૨૪૦ આત્માકી પરિણતિ કૈસે પ્રગટ હો? ઉસ બસપૂર્વક દૃષ્ટિકી પરિણતિ હોતી હૈ. આદમીને નિર્ણય કિયા કિ યહ એક હી (કરના હૈ). આજુબાજુકા કુછ નહીં, એક ઐસા હી કરના હૈ. વૈસે ઉસકે બલ-સે લીનતાકા ઔર ચારિત્રકા બલ ઉસમેં આતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાન ભી વહી બલ કરેગા ન? જ્ઞાનમેં ભી વૈસા હી બલ હોના ચાહિયે ન?
સમાધાનઃ- જ્ઞાનમેં બલ હૈ. જ્ઞાનમેં સબ જાનનેમેં આતા હૈ. જ્ઞાનમેં બલ આતા હૈ, દૃષ્ટિમેં બલ આતા હૈ, પરન્તુ દૃષ્ટિકા બલ અધિક આતા હૈ. અધિક હૈ. જ્ઞાન સબ પહલૂકો જાનતા હૈ, જાનનેકા કાર્ય સબ પહલૂઓંમેં હોતા હૈ કિ યહ અધૂરા હૈ, યહ પૂરા હૈ, યહ કેવલજ્ઞાન હૈ, યહ સાધકદશા હૈ, યહ ચારિત્ર હૈ, યે ગુણભેદ હૈ, યે પર્યાયભેદ હૈ. જ્ઞાન સબ જાનતા હૈ, યે એક અખણ્ડ હૈ. અખણ્ડકા બલ હૈ જ્ઞાનમેં, પરન્તુ વહ સબ જાનતા હૈ. લેકિન જિસને એક હી ગ્રહણ કિયા હૈ, ઐસી દૃષ્ટિ બલવાન હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય ઔર કેવલજ્ઞાનમેં સર્વ પદાથાકી પર્યાય ઉત્કીર્ણ હો ગયી હૈ, ઇન દોનોંકા મેલ કૈસે કરના?
સમાધાનઃ- અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય, વહ તો સ્વતઃસિદ્ધ જો અનાદિઅનન્ત દ્રવ્ય પારિણામિક સ્વરૂપ હૈ. સ્વભાવ જો હૈ અનાદિઅનન્ત સ્વભાવરૂપ હૈ વહ પારિણામિક સ્વરૂપ હૈ. ઔર કેવલજ્ઞાન તો પ્રગટ પર્યાય હૈ. ઉસમેં તો સામાન્ય પારિણામિક સ્વભાવ સામાન્ય રૂપ-સે અનાદિઅનન્ત કિ જિસમેં કોઈ ભેદ નહીં પડતે, ઐસા પારિણામિકભાવ અનાદિઅનન્ત હૈ. કેવલજ્ઞાન હૈ વહ પ્રગટ પર્યાય હૈ, લોકાલોકકો જાનતી હૈ. નિર્મલ પર્યાય કેવલજ્ઞાનકી લોકાલોકકો જાનતી હૈ. ભલે ઉસે ક્ષાયિક પર્યાય કહતે હૈં, ઉસમેં પારિણામિક સાથમેં હૈ, પરન્તુ ક્ષાયિક પર્યાય કહતે હૈં, કેવલજ્ઞાનકી પર્યાય હૈ. પારિણામિકભાવ તો અનાદિઅનન્ત હૈ ઔર ક્ષાયિક પર્યાય કેવલજ્ઞાનકી પર્યાય બાદમેં પ્રગટ હોતી હૈ. વહ અનાદિઅનન્ત નહીં હોતી. યે તો અનાદિઅનન્ત હૈ, પારિણામિકભાવ હૈ.
નિગોદમેં ગયા તો ભી પારિણામિકભાવ તો અનાદિઅનન્ત હૈ. પારિણામિકભાવરૂપ જો ચૈતન્ય હૈ, વહ અનાદિઅનન્ત હૈ. ઔર કેવલજ્ઞાન તો ઉસમેં શક્તિરૂપ હૈ. પુરુષાર્થકી સાધના- સે કેવલજ્ઞાન પ્રગટ હોતા હૈ. વહ ક્ષાયિક પર્યાય હૈ. વહ લોકાલોકકો જાનતી હૈ. સ્વરૂપમેં વીતરાગ દશા હો ગયી ઇસલિયે ઉસકા જ્ઞાન પૂર્ણ પ્રગટ હો ગયા. સ્વરૂપમેં રહકર, સ્વભાવકો જાનતા હુઆ, લોકાલોકકી સર્વ પર્યાયેં ઉસમેં સહજ જ્ઞાત હોતી હૈ. વહ ઉસકી પ્રગટરૂપ-સે સાદિઅનન્ત પર્યાયેં પ્રગટ હોતી હૈ. પારિણામિકભાવ હૈ વહ તો અનાદિઅનન્ત હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પૂછનેકા પ્રશ્ન યહ થા કિ અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય યાની સ્વતંત્ર દ્રવ્ય હૈ યા જૈસે પરિણામ કરના ચાહે વૈસા સ્વયં કર સકતા હૈ? ઉસકા ઔર કેવલજ્ઞાનકા દોનોંકા મેલ કૈસે હૈ?
સમાધાનઃ- જૈસા ભાવ કરને હો વૈસે કર સકતા હૈ. અકારણ-ઉસમેં કોઈ કારણ