૧૯૮ સાથમેં હો જાતા હૈ. સિંહકે ભવમેં સબ સાથમેં આ ગયા. પરિણતિ એકદમ નર્મ હો ગયી, અન્દર પાત્રતા પ્રગટ હો ગયી, અરે..! યે મૈં ક્યા કર રહા હૂઁ? ઐસા હો જાતા હૈ. અંતર સ્વરૂપ ઓર મુડ જાતા હૈ. સબ સાથમેં હો જાતા હૈ. અરે..! યે વિભાવદશામેં મૈં કહાઁ આ ગયા? સ્વભાવ ઓર પરિણતિ પલટ જાતી હૈ. સબ સાથમેં (હો જાતા હૈ).
યથાર્થ પલટના કબ કહા જાય? કિ અન્દર ભેદજ્ઞાન હુઆ તબ. ઔર ઉસ યથાર્થ પલટનેકે સાથ સબકા અવિનાભાવી સમ્બન્ધ હૈ. ઉસકે પહલે ઉસે પાત્રતાકે અમુક ભાવ આતે હૈં, અરે..! યે મૈં ક્યા કર રહા હૂઁ? ઐસા વિકલ્પ આયે. પરન્તુ યથાર્થ પ્રકાર- સે જબ છૂટતા હૈ તબ એકસાથ છૂટ જાતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- આપને કહા કિ તીખા ઔર ઉગ્ર પુરુષાર્થ કરના પડેગા. ઉસમેં જ્યાદા વાંચન કરના? જ્યાદા સત્સંગ કરના? જ્યાદા ધ્યાન કરના?
સમાધાનઃ- અંતર પરિણતિકા જ્યાદા પુરુષાર્થ કરના. ઉસમેં જહાઁ ઉસકી રુચિ લગે, ઉસે વાંચનમેં પરિણતિકો જ્યાદા લાભદાયી દિખે તો વાંચનમેં જુડે, વિચારમેં જ્યાદા લાભ લગે તો ઉસમેં જુડે, ઉસે સત્સંગમેં લાભ હોતા હો તો ઉસમેં જુડે. ઉસે જહાઁ લાભ હોતા હો વહ કરે. પરન્તુ અન્દર પુરુષાર્થ, અન્દર જ્ઞાયકકી ઉગ્રતા કૈસે હો, જ્ઞાયકધારાકી ઔર મૈં કૈસે મેરે ચૈતન્યકી ઓર મેરી પરિણતિ દૃઢ હો, મેરી પ્રતીતિ દૃઢ હો, મૈં ચૈતન્ય હી હૂઁ, યહ મૈં નહીં હૂઁ, ઉસકે પુરુષાર્થકા ધ્યેય એક હી હૈ. ઉસ ધ્યેયકે સાથ જહાઁ-જહાઁ ઉસકે પરિણામકો ઠીક પડે, જહાઁ ઉસકે પરિણામ ટિક સકે ઔર વૃદ્ધિ હો, ઐસે કાયામેં જુડે.
ધ્યાનમેં ઉસે ઠીક લગે તો ધ્યાનમેં જુડે. પરન્તુ ધ્યાનકે સાથ યથાર્થ જ્ઞાનકે વિચાર, યથાર્થ જ્ઞાનપૂર્વક ધ્યાન હોતા હૈ. અપને સ્વભાવકો પહચાને વિચાર કરકે કિ યહ જ્ઞાયક હૈ વહી મૈં હૂઁ. ફિર ઉસમેં એકાગ્ર હોનેકા પ્રયત્ન કરે. વહ એકાગ્રતા ઉસકા ધ્યાન હૈ. ઉસમેં ધ્યાન-સે ઉગ્રતા હોતી હો તો ધ્યાન કરે. પરન્તુ વહ ધ્યાન જ્ઞાનપૂર્વકકા ધ્યાન હોના ચાહિયે. બિના સમઝે ધ્યાન કરે યા વિકલ્પ છોડે, કહાઁ ખડે રહના? અપના અસ્તિત્વ ગ્રહણ કિયે બિના, સમઝ બિના હી ધ્યાન કરે તો કોઈ લાભ નહીં હૈ. સમઝકર ધ્યાન કરે કિ મૈં યહ ચૈતન્ય હૂઁ ઔર યહ મૈં નહીં હૂઁ. ફિર ઉસમેં એકાગ્ર હોનેકા તીખા પુરુષાર્થ કરે તો લાભ હો. લેકિન વહ યથાર્થ સમઝપૂર્વક હોના ચાહિયે.
એકાગ્રતાકી ઉગ્રતા કરકે વિભાવ-સે ભિન્ન પડનેકા પ્રયત્ન કરે. પરન્તુ ઉસકો યથાર્થ જ્ઞાન કરનેકે લિયે વિચારકે સાથ વાંચન, સત્સંગ, યથાર્થ જ્ઞાન કરનેકે લિયે વહ હોતા હૈ. ફિર એકાગ્રતા કરનેકે લિયે વહ ધ્યાન કરે, પરન્તુ સમઝપૂર્વકકા ધ્યાન હોના ચાહિયે. જ્ઞાનપૂર્વકકા ધ્યાન હોના ચાહિયે.
મુમુક્ષુઃ- જો વાંચન કરને-સે, જો વિચાર કરને-સે આત્મા વિભાવસે, વિભાવકે