૨૫૬ યદિ જાને તો ઉસે જ્ઞપ્તિક્રિયા પ્રગટ હુયી હૈ. નહીં તો જ્ઞપ્તિક્રિયા નહીં હૈ. "જો જાને સો જાનનહારા'. જો જાનતા હૈ વહ કરતા નહીં ઔર જો કરતા હૈ વહ જાનતા નહીં. પરકે સાથ એકત્વબુદ્ધિકે કારણ મૈં કરુઁ, મૈં કરુઁ ઐસા હોતા હૈ. યથાર્થ જાને તો ઉસે જ્ઞપ્તિક્રિયા યથાર્થ હોતી હૈ. બાકી સ્થૂલરૂપ-સે તો સબ જાનતા હી રહતા હૈ.
જાનનેકા ઉસકા સ્વભાવ હૈ, વહ કહીં નાશ નહીં જાતા. જાનતા તો હૈ, પરન્તુ સ્વયંકો નહીં જાનતા હૈ. વહ જાનના યથાર્થ નહીં હૈ. અપને દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયકો નહીં જાનતા, ઇસલિયે વહ દૂસેરકા ભી યથાર્થ નહીં જાનતા.
મુમુક્ષુઃ- મોક્ષાર્થીકો પ્રયોગ કરના ચાહિયે. તો વહ ધ્યાન યાની ભેદજ્ઞાનકા અભ્યાસ?
સમાધાનઃ- ભેદજ્ઞાનકા અભ્યાસ વહ ધ્યાન. ક્યોંકિ પહલે વહ અભ્યાસ કરે. યદ્યપિ યથાર્થ ધ્યાન તો જ્ઞાયકકી ધારા પ્રગટ હો ઔર ઉસમેં લીનતા કરે તો યથાર્થ ધ્યાન હો. પરન્તુ પહલે ઉસકા અભ્યાસ હોતા હૈ. ભેદજ્ઞાનકા અભ્યાસરૂપ ધ્યાન કરના હૈ. ક્યોંકિ અપના અસ્તિત્વ ગ્રહણ કિયે બિના કહાઁ સ્થિર હોગા? જહાઁ સ્થિર હોના હૈ, વહ જો દ્રવ્ય હૈ ઉસ દ્રવ્યકો ગ્રહણ કરે. જો શાશ્વત દ્રવ્ય હૈ ઉસમેં સ્થિર હુઆ જાય. પર્યાય પર સ્થિર નહીં હુઆ જાતા. પર્યાય તો પલટતી રહતી હૈ. સ્થિર તો દ્રવ્યકો પહચાને તો હુઆ જાતા હૈ. પરન્તુ દ્રવ્યકો પીછાનનેકા પ્રયત્ન કરે, ઉસ જાતકે અભ્યાસકા પ્રયત્ન કરે. તો ઉસ જાતકા ધ્યાન હોતા હૈ.
ભેદજ્ઞાનકા અભ્યાસ કરનેકા પ્રયત્ન કરે કિ મૈં ભિન્ન હૂઁ. યે વિભાવ મૈં નહીં હૂઁ, શરીર મૈં નહીં હૂઁ. ઉસકા ક્ષણ-ક્ષણમેં ભિન્ન પડનેકા અભ્યાસ કરે. ઉસકી એકાગ્રતા કરે કિ મૈં યહ જ્ઞાયક હૂઁ. ઐસા ધ્યાન કરે કિ મૈં યહ જ્ઞાયક હૂઁ, ચૈતન્ય હૂઁ, મહિમાવંત શુદ્ધાત્મા હૂઁ. ઐસા ભાવ-સે ઉસે યથાર્થ પહિચાનકર કરે. વિકલ્પરૂપ-સે ઐસે શુષ્કપને નહીં, પરન્તુ જ્ઞાયક મહિમાવંત હૈ, ઐસે ઉસે ગ્રહણ કરકે બારંબાર ઉસકા ધ્યાન કરે તો વહ અભ્યાસરૂપ ધ્યાન હૈ. બારંબાર ઉસીકા ધ્યાન કરતા રહે.
યથાર્થ પરિણતિરૂપ તો ઉસે જબ જ્ઞાયકકી ધારા પ્રગટ હો, તબ ઉસે યથાર્થ પરિણતિરૂપ ધ્યાન હોતા હૈ. યહ ધ્યાન વહ અભ્યાસરૂપ કરે. સમઝ બિનાકા ધ્યાન તરંગરૂપ હો જાતા હૈ. ઇસલિયે અપનેકો ગ્રહણ કરકે, ચૈતન્યકો પહચાનકર ઉસમેં એકાગ્રતા કરે કિ મૈં યહ ચૈતન્ય હૂઁ, વિભાવ-સે ભિન્ન હૂઁ. ઐસે બાર-બાર ભિન્ન પડનેકા અભ્યાસ કરે ઔર સ્વયંકો ગ્રહણ કરનેકા પ્રયત્ન કરે.
સ્વયંકો ભિન્ન કરના, વિભાવ-સે સ્વયંકો ભિન્ન કરના, ઉસકા અભ્યાસ કરના. ઉસકી પરિણતિરૂપ જિસે સમ્યગ્દર્શન હો, વહ ભી ભેદજ્ઞાન-સે હી મુક્તિ પાતે હૈં. ઔર વહ ભેદજ્ઞાન હી આખિર તક રહતા હૈ. ઉસે યથાર્થ હોતા હૈ. ઉસ ભેદજ્ઞાનસે હી સ્વાનુભૂતિ હોતી હૈ. ઔર ઉસ ભેદજ્ઞાનકી ઉગ્રતામેં હી ઉસે લીનતા બઢાની હૈ. ફિર લીનતા બઢાતા હૈ,