bhāgamān tīvra uṣhṇatānun duḥkh ane nīchenā ek chaturthānsh bhāgamān tīvra ṭhaṇḍīnun duḥkh, tathā
chhaṭhṭhī ane sātamī narakamān atyant shītathī utpanna thatun duḥkh anubhave chhe. temaj chhedan,
bhedan, karavatathī vidāraṇ, ghāṇīmān pīlāvānun, shūḷī par chaḍhāvavā vagerenun tīvra duḥkh sahan
kare chhe. kahyun chhe keḥ — ‘‘narakamān1 nārakīone rāt ane divas duḥkharūpī agnimān shekātā
āṅkhanā palakārā jeṭalun paṇ sukh nathī, parantu sadā duḥkh ja lāgyun rahe chhe. 1.’’ pahelī
traṇ pr̥ithvīo sudhī asurakumār devonī udīraṇā vaḍe thatun duḥkh paṇ bhogave chhe — em
jāṇīne narakanān duḥkhano vināsh karavā māṭe bhedābhed ratnatrayanī bhāvanā karavī. ā rīte
saṅkṣhepamān adholokanun vyākhyān jāṇavun.
tyārapachhī madhyalokanun varṇan kare chhe — goḷākāravāḷā jambūdvīpādi shubh nāmavāḷā
dvīpo ane lavaṇādi shubh nāmavāḷā samudro bamaṇā bamaṇā vistārathī pahelā pahelānā
dvīpane samudra ane samudrane dvīp — e kramathī vīṇṭaḷāīne svayambhūramaṇ samudra sudhī trānsā
( tiryak ) vistāramān phelāyelā chhe, te kāraṇe tene tiryak lok kahe chhe ane madhyalok paṇ
kahe chhe. te ā pramāṇe — te sāḍā traṇ uddhār sāgaropam lom (vāḷ)nā ṭukaḍā jeṭalā
asaṅkhyāt dvīp ane samudronī madhyamān jambūdvīp chhe. te jāmbūnā vr̥ukṣhathī oḷakhātā ane
madhyabhāgamān āvelā meru parvatasahit goḷākār ek lākh yojananā vistāravāḷo chhe
ane te bamaṇā vistāravāḷā be lākh yojanapramāṇ goḷākār lavaṇ samudravaḍe bahāranā
दुःखमधोभागे तीव्रशीतदुःखं, षष्ठीसप्तम्योरतिशीतोत्पन्नदुःखमनुभवन्ति । तथैव छेदनभेदन-
क्रकचविदारणयंत्रपीडनशूलारोहणादितीव्रदुःखं सहंते तथा चोक्तं — ‘‘अच्छिणिमीलणमेत्तं
णत्थि सुहं दुःखमेव अणुबद्धं । णिरये णेरयियाणं अहोणिसं पञ्चमाणाणं ।।१।।’’ प्रथमपृथिवी-
त्रयपर्यंतमसुरोदीरितं चेति । एवं ज्ञात्वा, नारकदुःखविनाशार्थं भेदाभेदरत्नत्रयभावना कर्तव्या ।
संक्षेपेणाधोलोक-व्याख्यानं ज्ञातव्यम् ।
अतः परं तिर्यक्लोकः कथ्यते — जम्बूद्वीपादिशुभनामानो द्वीपः लवणो
दादिशुभनामानः समुद्राश्च द्विगुणद्विगुणविस्तारेण पूर्वं पूर्वं परिवेष्टय वृत्ताकाराः
स्वयम्भूरमणपर्यन्तास्तिर्यग्विस्तारेण विस्तीर्णास्तिष्ठन्ति यतस्तेन कारणेन तिर्यग् लोको भण्यते,
मध्यलोकाश्च । तद्यथा — तेषु सार्द्धतृतीयोद्धारसागरोपमलोमच्छेदप्रमितेष्वसंख्यातद्वीपसमुद्रेषु
मध्ये जम्बूद्वीपस्तिष्ठति । स च जम्बूवृक्षोपलक्षितो मध्यभागस्थितमेरुपर्वतसहितो वृत्ताकारलक्ष-
योजनप्रमाणस्तद्द्विगुणविष्कम्भेण योजनलक्षद्वयप्रमाणेन वृत्ताकारेण बहिर्भागे लवणसमुद्रेण
1. trilokasār gāthā. 207.
saptatattva-navapadārtha adhikār [ 135