navaso pañchāṇu ane sātamīmān pāñch; — e rīte badhā maḷīne choryāsī lākh bil
chhe.
have, ratnaprabhā ādi pr̥ithvīnun kramapūrvak piṇḍapramāṇ keṭalun chhe te kahe chhe. piṇḍ
eṭale shun? ūṇḍāī athavā jāḍāī. pratham pr̥ithvīnā ek lākh ensī hajār, bījīnā
batrīs hajār, trījīnā aṭhāvīs hajār, chothīnā chovīs hajār, pāñchamīnā vīs
hajār, chhaṭhṭhīnā soḷ hajār ane sātamīnā āṭh hajār yojan piṇḍ jāṇavā. te
pr̥ithvīono tiryak vistār chāre dishāomān joke tras nāḍīnī apekṣhāe ek rāju
pramāṇ chhe, topaṇ trasarahit trasanāḍīnā bahāranā bhāgamān lokanā ant sudhī chhe.
te ja kahyun chhe — ‘‘antane sparshatī pr̥ithvīonun pramāṇ badhī dishāomān lokanā ant
sudhīnun chhe.’’ ahīn vistāramān tiryak lok sudhīnī, ūṇḍāīmān meruparvatanī avagāhanā
jevaḍī ek hajār yojan pahoḷī chitrā nāmanī pr̥ithvī madhyalokamān chhe, te pr̥ithvīnī
nīche soḷahajār yojan pahoḷo kharabhāg chhe. te kharabhāganī nīche choryāsī hajār
yojan pahoḷo paṅkabhāg chhe, tenāthī paṇ nīche ensī hajār yojan pahoḷo abbahul
bhāg chhe. ā rīte ratnaprabhā pr̥ithvī traṇ bhedavāḷī jāṇavī. te kharabhāgamān asurakuḷ
sivāy nav prakāranā bhavanavāsī devonā ane rākṣhasakuḷ sivāyanā sāt prakāranā
vyantar devonā āvās jāṇavā. paṅkabhāgamān asurakumāronā ane rākṣhasonā nivās chhe.
abbahul bhāgamān nārakīo chhe.
चैव यथाक्रमम् ८४००००० । अथ रत्नप्रभादिपृथिवीनां क्रमेण पिण्डस्य प्रमाणं कथयति ।
पिण्डस्य कोऽर्थः ? मन्द्रत्वस्य बाहुल्यस्येति । अशीतिसहस्राधिकैकलक्षं तथैव
द्वात्रिंशदष्टाविंशतिचतुर्विंशतिविंशतिषोडशाष्टसहस्रप्रमितानि योजनानि ज्ञातव्यानि ।
तिर्यग्विस्तारस्तु चतुर्दिग्विभागे यद्यपि त्रसनाडयपेक्षयैकरज्जुप्रमाणस्तथापि त्रसरहितबहिर्भागे
लोकान्तप्रमाणमिति । तथाचोक्तं ‘‘भुवामन्ते स्पृशन्तीनां लोकान्तं सर्वदिक्षु च’’ । अत्र
विस्तारेण तिर्यग्विस्तारपर्यन्तमन्द्रत्वेन मंदरावगाहयोजनसहस्रबाहुल्या मध्यलोके या चित्रा
पृथिवी तिष्ठति तस्या अधोभागे षोडशसहस्रबाहुल्यः खरभागस्तिष्ठति । तस्मा-
दप्यधश्चतुरशीतियोजनसहस्रबाहुल्यः पङ्कभागः तिष्ठति । ततोऽप्यधोभागे अशीतिसहस्रबाहुल्यो
अब्बहुलभागस्तिष्ठतीत्येवं रत्नप्रभा पृथिवी त्रिभेदा ज्ञातव्या । तत्र खरभागेऽसुरकुलं विहाय
नवप्रकारभवनवासिदेवानां तथैव राक्षसकुलं विहाय सप्तप्रकारव्यन्तरदेवानां आवासा ज्ञातव्या
इति । पङ्कभागे पुनरसुराणां राक्षसानां चेति । अब्बहुलभागे नारकास्तिष्ठन्ति ।
saptatattva-navapadārtha adhikār [ 131