૧૪૬ બાત હૈ. પુરુષાર્થ ઔર પ્રતીતમેં થોડા અંતર રહ જાતા હૈ. જિસે પ્રતીતિ હો-સમ્યગ્દર્શન હો ઔર તુરન્ત ચારિત્ર હો જાય ઐસા નહીં બનતા. પરન્તુ પ્રતીતિ હો ઉસકા અમુ કાર્ય તો આતા હી હૈ. જિસકી યથાર્થ પ્રતીતિ હુયી, ઉસે અમુક ભેદજ્ઞાનકી ધારા નિર્વિકલ્પ દશા તો પ્રગટ હુયી હૈ, પરન્તુ ઉસકી લીનતામેં દેર લગતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સન્મુખ જો કહનેમેં આતા હૈ કિ યહ સન્મુખ હુઆ હૈ. સન્મુખતા ઔર પ્રતીતમેં ક્યા ફર્ક હૈ? ઇસે પ્રતીતિ હૈ ઔર ઇસ સન્મુખતા હૈ.
સમાધાનઃ- પ્રતીત તો યથાર્થ પ્રતીતિ. સહજ ભેદજ્ઞાનકી ધારા પ્રગટ હો ગયી વહ પ્રતીતિ. સ્વસન્મુખ હુઆ ઉસમેં અમુક જાતકી રુચિ હૈ. ઉસે અભી યથાર્થ પ્રતીતિ નહીં હુયી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- કિસકે સન્મુખ હુઆ હૈ, ઉસે માલૂમ હૈ?
સમાધાનઃ- આત્માકે સન્મુખ હુઆ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સન્મુખ માને ક્યા?
સમાધાનઃ- સન્મુખ અર્થાત આત્મા તરફ ઉસકી પરિણતિ મુડતી હૈ કિ યહી મુઝે ચાહિએ. સમીપ આ ગયા હૈ, વિકલ્પ, વિભાવ તો ઉસે એકદમ નહીં રુચતા હૈ. મુઝે સહજ જ્ઞાયકતા રુચતી હૈ, અંતરમેં જ્ઞાયક તરફ ઉસકી બાર-બાર ગતિ જાતી હૈ. અભી યથાર્થ નહીં હુઆ હૈ, વહ સન્મુખતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- યથાર્થ નહીં હુઆ હૈ, વહ સન્મુખતા હૈ. સન્મુખતા અર્થાત ઉસે ખ્યાલ હૈ કિ યહ, ઇસકે સન્મુખ હૂઁ, યહ, ઉસે ખ્યાલમેં આયા હૈ?
સમાધાનઃ- હાઁ, ઉસે અમુક પ્રકાર-સે આયા હૈ. વાસ્તવિક તો ઐસા હી હૈ કિ જબ યથાર્થ હુઆ તબ હુઆ. ઉસકે પહલેકા હૈ વહ સબ તો યોગ્યતાવાલા કહા જાતા હૈ. ફિર ઉસમેં સમીપ કિતના, દૂર કિતના વહ સ્વયં સમઝ લેના. વહાઁ તક તો ઉસકે દો ભાગ હી હૈ. યથાર્થ જબ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ હોતા હૈ, તભી યથાર્થ પ્રતીતિ, તભી સમ્યગ્દર્શન. ઉસમેં ભાગ નહીં હૈ.
ઉસકે પૂર્વકા સબ મન્દ ઔર તીવ્રતાવાલા હી કહનેમેં આતા હૈ. વહ સબ વિશેષણ, યથાર્થ વિશેષણ સબ સમ્યગ્દર્શનમેં લાગૂ પડતે હૈં. ઉસકે પહલે ઉસકી રુચિ ઔર જિજ્ઞાસા ઉસ તરફકી હૈ. વહ ઉસે ઉસ પ્રકાર-સે કારણરૂપ-સે યથાર્થ કહનેમેં આતા હૈ. વહ કારણરૂપ (કહા જાતા હૈ).
મુમુક્ષુઃ- જબ ઐસા વિચાર કરતે હૈં કિ બહિનકો ઇતને અલ્પ સમયમેં સમ્યગ્દર્શન હો ગયા ઔર હમ ઇતને-ઇતને સાલ-સે મહેનત કરતે હૈં તો ભી પરિણતિ હોતી નહીં. પુરુષાર્થકે પ્રકારમેં કુછ ક્ષતિ હોગી?
સમાધાનઃ- મહેનત કી, વહ મહેનત ભી કૈસી કી, વહ સમઝના પડેગા ન. પુરુષાર્થકી