૨૭૮
રાગ હોતા હૈ.
પરન્તુ ભેદજ્ઞાન હો તો અલ્પ અસ્થિરતા રહતી હૈ. પરન્તુ વહ સમઝતા હૈ કિ મેરી અસ્થિરતાકે કારણ હૈ. વાસ્તવિક રૂપ-સે કોઈ ઇષ્ટ નહીં હૈ, કોઈ અનિષ્ટ નહીં હૈ. વહ સબ તો પરપદાર્થ હૈ. ઇસલિયે વહ સ્વયં પુરુષાર્થકી મન્દતાકે કારણ ગૃહસ્થાશ્રમમેં ખડે હો, તો ભી અસ્થિરતાકો જાને કિ યે સબ મેરી મન્દતાકે કારણ હોતા હૈ. વાસ્તવિક કોઈ ઇષ્ટ નહીં હૈ, કોઈ અનિષ્ટ નહીં હૈ. ઉસે ભેદજ્ઞાન વર્તતા હૈ.
મિથ્યાત્વમેં જો રાગ-દ્વેષ હોતે હૈં, વહ ઉસે એકત્વબુદ્ધિરૂપ (હોતે હૈં કિ) યે મુઝે ઠીક હૈ ઔર ઠીક નહીં હૈ, ઠીક હૈ, ઠીક નહીં હૈ. વહ સ્વયં રાગ હી ઉસ જાતકા ગ્રહણ કર લેતા હૈ. કોઈ નિમિત્ત મુઝે ઠીક હૈ, અઠીક હૈ. ઉસકે મિથ્યાત્વકે કારણ, ઐસી બુદ્ધિ-એકત્વબુદ્ધિકે કારણ ઐસા ચલતા હી રહતા હૈ.
ઉસકી એકત્વબુદ્ધિ ટૂટે કિ વાસ્તવિક કોઈ ઇષ્ટ-અનિષ્ટ હૈ હી નહીં, મૈં ચૈતન્ય ભિન્ન જ્ઞાયક હૂઁ. યે કોઈ અચ્છા નહીં હૈ, બૂરા નહીં હૈ. માત્ર અપની કલ્પના-સે ઐસી બુદ્ધિ હોતી રહતી હૈ. મૈં ઉસસે ભિન્ન હૂઁ. ઇસપ્રકાર ભિન્ન હોનેકા પ્રયત્ન કરે. ફિર અલ્પ રાગ રહતા હૈ વહ ઉસકે પુરુષાર્થકી મન્દતાકે કારણ. એકતાબુદ્ધિકો તોડનેકા પ્રયત્ન કરે. બાહર ઉસે કુછ નહીં હો તો સ્વયં હી અન્દર ઐસે વિકલ્પ ઉત્પન્ન કરતા હૈ, એકત્વબુદ્ધિકે કારણ.
મુમુક્ષુઃ- સત્ય બાત હૈ, અપનેઆપ ઉત્પન્ન હોતે રહતે હૈં. પરપદાર્થ હો ભી નહીં, તો ભી (ઉત્પન્ન હોતે હૈં).
સમાધાનઃ- સ્વયં હી અન્દર-સે ઉત્પન્ન હોતે રહતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- .... ઉસ વક્ત વિભાવરૂપ ક્યોં પરિણમતા હૈ?
સમાધાનઃ- જ્ઞપ્તિક્રિયા, પરન્તુ વહ જ્ઞપ્તિક્રિયા યથાર્થરૂપ કહાઁ હૈ? જ્ઞપ્તિ જ્ઞપ્તિરૂપ સ્વયં રહતા નહીં. કરોતિ ક્રિયા હો જાતી હૈ. મૈં યે સબ કરતા હૂઁ ઔર મુઝસે યે સબ હોતા હૈ. જ્ઞાયકરૂપ રહે તો જ્ઞપ્તિક્રિયા બરાબર કહેં. પરન્તુ વહ જ્ઞપ્તિક્રિયા કહીં સ્વયંકો જાનતા નહીં હૈ. સ્વયંકો જાનતા હો, સ્વકો જાનનેપૂર્વક પર જાને તો વહ બરાબર હો. પરન્તુ સ્વકો નહીં જાનતા હૈ ઔર યે પર સ્થૂલરૂપ-સે જાનતા હૈ. જો સ્વકો નહીં જાનતા, વહ દૂસરોંકો યથાર્થ નહીં જાનતા. ઇસલિયે જ્ઞપ્તિક્રિયા હોતી હૈ, પરન્તુ વહ જ્ઞપ્તિક્રિયા ભી ઉસે કરોતિક્રિયા હૈ. વહ સાક્ષી નહીં રહતા હૈ. માનોં મૈં ઉસકો કર દેતા હૂઁ, ઇસકે કારણ ઐસા હોતા હૈ. જાનના અર્થાત વહ સ્થૂલરૂપ-સે જાનતા હૈ. વહ યથાર્થ નહીં જાનતા હૈ.
સ્વકો જાને તો હી ઉસને યથાર્થ જાના કહનેમેં આયે. સ્વકો જાને બિના જાનના વહ યથાર્થ નહીં જાનતા. સ્વકો છોડકર સબકો જાને વહ કુછ જાનના નહીં હૈ. સ્વપૂર્વક