रत्नत्रयं न वर्त्तते आत्मानं मुक्त्वा अन्यद्रव्ये ।
तस्मात् तत्त्रिकमयः भवति खलु मोक्षस्य कारणं आत्मा ।।४०।।
व्याख्या : — ‘रयणत्तयं ण वट्टइ अप्पाणं मुइत्तु अण्णदवियह्मि’ रत्नत्रयं न वर्त्तते
स्वकीयशुद्धात्मानं मुक्त्वा अन्याचेतने द्रव्ये । ‘तह्मा तत्तियमइउ होदि हु मुक्खस्स कारणं
आदा’ तस्मात्तत्त्रितयमय आत्मैव निश्चयेन मोक्षस्य कारणं भवतीति जानीहि । अथ विस्तरः
— रागादिविकल्पोपाधिरहितचिच्चमत्कारभावनोत्पन्नमधुररसास्वादसुखोऽहमिति निश्चयरुचिरूपं
सम्यग्दर्शनं, तस्यैव सुखस्य समस्तविभावेभ्यः स्वसंवेदनज्ञानेन पृथक् परिच्छेदनं सम्यग्ज्ञानं,
तथैव दृष्टश्रुतानुभूतभोगाकाङ्क्षाप्रभृतिसमस्तापध्यानरूपमनोरथजनितसंकल्पविकल्पजालत्यागेन
तत्रैव सुखे रतस्य सन्तुष्टस्य तृप्तस्यैकाकारपरमसमरसीभावेन द्रवीभूतचित्तस्य पुनः पुनः
स्थिरीकरणं सम्यक्चारित्रम् । इत्युक्तलक्षणं निश्चयरत्नत्रयं शुद्धात्मानं विहायान्यत्र
gAthA 40
gAthArtha — AtmA sivAy anya dravyamAn ratnatray rahetAn nathI, te kAraNe
ratnatrayamayI AtmA ja mokShanun kAraN chhe.
TIkA — ‘‘रयणत्तयं ण वट्टइ अप्पाणं मुइत्तु अण्णदवियह्मि’’ nij shuddhAtmAne chhoDIne
anya achetan dravyamAn ratnatray vartatAn – rahetAn nathI. ‘‘तह्मा तत्तियमइउ होदि हु मुक्खस्स कारणं
आदा’’ – tethI te ratnatrayamay AtmA ja nishchayathI mokShanun kAraN1 thAy chhe, em tun jAN.
have vistAr kare chhe — ‘rAgAdi – vikalpa – upAdhirahit, chitchamatkAranI bhAvanAthI utpanna
madhurarasanA AsvAdarUp sukh hun chhun’ evI nishchay ruchirUp samyakdarshan chhe. te ja sukhane
samasta vibhAvothI svasamvedanagnAnavaDe pRuthak jANavun, te samyaggnAn chhe. tevI ja rIte draShTa –
shrut – anubhUt bhogonI AkAnkShA vagere samasta khoTA dhyAnarUp manorathathI utpanna sankalpa –
vikalpanI jALanA tyAg vaDe te ja sukhamAn lIn – santuShTa – tRupta ane ekAkAr param -
samarasIbhAvathI bhInjAyelA chittane pharI pharIne sthir karavun te samyakchAritra chhe. A pramANe
1. A gAthAmAn svAtmatattvasvarUp nij shuddhAtmAne ja – eTale ke nishchay ratnatrayamay shuddhAtmAne ja — mokShanun
kAraN kahyun chhe. tethI siddha thayun ke vikalpa – rAg kharekhar mokShanun kAraN nathI, paryAye paryAye rAgano abhAv
thato jAy chhe ane shuddhi vadhatI jAy chhe. e rIte sAtamA guNasthAnanA sAtishay vibhAgamAn nirvikalpatA
vadhatAn kShapakashreNImAn AThame, navame, dashame guNasthAne chaDatAn dashamAne ante sampUrNa vItarAg thaI, bArame
guNasthAne sampUrNa vItarAgapaNe rahI, tenA ante kevaLagnAnarUp bhAvamokSha pragaT kare chhe.
182 ]
bRuhad – dravyasangrah