૨૬૯
નક્કી કરે કિ યે જ્ઞાયકતા હૈ વહ અનન્ત જ્ઞાયકતા હૈ. વહ જ્ઞાયકતા, ઇતના જાના ઇસલિયે જ્ઞાયક હૈ, ઐસા નહીં. સ્વતઃસિદ્ધ જ્ઞાયક જિસમેં નહીં જાનના ઐસા આતા હી નહીં, ઐસા અનન્ત-અનન્ત જ્ઞાયકતા-સે ભરા જો સ્વભાવ ઔર જો સુખકો બાહરમેં ઇચ્છતા હૈ, વહ સુખકા સ્વભાવ, સુખકા સમુદ્ર સ્વયં હી હૈ. ઐસા અનન્ત સ્વભાવવાલા, અનન્ત આનન્દ જિસમેં ભરા હૈ, અનન્ત જ્ઞાન જિસમેં ભરા હૈ ઔર અનન્ત સ્વભાવ-સે જો ભરા હૈ ઐસા મૈં ચૈતન્ય હૂઁ. ઉસ ચૈતન્યકી મહિમા વિચાર કરકે લાવે કિ વહ વસ્તુ અનન્ત ધર્માત્મક ઔર મહિમાવંત કોઈ અનુપમ હૈ. ઉસકા વિચાર કરકે મહિમા લાયે. શાસ્ત્રોંમેં આતા હૈ, આચાર્યદેવ કહતે હૈં, ગુરુદેવ કહતે હૈૈં કિ યે વસ્તુ કોઈ અનુપમ મહિમાવંત હૈ. જો અનુભવી હૈં, ગુરુદેવ કહતે હૈં, મુનિ કહતે હૈં કિ આત્મા કોઈ અનુપમ હૈ. તો સ્વયં વિચાર કરકે નક્કી કરે.
સ્વયંકો તો એક જ્ઞાનસ્વભાવ હી દિખતા હૈ, દૂસરા કુછ દિખતા નહીં હૈ. તો સ્વયં વિચાર કરકે અન્દર-સે સ્વતઃસિદ્ધ અનન્ત ધર્માત્મક હૈ, અનન્ત અચિંત્ય મહિમા-સે ભરી હૈ, ઉસકા વિચાર કરકે નક્કી કરે તો સ્વયંકો પ્રતીત આવે. દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર જો કહતે હૈં કિ કોઈ અપૂર્વ વસ્તુ હૈ, તેરી વસ્તુ અપૂર્વ હૈ, તૂ ઉસમેં જા. તો વહ અપૂર્વ કૈસે હૈ? ઉસકા વિચાર કરકે સ્વયં પ્રતીત કરે તો હો. ઉસકા લક્ષણ તો અમુક દિખતા હૈ, પરન્તુ સ્વયંસે નક્કી કરના પડતા હૈ.
બાહરમેં સબ જગહ આકુલતા હૈ. તો નિરાકુલતા ઔર આનન્દ-સે ભરા એક આત્મા હૈ. ઐસા ગુરુદેવ કહતે હૈં, આચાર્ય કહતે હૈં, સબ કહતે હૈં. અંતરમેં હૈ વહ કિસ પ્રકાર- સે હૈ, વહ સ્વયં વિચાર કરકે, સ્વભાવકો પહિચાનકર નક્કી કરે કિ ઉસીમેં સબ હૈ. તો ઉસે મહિમા આયે.
મુમુક્ષુઃ- અનન્ત ગુણાત્મક હૈ વહ સબ વિચાર દ્વારા નક્કી હો સકતા હૈ?
સમાધાનઃ- વિચાર દ્વારા નક્કી હો સકતા હૈ. ઉસે દિખતા નહીં હૈ, પરન્તુ નક્કી હો સકતા હૈ. જો અનાદિઅનન્ત વસ્તુ હો વહ માપવાલી નહીં હો સકતી. વહ અનન્ત અગાધ સ્વભાવ-સે ભરી હૈ. વિચાર-સે નક્કી કર સકતા હૈ. ઉસકી મહિમા લા સકતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- મુમુક્ષુકે નેત્ર સત્પુરષકો પહિચાન લેતા હૈ. વહાઁ મુમુક્ષુકે નેત્રકા અર્થ સત્પુરુષકી વાણીમેં આ રહી આત્માકી સહજ મહિમા ઔર અન્યકી ઉસી શબ્દોંમેં આ રહી કૃત્રિમ મહિમા, ઉસકે બીચકા ભેદ કરતા હૈ, ઐસા કહ સકતે હૈં?
સમાધાનઃ- ઉસકે નેત્ર ઐસે હી હો ગયે હો. પાત્રતા અંતરમેં-સે ઉસે સત્ય હી ચાહિયે. સત્પુરુષકી વાણીમેં કોઈ અપૂર્વતા રહી હૈ, કોઈ આત્માકા સ્વરૂપ બતા રહે હૈં. દૂસરેકી વાણી ઔર ઉનકી વાણીકા ભેદ કર સકતા હૈ. ઉસકા હૃદય હી ઐસા હો ગયા હૈ કિ મુઝે જો ચાહિયે, કોઈ અપૂર્વ વસ્તુ, યે કુછ અપૂર્વ બતા રહે હૈં. વહ ભેદ