૨૬૦
મુમુક્ષુઃ- સંસ્કારકો નિરર્થક કરનેવાલા હૈ,..
સમાધાનઃ- વહ અપેક્ષા અલગ હૈ. દ્રવ્ય-સે નિરર્થક કરનેવાલા હૈ. સંસ્કાર સાર્થક કરે, દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે સંસ્કાર નિરર્થક હૈ. વસ્તુમેં વહ નહીં હૈ. મૂલ સ્વભાવ... પર્યાયકી બાત હૈ. પર્યાય પલટ જાતી હૈ, પરન્તુ વ્યવહાર યાની કુછ નહીં હૈ, ઐસા નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- તૂ પુરુષાર્થ-સે કામ કરે તો સંસ્કારકો નિમિત્ત કહેં. ...
સમાધાનઃ- નિગોદમેં-સે નિકલકર તુરન્ત વહ હોતે હૈં ઔર ફિર મનુષ્ય બનકર તુરન્ત... ઉસમેં સંસ્કાર કહાઁ થે? તેરા સ્વભાવ જ્ઞાયક હૈ, વહી તેરા સંસ્કાર હૈ. તેરા સ્વભાવ હૈ વહ. તેરા સ્વભાવ હી જ્ઞાયકરૂપ રહનેકા હૈ. તો જ્ઞાનસ્વભાવી હૈ, વહ તેરા જ્ઞાનસ્વભાવ હી તુઝે તેરી પરિણતિ હી ... તુઝે યદિ અંતરમેં-સે ઐસા હોગા તો તેરા સ્વભાવ હૈ વહ સ્વભાવ હી સંસ્કારરૂપ હૈ.
તૂ ચેતનતા-સે ભરા હૈ, કહીં જડ તેરા સ્વભાવ નહીં હૈ. ચેતન તરફ તેરી પરિણતિ, ચેતનદ્રવ્ય હૈ વહ તેરી પરિણતિ, ઉસે તેરી ઓર ખીઁચેગી. તેરા સ્વભાવ હૈ. દ્રવ્ય હી પર્યાયકો પ્રગટ હોનેકા કારણ બનતા હૈ. દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ ગયી. તેરી પર્યાય યથાર્થ સમ્યકરૂપ પરિણમિત હો જાયેગી. તેરા સ્વભાવ હી સમ્યકરૂપ હૈ. યથાર્થ જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ. વહ સ્વભાવ હી ઉસકા કારણ હૈ. સીધી તરહ-સે દ્રવ્ય હી ઉસકા કારણ બનતા હૈ.
સંસ્કાર એક પરિણતિ હૈ. પરિણતિ ઉસકા કારણ હો, વહ વ્યવહાર હુઆ. દ્રવ્ય હી ઉસકા મૂલ કારણ, દ્રવ્ય હી કારણ હૈ. નિશ્ચય-સે તેરા મૂલ સ્વભાવ જ્ઞાયક હી હૈ, વહ સ્વભાવ હી ઉસકા કારણ બનતા હૈ. નિગોદમેં-સે નિકલતા હૈ, વહ ઉસકા સ્વભવ હૈ. વહ સ્વભાવ નહીં હૈ, મૈં તો યહ ચૈતન્ય હૂઁ, યહ મૈં નહીં હૂઁ. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ ગયી, વહાઁ પરિણતિ પલટ જાતી હૈ. વહાઁ પહલે સંસ્કારકો દૃઢ કરના પડા યા મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા અભ્યાસ કરના પડા, ઐસા કુછ નહીં હૈ. સબ અભ્યાસ એકસાથ હી હો ગયા. મૈં જ્ઞાયક હી હૂઁ, ઐસા એકદમ જલ્દી દૃઢતા હો ગયી તો અંતર્મુહૂર્તમેં હો ગયા. ઔર સંસ્કાર અર્થાત બાર-બાર, બાર-બાર દેર લગે, મન્દ પુરુષાર્થકે કારણ દેર લગે, મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસી પરિણતિ સહજરૂપ-સે દૃઢ નહીં હુયી, ઇસલિયે બાર-બાર, બાર-બાર અધિક કાલ અભ્યાસ કિયા, ઇસલિયે ઉસે સંસ્કાર કહા. ઉસમેં તો અભ્યાસ કરના કુછ રહા હી નહીં, તુરન્ત એકદમ પુરુષાર્થ કિયા તો એકદમ હો ગયા. ઉસમેં સંસ્કાર બીચમેં લાનેકી જરૂરત નહીં પડતી. મૂલ સ્વભાવ, જ્ઞાયક સ્વભાવ, અપના સ્વભાવ હી કારણરૂપ બનતા હૈ. ફિર પરિણતિકે સંસ્કાર કરનેકા બીચમેં કોઈ અવકાશ હી નહીં હૈ. જિસકા તીવ્ર પુરુષાર્થ ઉત્પન્ન હો, ઉસે કહીં બીચમેં સંસ્કારકી જરૂરત હી નહીં હોતી, દ્રવ્ય હી ઉસકા કારણ બનતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઉસ અપેક્ષા-સે સ્વભાવકો સંસ્કાર નિર્રથક કરનેવાલા કહા.