‘‘विगतिगचदुपंचक्खा तसजीवा’’ द्वित्रिचतुः पञ्चाक्षास्त्रसनामकर्मोदयेन त्रसजीवा भवन्ति । ते
च कथंभूताः ? ‘‘संखादी’’ शङ्खादयः । स्पर्शनरसनेन्द्रियद्वययुक्ताः । शङ्खशुक्तिकृम्यादयो
द्वीन्द्रियाः । स्पर्शनरसनघ्राणेन्द्रियत्रययुक्ताः कुन्थुपिपीलिकायूकामत्कुणादयस्त्रीन्द्रियाः,
स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुरिन्द्रियचतुष्टययुक्ता दंशमशकमक्षिकाभ्रमादयश्चतुरिन्द्रियाः, स्पर्शन-
रसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रेन्द्रियपञ्चयुक्ता मनुष्यादयः पञ्चेन्द्रिया इति । अयमत्रार्थः —
विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावनिजपरमात्मस्वरूपभावनोत्पन्नपारमार्थिकसुखमलभमाना इन्द्रिय-
सुखासक्ता एकेन्द्रियादिजीवानां वधं कृत्वा त्रसस्थावरा भवन्तीत्युक्तं पूर्वं
तस्मात्त्रसस्थावरोत्पत्तिविनाशार्थं तत्रैव परमात्मनि भावना कर्त्तव्येति ।।११।।
तदेव त्रसस्थावरत्वं चतुर्दशजीवसमासरूपेण व्यक्तीकरोति : —
समणा अमणा णेया पंचिंदिय णिम्मणा परे सव्वे ।
बादरसुहमेइंदी सव्वे पज्जत्त इदरा य ।।१२।।
थता. ‘‘विगतिगचदुपंचक्खा तसजीवा’’ बे, त्रण, चार तथा पांच इन्द्रियोवाळा, त्रसनामकर्मना
उदयथी, त्रसजीवो पण थाय छे. ते केवा छे? ‘‘संखादी’’ शंख वगेरे. स्पर्शन अने रसना
— ए बे इन्द्रियवाळा शंख, छीप, कृमि वगेरे बे इन्द्रिय जीवो छे; स्पर्शन, रसना,
घ्राण — ए त्रण इन्द्रियोवाळा कंथवा, कीडी, जू , माकड वगेरे त्रिइन्द्रिय जीवो छे; स्पर्शना,
रसना, घ्राण अने चक्षु ए चार इन्द्रियवाळा डांस, मच्छर, माखी, भमरा वगेरे चतुरिन्द्रिय
जीवो छे; स्पर्शन, रसना, घ्राण, चक्षु अने श्रोत्रेन्द्रिय — ए पांच इन्द्रियवाळा मनुष्यादि
पंचेन्द्रिय जीवो छे.
सारांश ए छे के — विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावी निज परमात्माना स्वरूपनी भावनाथी
उत्पन्न पारमार्थिक सुखने प्राप्त न करतां, इन्द्रियसुखमां आसक्त जीवो एकेन्द्रियादि
जीवोनो वध करीने त्रस अने स्थावर थाय छे — एम पूर्वे कह्युं छे, तेथी त्रस अने स्थावरमां
उत्पत्ति न थाय ते माटे ते ज परमात्मामां भावना करवी जोईए. ११.
हवे ते ज त्रस अने स्थावरपणुं चौद जीवसमासरूपे प्रगट करे छेः —
मन - बिन अर मन - सहित सुजान, पंचेन्द्रिय पर सब मन - हानि;
बादर सूक्षम एकहि अक्ष, सब पर्यापत इतर प्रत्यक्ष. १२.
३४ ]
बृहद् – द्रव्यसंग्रह