૨૭૨
આચાર્યદેવ, ગુરુદેવ શુદ્ધાત્મામેં પરિણતિ પ્રગટ કરનેકો કહતે હૈં. શુદ્ધાત્માકો તૂ ગ્રહણ કર. પરન્તુ બીચમેં શુભભાવ આયે બિના નહીં રહતે. શુભભાવ તો જબતક પૂર્ણતા નહીં હોતી તબતક આતે હૈૈં. પરન્તુ ઉસકી પરિણતિ શુદ્ધાત્મા તરફકી હી હોતી હૈ, સાધક દશા.
મુમુક્ષુઃ- ઉપદેશમેં ઐસા આયે કિ અપને છોટે અવગુણકો પર્વત જિતના ગિનના ઔર દૂસરેકે છોટે ગુણકો બડા કરકે દેખના. ઐસા ભી આયે કિ પર્યાયકી પામરતાકો ગૌણ કરકે સ્વયંકો પરમાત્મસ્વરૂપ દેખના. ઐસે દોનોં કથનકા તાત્પર્ય ક્યા હૈ?
સમાધાનઃ- ચૈતન્ય અખણ્ડ દ્રવ્ય પૂર્ણ-પરિપૂર્ણ હૈ, શાશ્વત હૈ. ઉસ દ્રવ્યકી દૃષ્ટિ કરની ઔર પર્યાયમેં ન્યૂનતા હૈ ઉસકા જ્ઞાન કરના. સાધક દશામેં દૃષ્ટિ ઔર જ્ઞાન દોનોં સાથમેં હોતે હૈં. મૈં દ્રવ્યદૃષ્ટિ-સે પૂર્ણ હૂઁ. મેરા જો દ્રવ્ય હૈ ઉસ દ્રવ્યકા નાશ નહીં હુઆ હૈ. અનાદિઅનન્ત પરિપૂર્ણ પ્રભુતાસ્વરૂપ મૈં હૂઁ. આત્માકી પ્રભુતાકો લક્ષ્યમેં રખકર પર્યાયમેં મૈં અધૂરા હૂઁ, ઉસ ન્યૂનતાકા ઉસે જ્ઞાન રહતા હૈ.
પુરુષાર્થ કૈસે હો? સ્વરૂપમેં લીનતા કૈસે હો? સ્વાનુભૂતિકી વિશેષ-વિશેષ દશા કૈસે હો? અન્દરમેં જ્ઞાયકકી પરિણતિ વિશેષ કૈસે હો? પર્યાયમેં પુરુષાર્થ પર ઉસકા ધ્યાન હોતા હૈ. ઇસલિયે પર્યાયમેં મૈં પામર હૂઁ ઔર દ્રવ્ય વસ્તુ સ્વભાવ-સે મૈં પૂર્ણ હૂઁ. દૃષ્ટિ ઔર જ્ઞાન દોનોં સાધક દશામેં સાથ હી રહતે હૈૈં. ઉસે કોઈ અપેક્ષા-સે મુખ્ય ઔર કોઈ અપેક્ષા-સે (ગૌણ કહનેમેં આતા હૈ). સાધક દશામેં દોનોં જાતકી પરિણતિ સાથમેં હી હોતી હૈ.
મૈં દૃષ્ટિ-સે પૂર્ણ હૂઁ ઔર પર્યાયમેં અધૂરા હૂઁ. દોનોં ઉસકી સાધક દશામેં સાથ હી હોતે હૈં. ઇસલિયે દૂસરે પર દૃષ્ટિ (નહીં કરની હૈ). જો જ્ઞાતા હો વહ જ્ઞાતા તો જાનતા રહતા હૈ. દૂસરેકા ગુણ દેખને-સે સ્વયંકો લાભકા કારણ હોતા હૈ. દોષ દેખના તો નુકસાનકા કારણ હૈ. ઇસલિયે વહ ગુણકો મુખ્ય કરકે દોષકો ગૌણ કરતા હૈ. સ્વયંકો પુરુષાર્થ કરના હૈ, ઇસલિયે સ્વયં અપને અલ્પ દોષકો (મુખ્ય કરકે સમઝતા હૈ કિ) મુઝે અભી બહુત પુરુષાર્થ કરના બાકી હૈ. ઇસલિયે અપને દોષ પર દૃષ્ટિ કરકે ગુણકો ગૌણ કરતા હૈ. સ્વયંકો પુરુષાર્થ કરના હૈ. દૂસરેકા દોષ દેખના, ઉસમેં અટકના વહ કોઈ સાધકકા કર્તવ્ય નહીં હૈ.
પ્રત્યેક વસ્તુ સ્વતંત્ર પરિણમતી હૈ. વહ તો જ્ઞાયકરૂપ રહના, જ્ઞાયકકા જ્ઞાતા સ્વભાવ હૈ, જ્ઞાતારૂપ-સે જાનતે રહના. પરન્તુ સાધક દશામેં અપને ગુણકો ગૌણ કરકે જો દોષ હૈ ઉસકો મુખ્ય (કરતા હૈ). અપની અલ્પતાકો મુખ્ય કરકે, મુઝે બહુત કરના બાકી હૈ, ઐસે સ્વયં દેખતા હૈ, ઉસ જાતકા પુરુષાર્થ કરતા હૈ. દૂસરેકે ગુણકો દેખે ઉસે મુખ્ય કરતા હૈ ઔર દૂસરેકો દોષકો ગૌણ કરતા હૈ. દૂસરેકે દોષકે સાથ ઉસે કોઈ પ્રયોજન