૨૬૧
ભી ઉસકી ભૂતકી, ભવિષ્યકી સબ યોગ્યતા હૈ. વહ પર્યાયરૂપ પરિણમતી નહીં, પરન્તુ ઉસકી શક્તિઓંમેં વહ સબ હૈ. સામાન્ય સ્વરૂપ-સે હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પર્યાય દ્રવ્યમેં-સે આતી હૈ ઐસા કહનેમેં આતા હૈ, વહ બરાબર હૈ?
સમાધાનઃ- હાઁ, પર્યાય દ્રવ્યમેં-સે આતી હૈ. દ્રવ્યમેં-સે અર્થાત દ્રવ્ય પરિણમકર હી પર્યાય હોતી હૈ. પર્યાય કહીં ઊપર-સે નહીં આતી હૈ. પર્યાય ઉસમેં પરિણમનરૂપ નહીં હૈ, સામાન્યરૂપ હૈ, પરન્તુ દ્રવ્ય પરિણમકર હી પર્યાય હોતી હૈ. દ્રવ્ય સ્વયં પરિણમિત હોકર પર્યાય હોતી હૈ. પર્યાય નિરાધાર નહીં હોતી, દ્રવ્યકે આશ્રય-સે પર્યાય હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પૂજ્ય ગુરુદેવ ઇસ બાર સુપ્રભાતકે દિન બહુત સુન્દર બાત લેતે થે ઔર અન્દરમેં અનન્ત જ્ઞાન, અનન્ત દર્શન, અનન્ત સુખ, અનન્ત વીર્ય કૈસે પ્રગટ હો, ઉસકા સુન્દર કલશ લેતે થે. પરન્તુ આજ દેખા, પીછલે કલશમેં જિસે જ્ઞાનનય ઔ ક્રિયાનયકી પરસ્પર મૈત્રી હો, ઉસકો હી ઐસા પરિણમન હોતા હૈ, ઐસી બાત લી. તો જ્ઞાનનય ઔર ક્રિયાનયકા મૈત્રીકા સમ્બન્ધ ક્યા હોગા?
સમાધાનઃ- ગુરુદેવ તો કુછ અલગ (થે), ઉનકી બાત તો અલગ હૈ. જ્ઞાનનય ઔર ક્રિયાનય, જો ઉસકી મૈત્રી કરે કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસે અંતરમેં-સે જિસને ગ્રહણ કિયા, અપના અસ્તિત્વ જિસને ગ્રહણ કિયા, વહ અન્દર-સે રાગ-સે નિવૃત્ત હો ઔર સ્વયં અપનેમેં લીનતા કરે કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયકરૂપ પરિણમન કરે તો વહ જ્ઞાનનય ઔર ક્રિયાનયકી મૈત્રી હૈ. જ્ઞાયકકી જ્ઞાયકરૂપ પરિણતિ ન કરે ઔર માત્ર મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, સબ ઉદયાધીન હૈ, સબ વિભાવ હૈ, ઐસે માત્ર વહ બોલતા રહે ઔર અંતરમેં-સે યદિ ભેદજ્ઞાન ન હો ઔર જ્ઞાયક હૂઁ (ઐસી) જ્ઞાયકરૂપ પરિણતિ ન હો, જ્ઞાયકરૂપ પરિણતિ ન હો તો માત્ર વહ જ્ઞાન બોલનેરૂપ હોતા હૈ. ઔર ક્રિયામેં શુભ પરિણામ કરકે ઉસમેં સંતુષ્ટ હો જાય તો ભી વહ ક્રિયામેં રુક જાતા હૈ. પરન્તુ અપના અસ્તિત્વ ગ્રહણ કરકે મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા જાનકર રાગસે ભિન્ન પડકર જ્ઞાયકકા જ્ઞાયકરૂપ પરિણમન કરે તો વહ જ્ઞાનનય ઔર ક્રિયાનયકી મૈત્રી હૈ. તો અનેકાન્તપને ઉસને યથાર્થ આત્માકો ગ્રહણ કિયા હૈ.
મૈં ચૈતન્યદ્રવ્ય અખણ્ડ શાશ્વત હૂઁ. જૈસા જ્ઞાયક હૈ ઉસ રૂપ પરિણતિ કરનેકા પર્યાયમેં ભી વૈસા અભ્યાસ કરતા હૈ. રાગ-સે નિવર્તતા હૈ ઔર અપનેમેં સ્વરૂપકી પરિણતિ પ્રગટ કરતા હૈ. તો ઉસે વાસ્તવમેં ભેદજ્ઞાન ઔર જ્ઞાયકકી પરિણતિ પ્રગટ હુયી હૈ. માત્ર અકેલી ક્રિયામેં સંતુષ્ટ હો જાય ઔર બોલનેમેં મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા કરતા રહે ઔર સબ ઉદયાધીન હૈ ઔર અંતરમેં રાગ-સે નિવર્તતા નહીં ઔર ભેદજ્ઞાનકી પરિણતિ કરતા નહીં હૈ તો ઉસે જ્ઞાનનય ઔર ક્રિયાનયકી મૈત્રી નહીં હૈ.
દ્રવ્યદૃષ્ટિ ઉસે કહતે હૈં કિ સ્વયં ચૈતન્યકા અસ્તિત્વ ગ્રહણ કરકે જ્ઞાયકકી પરિણતિ