बादरसूक्ष्मरूपेणैकेन्द्रियद्वयं चेति सप्त भेदाः । ‘‘आहारसरीरिंदिय पज्जत्ती आणपाणभासमणो ।
चत्तारिपंचछप्पियएइन्दियवियलसण्णिसण्णीणं ।१।’’ इति गाथाकथितक्रमेण ते सर्वे प्रत्येकं
स्वकीयस्वकीयपर्याप्तिसंभवात्सप्त पर्याप्ताः सप्तापर्याप्ताश्च भवन्ति । एवं चतुर्दश जीवसमासा
ज्ञातव्यास्तेषां च ‘‘इंदियकायाऊणिय पुण्णापुण्णेसु पुण्णगे आणा । वेइंदियादिपुण्णे वचीमणो
सण्णिपुण्णेव ।१। दस सण्णीणं पाणा सेसेगूणंतिमस्सवे ऊणा । पज्जतेसिदरेसु य सत्तदुगे
सेसगेगूणा ।२।’’ इति गाथाद्वयकथितक्रमेण यथासंभवमिन्द्रियादिदशप्राणाश्च विज्ञेयाः ।
एकेन्द्रियना बे भेद — एम कुल सात भेद थया. ‘‘आहारसरीरिंदिय पज्जत्ती
आणपाणभासमणो । चत्तारिपंचछप्पियपइन्द्रियवियलसण्णिसण्णीणं ।।’’१ [आहार, शरीर, इन्द्रिय,
श्वासोच्छ्वास, भाषा अने मन — ए छ पर्याप्ति छे. एमांथी एकेन्द्रिय जीवने चार
(आहार, शरीर, स्पर्शेन्द्रिय अने श्वासोच्छ्वास), विकलेन्द्रिय तथा असंज्ञी पंचेन्द्रिय
जीवोने (मन सिवायनी) पांच अने संज्ञी पंचेन्द्रिय जीवोने छए पर्याप्ति होय छे.] आ
गाथामां कहेला क्रमथी ते सर्व (सात प्रकारना) जीवो पोतपोतानी पर्याप्ति पूर्ण थवाथी
पर्याप्त होय छे अर्थात् ए सात पर्याप्त होय छे अने पोतानी पर्याप्ति पूर्ण नहि थवाथी
सात अपर्याप्त होय छे. आवी रीते चौद जीवसमास जाणवा.
‘‘इंदियकायाऊणिय पुण्णापुण्णेसु पुण्णगे आणा ।
वेइंदियादिपुण्णे वचीमणो सण्णिपुण्णेव ।
दस सण्णीणं पाणा सेसेगूणंति मस्स वेऊणा ।
पज्जत्तेसिदरेसु य सत्त दुगे सेसगेगूणा ।।’’२
[‘‘इन्द्रिय, काय अने आयुष्य — ए त्रण प्राण पर्याप्त अने अपर्याप्त बंनेने होय छे.
श्वासोच्छ्वास पर्याप्तने ज होय छे, वचनबळप्राण बे इन्द्रिय आदि पर्याप्तने ज होय छे,
मनोबळप्राण संज्ञी पर्याप्तने ज होय छे. पर्याप्त अवस्थामां संज्ञी पंचेन्द्रियोने दस प्राण,
असंज्ञी पंचेन्द्रियोने (मन विना) नव प्राण, चार इन्द्रियवाळाने (मन अने कर्णेन्द्रिय विना)
आठ प्राण, त्रण इन्द्रियवाळाने (मन, कान अने चक्षु इन्द्रिय विना) सात प्राण, बे
इन्द्रियवाळाओने (मन, कर्ण, चक्षु अने घ्राणेन्द्रिय विना) छ प्राण अने एकेन्द्रियवाळाओने
(मन, कर्ण, चक्षु, घ्राण, रसना तथा वचन विना) चार प्राण होय छे. अपर्याप्त जीवोमां संज्ञी
तथा असंज्ञी — ए बंने पंचेन्द्रियोने श्वासोच्छ्वास, वचनबळ अने मनोबळ विना सात प्राण
होय छे अने चतुरिन्द्रियथी एकेन्द्रिय सुधी क्रमेक्रमे एकेक प्राण घटे छे.] आ बन्ने गाथाओमां
१. गोम्मटसार जीवकांड गाथा ११८ २. गोम्मटसार जीवकांड गाथा १३१ – १३२
३६ ]
बृहद् – द्रव्यसंग्रह