પુરુષાર્થ ઉત્પન્ન હો તો સબ છોડ દેતે હૈં. અંતરમેં-સે છૂટ જાતા હૈ, મુનિ બન જાતે હૈં. ફિર તો ક્ષણ-ક્ષણમેં આત્મામેં સ્વરૂપમેં લીન રહતે હૈં. ક્ષણ-ક્ષણમેં બાહર આયે, અન્દર જાય ઐસી અંતર્મુહૂર્તકી દશા હો જાતી હૈ.
પરન્તુ ગૃહસ્થાશ્રમમેં હૈ ઇસલિયે ઉસે ઉસ જાતકા રાગ પુરુષાર્થકી મન્દતાકે કારણ છૂટા નહીં હૈ. અંતરમેં-સે છૂટ ગયા હૈ કિ યે વિભાવ મુઝે કિસી ભી પ્રકાર-સે આદરણીય નહીં હૈ. ઊઁચે-સે ઊઁચા શુભભાવ ભી મેરા સ્વરૂપ નહીં હૈ. ઉસસે ભી ભિન્ન રહતે હૈં. પરન્તુ વે રાજકે રાગ-સે છૂટે નહીં હૈ. ઇસલિયે ઉસમેં ખડે રહતે હૈં. વે છોડના ચાહે, પુરુષાર્થ કરે તો ક્ષણમેં છૂટ જાય ઐસા હૈ.
કુછ રાજા લડાઈમેં હોતે હૈં ઔર ઐસા હોતા હૈ કિ યે ક્યા? લડાઈમેં ખડે હો, વહીં વૈરાગ્ય આતા હૈ, વહીં મુનિ બન જાતે હૈં. ઐસી ભી કોઈ રાજા હોતે હૈં. શાસ્ત્રમેં દૃષ્ટાન્ત આતા હૈ. લડાઈ કરતે હો, વૈરાગ્ય આતા હૈ. હાર-જીત યે સબ ક્યા હૈ? વહાઁ લડાઈમેં હી લોંચ કરકે મુનિ બન જાતે હૈં, સબ છોડ દેતે હૈં. ઐસા ભી પુરુષાર્થ ઉત્પન્ન હોતા હૈ. ઔર કિસીકા ઐસા પુરુષાર્થ ઉત્પન્ન નહીં હોતા હૈ, ઇસલિયે લડાઈમેં, રાજકી વ્યવસ્થામેં સબમેં જુડતે હૈં.
સમ્યગ્દૃષ્ટિકી અંતરકી ગતિ કુછ અલગ હોતી હૈ, બાહરકી અલગ હોતી હૈ. હાથીકે દિખાનેકે દાઁત અલગ ઔર અંતરકે અલગ હોતે હૈં. વૈસે ઉસકી અંતરકી પરિણતિ એકદમ ન્યારી હોતી હૈ. પરન્તુ બાહર ઐસે સબ કાર્યમેં જુડતા હૈ. ઇસલિયે પરીક્ષા કરની મુશ્કિલ હૈ. લડાઈમેં ખડે હો ઔર ઉસકી પરીક્ષા કરની, ગૃહસ્થાશ્રમમેં ખડે હો ઉસકી પરીક્ષ કરની બહુત મુશ્કિલ હૈ. પરન્તુ વહ અંતર-સે કૈસે ન્યારે હૈં, વહ ઉનકા પરિચય હો તો ખ્યાલમેં આયે ઐસા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- તભી ઉસકી જ્ઞાનધારા ચાલૂ હી હોતી હૈ? ઔર કર્મધારા ચલતી હૈ?
સમાધાનઃ- કર્મધારા ભિન્ન, જ્ઞાનધારા ભિન્ન. દોનોં ભેદજ્ઞાનકી ધારા વર્તતી હૈ. યે શરીર ભિન્ન, ઉસકે હથિયાર ભિન્ન, રાગ આવે વહ ભિન્ન. સબસે ભિન્ન ધારા વર્તતી હૈ. પ્રતિક્ષણ ધારા વર્તતી હૈ. વહ સબ કાર્ય ઉસકે ન્યાયપૂર્વક હોતે હૈં. કોઈ અન્યાયમેં નહીં જુડતે. મર્યાદિત હોતે હૈં. પરન્તુ ઉસમેં વે ખડે હોતે હૈં, લડાઈકે કાયામેં.
પહલેકે રાજા, ચક્રવર્તી, ભરત ચક્રવર્તી, રામચન્દ્રજી સબ લડાઈકે કાયામેં ખડે થે. વૈરાગ્ય આયા તબ મુનિ બનકર ચલ દિયે. ભરત ચક્રવર્તી તો અરીસા ભુવનમેં એકદમ વૈરાગ્યકો પ્રાપ્ત હુએ હૈં.
મુમુક્ષુઃ- ગુરુદેવકી એક ટેપમેં સુના કિ જ્ઞાનમેં ઐસી તાકત હૈ કિ ભૂત, ભવિષ્ય ઔર વર્તમાન સબ પર્યાયોંકો જાન સકે. ઐસા ભગવાનકે લિયે હી હૈ?
સમાધાનઃ- ભગવાનકો પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન હૈ, ઇસલિયે તીનોં કાલકા પ્રત્યક્ષ જાનતે હૈં.