188
mumukṣuḥ- yānī vahī mahimā huyī, vahī ruci huyī, sab ho gayā.
samādhānaḥ- hān̐, sab usameṁ ā gayā. ruci, mahimā sab usameṁ ā jātā hai. yah jñāyak hai so maiṁ hū̃n. jñāyakakā ahaṁpanā karanā. vibhāvakā ahaṁpanā-ekatvabuddhi toḍakar vibhāvake koī bhī kāyāmeṁ ekatvabuddhi kare, usake bajāy maiṁ usase bhinna jñāyak hū̃n. bhale abhī vikalpātmak hai, parantu jñāyakameṁ ahaṁpanā karanā. vah ahaṁpanā nahīṁ karanā ki ye śāstra ityādikī ekatvabuddhi toḍakar jñāyakakā ahaṁpanā karanā. abhī vāstavik- rūp-se use ṭūṭā nahīṁ hai, parantu maiṁ jñāyak hūn̐, is prakārase bhī use vikalpātmak hai, to bhī maiṁ jñāyak hūn̐, us jātakī pariṇati dr̥ḍh karanī. pratītameṁ lānā, rucimeṁ lānā, mahimāmeṁ lānā.
mumukṣuḥ- vacanāmr̥tameṁ ātā hai ki anubhūtike liye svayaṁko parapadārtha-se bhinna padārtha nakkī kare, apane dhruv svabhāvakī mahimā lāye aur samyagdarśan pragaṭ karanekā prayās karanā cāhiye. vahān̐ paradravya-se bhinnatā vicār karane par lagatā hai ki svayaṁ paradravya- se bhinna hai. parantu svayaṁ dhruv jñāyakasvabhāvī mahimāvaṁt hai, aisā lagatā nahīṁ hai. to prayogātmakapane kyā karanā cāhiye?
samādhānaḥ- paradravya-se bhinna hai to usakā astitva grahaṇ karanā hai ki ye caitanyakā astitva dhrav svarūp hai vah maiṁ hūn̐, yah maiṁ nahīṁ hū̃n. yah maiṁ nahīṁ hūn̐, paradravya so maiṁ nahīṁ hūn̐, merā svarūp nahīṁ hai, to maiṁ kaun hūn̐? apanī mahimā āye binā vāstavik paradravya taraphakī ekatā ṭūṭatī hī nahīṁ. isaliye maiṁ kaun hūn̐? usakā vicār kare. merā astitva kyā hai? maiṁ ek dhruv jñāyakasvarūpī anādiananta ek vastu hūn̐ aur ye jo vibhāv paryāy hai vah merā vāstavik svarūp nahīṁ hai. merā vāstavik svarūp jñāyak svarūp hai. is prakār apanā astitva grahaṇ karake nāstitva āye to vah barābar hotā hai. akelā nāstitva āye ki paradravya maiṁ nahīṁ hūn̐, akelā nāstitva vāstavik nahīṁ hotā. astitvapūrvakakā nāstitva ho to vah barābar hotā hai. isaliye astitva taraphakā (prayatna karanā).
ye sab maiṁ nahīṁ hūn̐, ye sab acchā nahīṁ hai, parantu acchā kyā hai? jñāyak svabhāv mahimāvaṁt hai. usakā astitva grahaṇ karake nāstitva āye to use vāstavik bhedajñān honekā usameṁ avakāś hai.
mumukṣuḥ- usakī viśeṣ mahimā kaise āye?
samādhānaḥ- dhruvameṁ, jñāyakatāmeṁ-jñāyakasvabhāvameṁ hī sab bharā hai. usakā vicār- se, usakā svabhāv pahinakar nakkī kare ki ye kuch mahimāvaṁt nahīṁ hai to mahimāvaṁt kaun hai? maiṁ caitanya jñāyak mahimāvaṁt svarūp hū̃n. use vicār-se, usakā svabhāv pahicānakar