૩૨૪ જાનનેમેં આતા હૈ. જાનનેમેં બાહરકા હી જાનતા હૈ. બાકી જો અંદર રહા વહ ક્યા રહા?
સમાધાનઃ- અંદર તત્ત્વ હી જાનનેવાલા હૈ, તત્ત્વ હી જાનનેવાલા હૈ. બાહરકા વહ સબ નહીં જાનતા હૈ. વહ તો ઉસકા ક્ષયોપશમભાવ, જિતની ઉસકી શક્તિ હૈ ઉતના હી જાનતા હૈ. સબ નહીં જાનતા હૈ. જાનનેવાલા સબ કહાઁ જાનતા હૈ? ઉસકી જાનનેકી તો અનન્ત શક્તિ હૈ. લેકિન સબ જાનતા નહીં. વહ તો અલ્પ જાનતા હૈ. વહ તો ઇન્દ્રિયોંકા આશ્રય લેકર, મનકા આશ્રય લેકર અલ્પ જાનતા હૈ. જાનતા હૈ વહ સ્થૂલ જાનતા હૈ. વહ કહીં સૂક્ષ્મ નહીં જાનતા.
જાનતા હૈ વહ ક્રમ-ક્રમસે જાનતા હૈ. એકસાથ કુછ નહીં જાનતા. જાનનેવાલેકા જો મૂલ સ્વભાવ હૈ, વહ મૂલ સ્વભાવરુપ કુછ નહીં જાનતા. જાનતા હૈ વહ માત્ર સ્થૂલ જાનતા હૈ. લેકિન વહ જાનનેવાલા તત્ત્વ હૈ ઉસ જાનનેવાલેને સબ નહીં જાના. જાનનેવાલા જો તત્ત્વ હૈ ઉસકો ઉસને નહીં જાના. જાનનેવાલા સબ જાનતા હૈ. વહ જાનનેવાલા અનંત જાનતા હૈ ઐસા ઉસકા સ્વભાવ હૈ.
જો જાનનેવાલા સ્વયંકો જાનતા હૈ, જો જાનનેવાલા પરકો જાનતા હૈ, ઐસા ઉસકા સબ જાનનેકા (સ્વભાવ હૈ). સબસે દૂર રહકર, ઉસકે ક્ષેત્રમેં ગયે બિના સ્વયં અપને ક્ષેત્રમેં રહકર, ચાહે જિતના ઉસસે દૂર હો, લાખ-કરોડ ગાઁવ દૂર હો, તો ભી દૂર રહકર સબ જાને ઐસા ઉસકા સ્વભાવ હૈ. ઐસા વહ જાનનેવાલા તત્ત્વ હૈ. જિસે આઁખકી જરુરત પડતી નહીં, જિસે મનકી જરુરત નહીં પડતી, જિસે કાનકી જરૂરત નહીં પડતી, કોઈ પદાર્થકી જિસે જરુરત નહીં પડતી કિ આઁખસે દેખે, કાનસે સુને, ઇસલિયે વહ જાને અથવા મનસે વિચાર કરે તો જાને, ઐસે કોઈ આશ્રયકી જિસકો જરુરત નહીં હૈ, લેકિન વહ સ્વયં હજારોં ગાઁવ દૂર હો તો ભી ઉસકો જાન સકે. ઐસા જાનનેવાલા તત્ત્વ અંદર હૈ કિ વહ સ્વયં જાને, અપને જ્ઞાન સ્વભાવસે જાને. ઔર વહ દૂસરેકો જાને ઇતના હી નહીં, વહ સ્વયં અપનેકો જાને. અપને અનંતે ગુણકો જાને, ખુદકી અનંતી પર્યાયકો જાને. અનંતકાલમેં કૈસી પર્યાય હુયી ઔર કિસ તરહ દ્રવ્ય પરિણમન કરકે ભવિષ્યમેં કૈસે પરિણમન કરેગા, વહ સબ જાને. ઐસા જાનનેવાલા તત્ત્વ હૈ. જાનના અર્થાત ઐસા જાનનેકા જિસકા સ્વભાવ હૈ, વહ જાનનેવાલા તત્ત્વ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જો મૂલ તત્ત્વકો જાનનેવાલા હૈ.
સમાધાનઃ- વહ મૂલ તત્ત્વકો જાનનેવાલા તત્ત્વ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાનસ્વભાવ.
સમાધાનઃ- જ્ઞાનસ્વભાવ. વહ જ્ઞાન સ્વભાવ હૈ. યે તો ઉસકો લક્ષણકી પહચાન હોતી હૈ કિ ઇતના જો જાનતા હૈ, જો પરકે આશ્રયસે જાનતા હૈ વહ જાનનેવાલા ઐસા તત્ત્વ હૈ કિ સ્વયં જાને. આઁખસે જાને, કાનને સુને યા મનસે વિચાર કરે ઐસા જો જાનતા હૈ, વહ જાનનેવાલા તત્ત્વ ઐસા હૈ કિ સ્વયં જાને. કિસીકે આશ્રય બિના જાને. કિસીકે આશ્રયસે જાને વહ ઉસકા સ્વતઃ સ્વભાવ નહીં હૈ. ઉસકા સ્વતઃ સ્વભાવ તો ઐસા હો કિ જો અપનેસે જાને. જિસે કિસીકે આશ્રયકી જરુરત ન પડે વૈસે જાને. ઐસા ઉસકા જ્ઞાનસ્વભાવ હૈ. અપને-સે જાને. જો જ્ઞાનરુપ અપને-સે પરિણમે. જો આનંદરુપ અપને-સે પરિણમે. જિસે કિસીકે આશ્રયકી જરુરત ન પડે. ઐસા ઉસકા સ્વભાવ હૈ. ઐસી