౩౨౦ అపనా జ్ఞాయకకా అస్తిత్వ ఛోడా నహీం హై ఔర జ్ఞాయక జ్ఞాయకరూప పరిణమతా హై. లేకిన ఉసే ఉసకా జ్ఞాన ఔర శ్రద్ధాన నహీం హై. ఉసకీ దృష్టి బాహర హై.
వహ ఐసా హై కి, జైసే జడ అపనే స్వరూపకో ఛోడతా నహీం హై, వైసే చైతన్య అపనే స్వరూపకో ఛోడతా నహీం హై. స్వయం అనుభూతిస్వరూప హీ హై. జ్ఞాన అసాధారణ లక్షణ హై కి జ్ఞాన జ్ఞానస్వరూప స్వయం పరిణమతా హై. లేకిన ఉసే ఉసకీ అనుభూతి నహీం హై. అనుభూతి అర్థాత ఉసే ఆనన్దకీ అనుభూతి నహీం హై. పరన్తు స్వయం అపనే అనుభూతిస్వరూప అర్థాత చైతన్య చైతన్యరూప పరిణమతా హై. అర్థాత జ్ఞాన జ్ఞానరూప-సే అనుభవమేం ఆ రహా హై. లేకిన ఉసకో స్వయంకో వహ మాలూమ నహీం హై కి మైం చైతన్య స్వయం అస్తిత్వ స్వరూప హూఁ. ఉసకా అస్తిత్వ ఉసనే గ్రహణ నహీం కియా హై, లేకిన అస్తిత్వకా నాశ నహీం హుఆ హై. వహ అనుభూతిస్వరూప హీ హై. ఆత్మా స్వయం అనుభూతిస్వరూప హై. లేకిన ఉస అనుభూతికా స్వయంనే అనుభవ నహీం కియా హై. ఐసా ఉసకా అర్థ హై.
ముముక్షుః- దృష్టికీ భూల హై, యహ బతానా హై.
సమాధానః- దృష్టికీ భూల హై, యహ బతానా హై. ఉసకీ దృష్టికీ భూల హై. ఉసకీ దృష్టి బాహర హై. జైసే దూసరోంకీ గినతీ కరతా హై కి యహ ఆదమీ హై, యహ ఆదమీ హై, లేకిన స్వయంకో గిననా భూల జాతా హై. ఐసే స్వయం సబ బాహర దేఖ రహా హై. బాహరకా హై, లేకిన మైం స్వయం చైతన్య హూఁ, ఉసకే అస్తిత్వకా నాశ నహీం హుఆ హై, లేకిన వహ స్వయంకో భూల గయా హై. అపనా అస్తిత్వ అనుభవమేం ఆ రహా హై. పరన్తు ఉస అస్తిత్వకీ ఆనన్దకీ అనుభూతి నహీం హై.
అనుభూతిస్వరూప స్వయం హోనే పర భీ ఉసే ఆనన్దకీ అనుభూతి నహీం హై. జ్ఞాన అసాధారణ లక్షణ హై కి జిస లక్షణ-సే స్వయం అపనేకో పహచాన సకే ఐసా హై. వహ జ్ఞాన-జ్ఞాయకతాకా నాశ నహీం హుఆ హై, జ్ఞాన జ్ఞానరూప పరిణమతా హై. లేకిన స్వయం ఉస జ్ఞాయకతారూప నహీం హుఆ హై. ఇసలియే ఉసకీ ఓర దృష్టి కరే, ఉసకా జ్ఞాన కరే, ఉసకా ఆచరణ కరే తో ఉసే ఆనన్దకీ అనుభూతి ప్రగట హోతీ హై. ఉసకీ శ్రద్ధా నహీం కరతా హై, స్వయం స్వయంకా యథార్థ జ్ఞాన నహీం కరతా హై.
యది ప్రతీతి నిఃశంక హో తో ఉసకా ఆచరణకా బల భీ బఢ జాతా హై. తో ఉసకా ఆచరణ భీ జోరదార అపనీ ఓర హోతా హై. లేకిన నిఃశంకతా నహీం హై. దృష్టి బాహర హై, ఇసలియే స్వయం స్వయంకో భూల గయా హై. దేఖే తో జ్ఞాన అసాధారణ లక్షణ హై. ఉసకా నాశ నహీం హుఆ హై. తో భీ స్వయం స్వయంకో దేఖతా నహీం. వహ అనుభూతిస్వరూప భగవాన ఆత్మాకా స్వయం ఆనన్దరూప అనుభవ నహీం కరతా హై. అతః అనుభవమేం తో ఆ రహా హై, పరన్తు వహ ఆనన్దరూప అనుభవమేం నహీం ఆ రహా హై. జ్ఞాన జ్ఞానరూప, ఉసకా అస్తిత్వ అస్తిత్వరూప పరిణమతా హై. ఐసా ఉసకా అర్థ హై.