वर्णाः रसाः पंच गन्धौ द्वौ स्पर्शाः अष्टौ निश्चयात् जीवे ।
नो सन्ति अमूर्त्तिः ततः व्यवहारात् मूर्त्तिः बन्धतः ।।७।।
व्याख्या — ‘‘वण्ण रस पञ्च गंधा दो फासा अट्ठ णिच्छया जीवे णो संति’’
श्वेतपीतनीलारुणकृष्णसंज्ञाः पञ्च वर्णाः, तिक्तकटुकषायाम्लमधुरसंज्ञाः पञ्च रसाः,
सुगन्धदुर्गन्धसंज्ञौ द्वौ गन्धौ, शीतोष्णस्निग्धरूक्षमृदुकर्कशगुरुलघुसंज्ञा अष्टौ स्पर्शाः,
‘‘णिच्छया’’ शुद्धनिश्चयनयात् शुद्धबुद्धैकस्वभावे शुद्धजीवे न सन्ति । ‘‘अमुत्ति तदो’’ ततः
कारणादमूर्त्तः । यद्यमूर्तस्तर्हि तस्य कथं कर्मबन्ध इति चेत् ? ‘‘ववहारा मुत्ति’’
अनुपचरितासद्भूतव्यवहारान्मूर्तो यतः । तदपि कस्मात् ? ‘‘बंधादो’’ अनन्त-
ज्ञानाद्युपलम्भलक्षणमोक्षविलक्षणादनादिकर्मबन्धनादिति । तथा चोक्तम् —
कथंचिन्मूर्तामूर्तजीवलक्षणम् — ‘‘बंधं पडि एयत्तं लक्खणदो हवदि तस्स भिण्णत्तं । तम्हा
अमुत्तिभावो णेगंतो होदि जीवस्स ।।१।।’’ अयमत्रार्थः — यस्यैवामूर्तस्यात्मनः
gAthA – 7
gAthArtha — nishchayathI jIvamAn pAnch varNa, pAnch ras, be gandh ane ATh sparsha nathI
tethI jIv amUrtik chhe; vyavahAranayanI apekShAe karmabandh hovAthI jIv mUrtik chhe.
TIkA — ‘‘वण्ण रस पञ्च गंधा दो फासा अट्ठ णिच्छया जीवे णो संति’’ shvet, pIt,
nIl, lAl ane kRiShNa — e pAnch rang; tIkho, kaDavo, kaShAyalo, khATo ane madhur — e
pAnch ras; sugandh ane durgandh — e be gandh; shIt, uShNa, snigdha, rUkSha, komaL, kaThor,
halako, bhAre — e ATh sparsha; ‘‘णिच्छया’’ shuddha nishchayanayathI shuddha - buddha - ek - svabhAvavALA
shuddha jIvamAn nathI. ‘‘अमुत्ति तदो’’ te kAraNe A jIv amUrta chhe. jo jIv amUrtik chhe,
to tene karmabandh kevI rIte thAy chhe? ‘‘ववहारा मुत्ति’’ kAraN ke jIv anupacharit asadbhUt
vyavahAranayathI mUrta chhe, tethI (karmabandh thAy chhe). jIv mUrta kyA kAraNe chhe? ‘‘बंधादो’’ anant
gnAnAdinI upalabdhi jenun lakShaN chhe evA mokShathI vilakShaN anAdi karmabandhanane kAraNe jIv
mUrta chhe. vaLI anyatra jIvanun lakShaN kathanchit mUrta ane kathanchit amUrta kahyun chhe; te A
pramANe — ‘‘karmabandh prati jIvanI ekatA chhe ane lakShaNathI tenI bhinnatA chhe; tethI ekAnte
jIvane 1amUrtikapaNun nathI.’’
1. shrI sarvArthasiddhi 2/7 TIkA.
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 23