૨૭૬
નહીં લાગૂ પડતા. કેવલજ્ઞાનમેં ભી કોઈ કારણ નહીં હૈ. વહ જો ભાવ કરે ઉસમેં કોઈ કારણ લાગૂ નહીં પડતા. સબ અકારણરૂપ-સે પરિણમતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- કેવલજ્ઞાનીને જાના હો વૈસા હો ન. અકારણ પારિણામિક કૈસે રહા? અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર હૈ ઔર કેવલજ્ઞાનીને જાના હો વૈસે પરિણમે તો બઁધ ગયા.
સમાધાનઃ- કેવલજ્ઞાનીને જાના... કેવલજ્ઞાનીને ઇસલિયે કહીં બઁધ નહીં ગયા. વહ તો સ્વતઃ પરિણમતા હૈ. કેવલજ્ઞાનમેં ઐસા હી જ્ઞાત હુઆ હૈ. કેવલજ્ઞાનીને જાના ઇસલિયે સ્વયં પરિણમન ન કર સકે ઐસા નહીં હૈ. સ્વયં તો સ્વતંત્ર પરિણમતા હૈ. કેવલજ્ઞાન ઉસે રોકને નહીં આતા. કેવલજ્ઞાન કેવલજ્ઞાનમેં હૈ ઔર સ્વયં અપનેમેં હૈ. પ્રત્યેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર હૈ. કેવલજ્ઞાનીને જાના ઇસલિયે વૈસે પરિણમના હી પડે, ઐસે દ્રવ્ય કહીં પરાધીન નહીં હો ગયા. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે સ્વયં ઉસકે અધીન હો ગયા, ઐસા કુછ નહીં હૈ. સ્વયં સ્વતંત્ર પરિણમતા હૈ. અપની પરિણતિ અપને-સે હોતી હૈ, કેવલજ્ઞાન ઉસે પરિણમન નહીં કરવાતા. અપની પરિણતિ, કૈસા પરિણમન કરના વહ અપને હાથકી બાત હૈ.
સ્વયં સ્વભાવ તરફ પરિણમે, વિભાવ તરફ જાતા હૈ, વહ સબ અપની પરિણતિ તો સ્વતઃ બદલતા હૈ. ઇસલિયે પુરુષાર્થ-સે પલટના વહ અપને હાથકી બાત હૈ. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે ઉસકે હાથમેં હૈ, ઐસા નહીં હૈ. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે ઉસકે હાથમેં હૈ, ઐસા નહીં હૈ. વહ જિસ સ્વરૂપ પલટતા હૈ, વૈસા કેવલજ્ઞાન જાનતા હૈ. ભલે કેવલજ્ઞાનમેં પહલે-સે જ્ઞાત હુઆ હો, પરન્તુ પલટતા હૈ વહ સ્વયં અપને-સે પલટતા હૈ. કેવલજ્ઞાનને જાના ઇસલિયે વૈસે હી પરિણમના પડે, ઐસા ઉસકા અર્થ નહીં હૈ.
ભલે કેવલજ્ઞાનમેં જ્ઞાત હુઆ કિ યહ પરિણમન ઐસે હોગા. તો ભી સ્વયં હી પરિણમતા હૈ. અપને પુરુષાર્થકી ગતિ-સે સ્વયં પરિણમતા હૈ. સ્વયં ઐસા માને કે કેવલજ્ઞાનમેં જૈસા જાના વૈસા હોગા. ઐસા જો માનતા હૈ, ઉસકા પુરુષાર્થ ઉઠતા નહીં. જો ઐસા માને કિ જૈસે હોના હોગા વૈસે હોગા, ઉસકા પુરુષાર્થ (ઉઠતા નહીં). પુરુષાર્થપૂર્વક જિસકે ખ્યાલમેં ઐસા રહતા હૈ કિ મુઝે પુરુષાર્થ કરના હૈ, મુઝે ચૈતન્યકી દશા પ્રગટ કરની હૈ, ઐસી જિસે ભાવના રહે ઉસે હી કેવલજ્ઞાન ઔર સબ સુલટા જાના હૈ. જિસકે ભાવમેં ઐસા રહે કિ જૈસે હોના હોગા વૈસે હોગા, ઉસકી પરિણતિ કેવલજ્ઞાનીને વૈસી હી જાની હૈ.
જો પરિણતિ પલટતી હૈ, ઉસે પુરુષાર્થકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. પુરુષાર્થકે સમ્બન્ધ બિના વહ ઐસા માને કિ પુરુષાર્થ હો યા ન હો, ઐસે હી પલટ જાયગી. જો સહજ પરિણતિ પ્રગટ હોતી હૈ અકારણરૂપ-સે, વહ પુરુષાર્થપૂર્વક પલટતી હૈ. ઉસે પુરુષાર્થકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ક્રમબદ્ધ ઔર પુરુષાર્થ દોનોંકો સમ્બન્ધ હૈ. અકેલા ક્રમબદ્ધ (નહીં હૈ). ક્રમબદ્ધકો પુરુષાર્થકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. પુરુષાર્થ બિના ક્રમબદ્ધ નહીં હોતા, વહ સમ્બન્ધવાલા હૈ.