૧૪૦ હૈ. અપને પુરુષાર્થકી ક્ષતિકે કારણ કર નહીં સકતા હૈ. રુચિ ઉસકી, લગન ઉસકી, મહિમા ઉસકી સબ ઉસકા હો, બારંબાર ઉસકા અભ્યાસ કરે તો હો સકે ઐસા હૈ.
મિતજ્ઞાન ઔર શ્રુતજ્ઞાન-સે નિર્ણય કિયા કિ મૈં આત્મા યહી હૂઁ ઔર અન્ય કુછ મૈં નહીં હૂઁ. મૈં આત્મા ચૈતન્ય, જિતના જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ વહી મૈં હૂઁ, અન્ય કુછ મૈં નહીં હૂઁ. ચૈતન્યકા લક્ષણ જ્ઞાયક હૈ. વહ જ્ઞાયક લક્ષણ ઐસા કોઈ અસાધારણ લક્ષણ હૈ કિ જો લક્ષણ દૂસરે દ્રવ્યમેં નહીં હૈ. ઐસા ઉસકા અસાધારણ લક્ષણ જ્ઞાયક લક્ષણ હૈ. ઉસ લક્ષણ-સે ઉસે પહચાનના કિ જો જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ વહી મૈં હૂઁ. દૂસરા જો વિભાવ લક્ષણ હૈ વહ લક્ષણ ચૈતન્યકા નહીં હૈ. વહ તો વિભાવકા, પર નિમિત્તકા લક્ષણ હૈ. કોઈ જડ પદાર્થ યા કોઈ અરૂપી પદાર્થ, આત્મા અરૂપી હોને પર ભી ઉસકા જ્ઞાનલક્ષણ કોઈ અસાધારણ લક્ષણ હૈ. વહ અસાધારણ લક્ષણ-સે પહચાના જાય ઐસા હૈ. ઉસ લક્ષણ- સે ઉસે પીછાનના.
જ્ઞાયકકે અન્દર અનન્ત ગુણ ભરે હૈં ઔર અનન્ત મહિમાવંત જ્ઞાયક અનુપમ તત્ત્વ હૈ ઔર ઉસમેં અપૂર્વ આનન્દ ભરા હૈ. ઉસે પહચાનના ઔર નક્કી કરના કિ યે જો જ્ઞાયક હૈ વહી મૈં હૂઁ. અન્ય કોઈ વસ્તુ મૈં નહીં હૂઁ. યે પરપદાર્થ જો બાહ્યમેં દિખે વહ ભી મૈં નહીં હૂઁ, અન્દર જો વિભાવ દિખતે હૈં વહ ભી મૈં નહીં હૂઁ, અનેક પ્રકારકે વિકલ્પ હો વહ ભી અપના સ્વરૂપ નહીં હૈ. સ્વયં અખણ્ડ ચૈતન્ય જ્ઞાયક સ્વભાવ હૈ વહી મૈં હૂઁ. ઉસમેં જો અધૂરી પર્યાય યા પૂર્ણ પર્યાય હો, વહ પર્યાય જિતના ભી આત્મા નહીં હૈ. પર્યાય, શુદ્ધાત્માકી પર્યાય ઉસમેં શુદ્ધ પર્યાય હો, તો ભી ઉસકા અખણ્ડ લક્ષણ તો એક જ્ઞાયક લક્ષણ હૈ. ઉસકા વહ પૂર્ણ લક્ષણ હૈ, ઉસ લક્ષણ-સે ઉસે પીછાનના.
સાધનાકી પર્યાયેં પ્રગટ હો, ઉસમેં જો પૂર્ણ પર્યાય પ્રગટ હો, વહ સબ ઉસકી સાધનામેં પર્યાયેં પ્રગટ હોતી હૈં. પરન્તુ ઉસે જ્ઞાયક લક્ષણ-સે પહચાનના. ઉસે પીછાનકર ઉસકી દૃઢ પ્રતીત કરની, ઉસકા જ્ઞાન કરના, ઉસમેં લીનતા કરની. તો ઉસમેં-સે ઉસે સ્વાનુભૂતિ પ્રગટ હો, આનન્દ પ્રગટ હો, સબ ઉસમેં પ્રગટ હોતા હૈ. ઔર ઉસમેં આગે બઢતે-બઢતે રત્નત્રય દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રકી પ્રાપ્તિ હોને-સે ઉસમેં હી સાધના અભ્યાસ, ઉસકી સાધના કરને-સે કેવલજ્ઞાનકી પ્રાપ્તિ હોતી હૈ.
પરન્તુ પ્રારંભમેં ઉસે નક્કી કરના કિ જો જ્ઞાયક લક્ષણ, જ્ઞાયક હૈ વહી મૈં હૂઁ. અન્ય કુછ મૈં નહીં હૂઁ. બારંબાર ઉસીકા અભ્યાસ કરને જૈસા હૈ કિ જો જ્ઞાયક હૈ વહ મૈં હૂઁ. ઐસા વિકલ્પ-સે નક્કી કિયા, પહલે વહ વિકલ્પ-સે હોતા હૈ, પરન્તુ ઉસે અંતરમેં- સે મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા સહજરૂપ-સે મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસી અંતરમેં-સે પ્રતીત હુયી ઔર ઉસકા ભેદજ્ઞાન બારંબાર ઉસકા અભ્યાસ કરતા રહે, ફિર ઉસમેં સહજતા હોને પર નિર્વિકલ્પ દશા મુક્તિકા માર્ગ પ્રગટ હોતા હૈ. મુક્તિકા માર્ગ હી વહ હૈ.