૨૪૪ વિવેક કરના.
જો અશુદ્ધતા દિખતી હૈ વહ હૈ તો સહી. તેરી કુછ મલિનતા હૈ. વહ ક્યા હૈ? ્ર દ્રવ્ય-સે શુદ્ધ હૂઁ, દ્રવ્ય તેરા શુદ્ધ હૈ, પરન્તુ અભી મલિનતા તો દિખતી હૈ. વહ પર્યાયકી હૈ. ઇસલિયે પર્યાયકા ખ્યાલ રખકર શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ કર. તેરી દ્રવ્યદૃષ્ટિકે જોરમેં લીનતા (કરકે) શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ કર તો અશુદ્ધતા ટલ જાયેગી. ઐસે વિવેક કરનેકા હૈ. તો પુરુષાર્થ ઉઠેગા.
મુમુક્ષુઃ- બહિનશ્રી! શુદ્ધતા તો ત્રિકાલ દ્રવ્યમેં ત્રિકાલ રહતી હૈ ઔર અશુદ્ધતા પર્યાયમેં હોતી હૈ. તો ક્યા દ્રવ્ય ઔર પર્યાય ઐસી સીમાવાલે દો ભાગ દ્રવ્યમેં હૈ?
સમાધાનઃ- નહીં, વસ્તુ તો અનેક સ્વભાવવાન હૈ. દ્રવ્ય જો મૂલ વસ્તુ હૈ ઉસમેં અશુદ્ધતાકા પ્રવેશ હો જાય તો દ્રવ્યસ્વભાવકા નાશ હો જાય. મૂલ વસ્તુમેં કહીં અશુદ્ધતાકા પ્રવેશ નહીં હોતા. પરન્તુ વહ અશુદ્ધતા ઊપર-ઊપર હૈ. જૈસે સ્ફટિક નિર્મલ હૈ, લાલ- પીલા (રંગ) ઉસકે અન્દર પ્રવેશ હો જાય તો સ્ફટિક હી ન રહે. પરન્તુ લાલ-પીલા જૈસે ઊપરકા પ્રતિબિમ્બ હૈ, વૈસે પરિણમતા સ્ફટિક, પરન્તુ વહ ઊપર હૈ. અન્દર તદગતરૂપસે પ્રવેશ નહીં હોતા, ઉસકે મૂલમેં-તલમેં.
વૈસે દ્રવ્ય સ્વયં શુદ્ધ રહતા હૈ, પરન્તુ ઉસકી પર્યાયમેં ઊપર-સે સબ મલિનતા હોતી હૈ. અનાદિકા જો ઉસે કર્મકા સંયોગ ઔર પુરુષાર્થકી કમજોરીકે કારણ પર્યાયમેં મલિનતા હોતી હૈ. ઐસા દ્રવ્ય-પર્યાય વસ્તુકા સ્વભાવ હૈ. દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય. મૂલ વસ્તુમેં શુદ્ધતા રહતી હૈ ઔર પર્યાયમેં અશુદ્ધતા હોતી હૈ. અનાદિ-સે ઐસે હી હૈ. પાની સ્વભાવ-સે નિર્મલ હૈ. ફિર ભી ઉસમેં કીચડકે નિમિત્ત-સે મલિનતા હોતી હૈ. મૂલમેં ઉસકી શુદ્ધતા જાતી નહીં. મૂલમેં-સે શુદ્ધતા નહીં જાતી હૈ. ઊપર-સે સબ મલિનતા હોતી હૈ. મૂલ જો વસ્તુ હૈ ઉસમેં શુદ્ધતાકા પ્રવેશ નહીં હોતા. ઊપર-ઊપર રહતી હૈ. પરન્તુ વહ માન લેતા હૈ કિ મેરેમેં પ્રવેશ હો ગયા હૈ. ઐસા બનતા હૈ.
ઇસલિયે દો ભાગ ઇસ પ્રકાર-સે હૈ. મૂલ તલ ઔર ઊપર-ઊપર સબ પર્યાય હૈ. ઉસકી પરિણતિ ભલે લાલ-પીલી હો, પરન્તુ મૂલ વસ્તુમેં ઉસકા પ્રવેશ નહીં હોતા. વૈસે જ્ઞાયક સ્વભાવ ઐસા હૈ. ઉસકે મૂલમેં મલિનતા નહીં હોતી. પરન્તુ ઉસકી પરિણતિ ઐસી અશુદ્ધરૂપ હોતી હૈ. ઉસકો પલટ સકતા હૈ. ભાગ નહીં હૈ. વહ અંશ હૈ ઔર યહ અંશી હૈ. ઉસકે અંશમેં ઐસા હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- તો ફિર સબ સરલ હો જાય. લેકિન દ્રવ્ય હાથમેં નહીં આતા.
સમાધાનઃ- મૂલ ઉસકા તલ હાથ લગ જાય તો સબ સરલ હૈ. (વિભાવભાવ) સબ ઊપર તિરતે હૈં, મૂલ અધિક આત્માકો જાને કિ મૈં અધિક હૂઁ, મૈં જ્ઞાયક સ્વભાવ હૂઁ. વહ સબ ભિન્ન હૈ. મૂલ ઉસકે હાથ લગ જાય તો સબ સરલ હૈ. ઉસકા સ્વભાવ