अनुपचरितअसद्भूतव्यवहारनयथी छे अने जीवभावपर्यायरूप आस्रव – बंध – पुण्य-पाप-
पदार्थोनुं कर्तापणुं अशुद्धनिश्चयनयथी छे. सम्यग्द्रष्टि जीवने जे द्रव्यरूप संवर, निर्जरा अने
मोक्षपदार्थनुं कर्तापणुं छे, ते पण अनुपचरितअसद्भूतव्यवहारथी छे अने जीवभाव-
पर्यायरूप संवर – निर्जरा – मोक्षपदार्थोनुं कर्तापणुं विवक्षित एकदेश शुद्धनिश्चयनयथी छे.
परमशुद्धनिश्चयनयथी तो ‘‘हे योगी, परमार्थे आ जीव उत्पन्न थतो नथी, मरतो नथी, बंध
के मोक्ष करतो नथी, एम जिनेन्द्रो कहे छे.’’ ए वचन प्रमाणे जीवने बंधमोक्ष१ थतो नथी.
पूर्वोक्त विवक्षित एकदेश शुद्धनिश्चयनयने आगमभाषामां शुं कहे छे? — स्व
– शुद्धात्मानां सम्यक् श्रद्धान, ज्ञान, आचरणरूप जे थशे ते ‘भव्य;’ आ प्रकारना ‘भव्यत्व’
नामना पारिणामिकभाव साथे संबंध राखनारी ‘व्यक्ति’ कहेवामां आवे छे (अर्थात्
भव्यत्व पारिणामिकभावनी व्यक्तता अर्थात् प्रगटता कहेवामां आवे छे). अने
अध्यात्मभाषामां तेने ज द्रव्यशक्तिरूप शुद्धपारिणामिकभावनी भावना कहे छे, अन्य
नामथी तेने ‘निर्विकल्प समाधि’ अथवा ‘शुद्धोपयोग’ आदि कहे छे.
जेथी भावना मुक्तिनुं कारण छे, तेथी ज शुद्धपारिणामिकभाव ध्येयरूप छे. ध्यान
के भावनारूप नथी. एम शा माटे? समाधानः — ध्यान के भावनारूप पर्याय विनाशी
छे अने ते (शुद्धपारिणामिकभाव) तो द्रव्यरूप होवाथी अविनाशी छे. अहीं तात्पर्य आ
छे — मिथ्यात्व – रागादि विकल्पजाळरहित निजशुद्धात्मानी भावनाथी उत्पन्न सहजानंद
कर्तृत्वमनुपचरितासद्भूतव्यवहारेण, जीवभावपर्यायरूपाणां पुनरशुद्धनिश्चयनयेनेति ।
सम्यग्दृष्टेस्तु संवरनिर्जरामोक्षपदार्थानां द्रव्यरूपाणां यत्कर्तृत्वं तदप्यनुपचरितासद्भूतव्यवहारेण,
जीवभावपर्यायरूपाणां तु विवक्षितैकदेशशुद्धनिश्चयनयेनेति । परमशुद्धनिश्चयेन तु ‘‘ण वि
उप्पज्जइ, ण वि मरइ, बन्धु ण मोक्खु करेइ । जिउ परमत्थे जोइया, जिणवरु एउँ भणेइ ।’’
इति वचनाद्बन्धमोक्षौ न स्तः । स च पूर्वोक्तविवक्षितैकदेशशुद्धनिश्चय आगमभाषया किं
भण्यते — स्वशुद्धात्मसम्यक्श्रद्धानज्ञानानुचरणरूपेण भविष्यतीति भव्यः, एवंभूतस्य
भव्यत्वसंज्ञस्य पारिणामिकभावस्य संबन्धिनी व्यक्तिर्भण्यते । अध्यात्मभाषया पुनर्द्रव्य-
शक्तिरूपशुद्धपारिणामिकभावविषये भावना भण्यते, पर्यायनामान्तरेण निर्विकल्पसमाधिर्वा
शुद्धोपयोगादिकं चेति । यतः एव भावना मुक्तिकारणं ततः एव शुद्धपारिणामिकभावो
ध्येयरूपो भवति, ध्यानभावनारूपी न भवति । कस्मादिति चेत् ? ध्यानभावनापर्यायो विनश्वरः
स च द्रव्यरूपत्वादविनश्वर इति । इदमत्र तात्पर्यं — मिथ्यात्वरागादिविकल्पजालरहितनिज-
१. परमात्मप्रकाश अध्याय १ गाथा ६८.
९४ ]
बृहद् – द्रव्यसंग्रह