mumukṣuḥ- rāg aur jñānako bhinna karake, ek jñāyak hai vahī maiṁ hūn̐, aisā dekhanā?
samādhānaḥ- rāgako bhinna karatā hai vahān̐ jñān bhinna paḍ hī jātā hai. isaliye maiṁ jñāyak hūn̐, aisā grahaṇ kare to rāg bhinna paḍ jātā hai. vāstavik rūp-se donoṁ sāthameṁ hī hai. apanā astitva grahaṇ kare ki maiṁ jñān hūn̐, isaliye rāg bhinna paḍ hī jātā hai.
mumukṣuḥ- maiṁ jñān hūn̐ arthāt maiṁ jñāyak hūn̐?
samādhānaḥ- maiṁ jñāyak hū̃n. jñān arthāt mātra jānapanā itanā hī nahīṁ, parantu maiṁ svayaṁ jñāyak hū̃n. maiṁ jñāyak hūn̐, sarva prakār-se jñāyak hī hū̃n.
samādhānaḥ- ... ātmāko pahacānanā. vibhāv bhinna aur ātmā bhinna, prayojan to vah siddha karanekā hai. adhyātma paddhatimeṁ bhedajñān karanā hai. bhedajñān karanekā prayojan hai. us prayojanako dekhanā. prayojan vah hai. usameṁ rukanā nahīṁ ki isakā yah artha hai yā vah artha hai, bhāv-āśay grahaṇ kar lenā. jahān̐ nimitta-naimittik sambandha ho, parakī mukhyatā ho usameṁ vibhāvakī gauṇatā ā hī jātī hai. vibhāvakī bāt ho usameṁ nimittakī apekṣā ā jātī hai. isaliye jo bhedajñān, vibhāv-se bhedajñān karanā hai, vah ek hī prayojan hai. usameṁ jaḍ-caitanyako gauṇ karake vibhāv-se bhedajñān karanā, ek hī bāt hai. us prakār-se vicār karanā hai.
ācārya bhī aisā kahate haiṁ, aisā kahakar yah kahanā cāhate haiṁ ki tū bhedajñān kara. gurudev bhī aisā kahate haiṁ ki tū bhedajñān kara. vibhāv terā svabhāv nahīṁ hai. nimittakī apekṣā-se nimittakā hai, nimittakī apekṣā-se nimittakā hai aur tere puruṣārthakī mandatā-se hotā hai isaliye terā hai. usameṁ bhī nimittakī apekṣā hai. aur nimittakī mukhyatā-se bāt karake jaḍameṁ ḍāl de to vah ekānta jaḍ hai, usameṁ terī vibhāvakī apekṣā sāthameṁ ā jātī hai. aur tujh-se hotā hai aisā kahe, usameṁ nimittakī apekṣā ātī hai. aur tujh-se hotā hai aisā kahanemeṁ nimittakī apekṣā ātī hai. nimitta- naimittik sambandha kyā hai usakā vicār karake bhedajñān karanekā prayojan hai.
śāstrameṁ adhyātma dr̥ṣṭi-se prayojan hai, us prayojanako siddha karanā hai. bāhar nahīṁ.