્રવ્ય પ્રવેશ નહીં કરતા. અનેક તરહકી યુક્તિકે બલ-સે ઔર જો આચાર્ય ભગવંત કહતે હૈં, ગુરુદેવ કહતે હૈં, ઉન સબકા મિલાન કરકે યુક્તિકે અવલમ્બન-સે દૃઢ પ્રતીતિ કરકે આગે જાયે કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, યથાર્થ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ. સ્વયંસિદ્ધ શુદ્ધાત્મા હૂઁ. ઐસી બારંબાર પ્રતીતિ દૃઢ કરકે લીનતાકી દૃઢતા કરના. બારંબાર ઉસકા અભ્યાસ કરના. યુક્તિ અનેક