चूलिका
अतः परं पूर्वोक्तषड्द्रव्याणां चूलिकारूपेण विस्तरव्याख्यानं क्रियते । तद्यथा —
परिणामि जीव – मुत्तं, सपदेसं एय – खेत्त – किरिया य ।
णिच्चं कारण कत्ता, सव्वगदमिदरंहि यपवेसे ।।१।।
दुण्णि य एयं एयं, पंच त्तिय एय दुण्णि चउरो य ।
पंच य एयं एयं, एदेसं एय उत्तरं णेयं ।।२।। (युग्मम्)
व्याख्या — ‘‘परिणामि’’ इत्यादिव्याख्यानं क्रियते । ‘‘परिणामि’’ परिणामिनौ
जीवपुद्गलौ स्वभावविभावपरिणामाभ्यां कृत्वा, शेष चत्वारि द्रव्याणि
विभावव्यञ्जनपर्यायाभावान्मुख्यवृत्त्या पुनरपरिणामीनिति । ‘‘जीव’’ शुद्धनिश्चयनयेन
विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावं शुद्धचैतन्यं प्राणशब्देनोच्यते तेन जीवतीति जीवः । व्यवहारनयेन पुनः
have, pachhI pUrvokta chha dravyonun chUlikArUpe (upasanhAr tarIke) visheSh vyAkhyAn kare
chhe —
chUlikA
gAthArtha — chha dravyomAn jIv ane pudgal e be dravya pariNAmI chhe, chetanadravya
ek jIv chhe, mUrtik ek pudgal chhe, pradeshasahit jIv, pudgal, dharma, adharma tathA
AkAsh — e pAnch dravyo chhe, ek ek sankhyAvALA dharma, adharma ane AkAsh — e traN
dravyo chhe, kShetravAn ek AkAsh dravya chhe, kriyAsahit jIv ane pudgal — e be dravya chhe,
nityadravya dharma, adharma, AkAsh ane kAL — e chAr chhe, kAraNadravya pudgal, dharma, adharma,
AkAsh ane kAL — e pAnch chhe, kartA ek jIvadravya chhe, sarvavyApak dravya ek AkAsh
chhe, (ek kShetrAvagAh hovA chhatAn paN) A chhaye dravyone paraspar pravesh nathI. e rIte chhaye
mUL dravyonA uttaraguN jANavA.
TIkA — ‘‘परिणामि’’ svabhAv tathA vibhAv pariNAmothI jIv ane pudgal —
e be dravyo pariNAmI chhe. bAkInAn chAr dravyo vibhAvavyanjanaparyAyanA abhAvanI mukhyatAthI
apariNAmI chhe.
‘‘जीव’’ shuddhanishchayanayathI vishuddha gnAnadarshanasvabhAvI shuddhachaitanyane ‘prAN’ shabdathI
kahevAmAn Ave chhe; te shuddhachaitanyarUp prANathI je jIve chhe te jIv chhe. vyavahAranayathI
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 85