gAthA 55
gAthArtha — dhyeyamAn ekatva prApta karIne koI paN padArthanun dhyAn karatAn sAdhu
jyAre nispRuh vRuttivALA hoy chhe, tyAre temanun te dhyAn nishchayadhyAn kahevAy chhe.
TIkA — ‘‘तदा’’ te kALe, ‘‘आहु’’ kahe chhe, ‘‘तं तस्स णिच्छयं ज्झाणं’’ tene tenun
nishchayadhyAn (kahe chhe). kyAre? ‘‘णिरीहवित्ती हवे जदा साहू’’ jyAre sAdhu nispRuh vRuttivALA
hoy chhe. shun karatA thakA? ‘‘जं किंचिवि चिंतंतो’’ je koI paN dhyeyanun vasturUpe visheSh chintavan
karatA thakA. pahelAn shu karIne? ‘‘लद्धूण य पयत्तं’’ te dhyeyamAn prApta karIne. shun prApta karIne?
ekatvane arthAt ekAgra – chintA – nirodhane prApta karIne. vistAr kathana — ‘je koI paN
dhyey (arthAt koI paN dhyAn karavA yogya padArtha)’ kahel chhe, teno sho artha chhe? prAthamik
(puruSh)nI apekShAe savikalpa avasthAmAn viShay ane kaShAyo dUr karavA mATe ane chittane
sthir karavA mATe panchaparameShThI vagere paradravya paN dhyey hoy chhe; pachhI jyAre abhyAsanA
जं किंचिवि चिंतिंतो णिरीहवित्ती हवे जदा साहू ।
लद्धूण य एयत्तं तदाहु तं तस्स णिच्छयं ज्झाणं ।।५५।।
यत् किंचित् अपि चिन्तयन् निरीहवृत्तिः भवति यदा साधुः ।
लब्ध्वा च एकत्वं तदा आहुः तत् तस्य निश्चयं ध्यानम् ।।५५।।
व्याख्या — ‘‘तदा’’ तस्मिन् काले । ‘‘आहु’’ आहुर्ब्रुवन्ति । ‘‘तं तस्स णिच्छयं
ज्झाणं’’ तत्तस्य निश्चयध्यानमिति । यदा किम् ? ‘‘णिरीहवित्ती हवे जदा साहू’’
निरीहवृत्तिनिस्पृहवृत्तिर्यदा साधुर्भवति । किं कुर्वन् ? ‘‘जं किंचिवि चिंतंतो’’ यत् किमपि
ध्येयं वस्तुरूपेण विचिन्तयन्निति । किं कृत्वा पूर्वं ? ‘‘लद्धूण य एयत्तं’’ तस्मिन् ध्येये लब्ध्वा ।
किं ? एकत्वं एकाग्रचिन्तानिरोधनमिति । अथ विस्तर : — यत् किश्चिद् ध्येयमित्यनेन
किमुक्तं भवति ? प्राथमिकापेक्षया सविकल्पावस्थायां विषयकषायवञ्चनार्थं चित्तस्थिरीकरणार्थं
पञ्चपरमेष्ठियादिपरद्रव्यमपि ध्येयं भवति । पश्चादभ्यासवशेन स्थिरीभूते चित्ते सति
yaktishchit chitavan jAmAhi, ichchhA - rahit hoy jav tAhi;
ek chitta hvai muni ekalo, nishchay dhyAn kahai jin bhalo. 55.
246 ]
bRuhad – dravyasangrah