స్వభావకీ పర్యాయ హో. తో భీ ఉసకా జో స్వభావ హై, ద్రవ్య ద్రవ్యత్వ ఛోడతా నహీం, ద్రవ్య ద్రవ్యరూప తో పరిణమతా హీ హై. అకేలా కూటస్థ హో తో ద్రవ్యకీ పహచాన హీ న హో. ద్రవ్య ద్రవ్యకా కార్య కరతా హీ రహతా హై. స్వభావ పర దృష్టి జాయ తో స్వభావకా కార్య హోతా రహే. స్వయం సహజ హోతా రహతా హై. ఉసే బుద్ధిపూర్వక యా వికల్పపూర్వక కరనా నహీం పడతా సహజ హీ హోతా హై. ద్రవ్య పరిణమతా హీ రహతా హై.
ముముక్షుః- పహలే జో ఆపనే కహా కి కథంచిత పరిణామీ హై, ఉసకే ఆధార-సే యహ...
సమాధానః- కథంచిత పరిణామీ ఔర కథంచిత అపరిణామీ. పరిణామీ హై, ద్రవ్య పరిణమతా హై. స్వభావ పర దృష్టి జాయ తో వహ స్వతః స్వయం స్వభావరూప పరిణమతా హై.
ముముక్షుః- పదార్థకా జ్ఞాన, దర్శన ఔర చారిత్రరూప ప్రతి సమయ బినా ప్రయత్న పరిణమన తో హోతా హీ రహతా హై. క్యోంకి పరిణమనా వహ తో సిద్ధాంతిక బాత హై. తో శుభాశుభ రూప అథవా శుద్ధరూప, కిస ప్రకార పరిణమనా ఉసమేం జీవకా కోఈ అముక గుణ నిమిత్త పడతా హై, అర్థాత జ్ఞాన యా వీర్య?
సమాధానః- ఉసమేం ఉసకా జ్ఞాయక జో అసాధారణ గుణ హై, ఉస జ్ఞానకో పహచానే, జ్ఞాయకతాకో పహచానే. ఔర ఉస రూప ప్రతీతకో దృఢ కరే. దృష్టి అర్థాత ప్రతీత. ద్రవ్య పర దృష్టి-ప్రతీత కరే, ఉస ప్రకారకా జ్ఞాన కరే ఔర ఉస జాతకా ఉసకీ ఆంశిక పరిణతి హోతీ హై. ఇసలియే ఉసమేం ఉసే జ్ఞాన, దర్శన ఔర చారిత్ర తో (హోతే హీ హైం). విశేష చారిత్ర తో బాదమేం హోతా హై. లేకిన ఉసమేం దృష్టి, జ్ఞాన ఔర ఉసకీ ఆంశిక పరిణతి హో తో ఉసకీ శుద్ధ పర్యాయ ప్రగట హోతీ హై.
దృష్టి తో ఏక ద్రవ్య పర హై, ఉసకే సాథ ఉసే జ్ఞాన భీ సమ్యక హోతా హై. ఔర పరిణతి భీ ఉస తరఫ ఝుకతీ హై. తో ఉసమేం-సే శుద్ధ పర్యాయ, ద్రవ్యమేం-సే సర్వగుణాంశ సో సమ్యగ్దర్శన ప్రగట హోతా హై. ఆజ ఆయా థా న? ద్రవ్య కిసే కహతే హైం? జో ద్రవిత హో సో ద్రవ్య. గురుదేవకీ టేపమేం ఆయా థా.
ముముక్షుః- జీ హాఁ, ఆజ సుబహ ప్రవచనమేం ఆయా థా.
సమాధానః- హాఁ, ఆజ సుబహ (ఆయా థా). జో ద్రవిత హో ఉసే ద్రవ్య కహతే హైం. ద్రవ్య పరిణమతా హై. స్వభావ పర దృష్టి జాయ తో స్వభావరూప పరిణమతా హై. విభావమేం దృష్టి హై తో విభావకీ పర్యాయేం హోతీ హైం. స్వభావ పర దృష్టి జాయ తో స్వభావకీ పర్యాయేం హోతీ హైం. బాకీ వస్తు తో పారిణామికభావ-సే అనాదిఅనన్త ఏకరూప సదృశ్య పరిణామ-సే పరిణమతా హై. వహ కోఈ అపేక్షా-సే కూటస్థ ఔర కోఈ అపేక్షా-సే పరిణామీ, కోఈ అపేక్షా-సే అపరిణామీ హై.
ముముక్షుః- అకేలా కూటస్థ మానేం తో సబ భూల హోతీ హై.
సమాధానః- అకేలా కూటస్థ హో తో ఉసమేం కోఈ వేదన భీ నహీం హోగా, స్వానుభూతి