व्याख्या — ‘‘लोयायासपदेसे इक्किक्के जे ठिया हु इक्किक्का’’ लोकाकाशप्रदेशेष्वेकैकेषु
ये स्थिता एकैकसंख्योपेता ‘‘हु’’ स्फु टं । क इव ? ‘‘रयणाणं रासी इव’’ परस्पर-
तादात्म्यपरिहारेण रत्नानां राशिरिव । ‘‘ते कालाणू’’ ते कालाणवः । कति संख्योपेताः ?
‘‘असंखदव्वाणि’’ लोकाकाशप्रमितासंख्येयद्रव्याणीति । तथाहि — यथा अंगुलिद्रव्यस्य
यस्मिन्नेव क्षणे वक्रपर्यायोत्पत्तिस्तस्मिन्नेव क्षणे पूर्वपाञ्जलपर्यायविनाशोऽङ्गुलिरूपेण ध्रौव्यमिति
द्रव्यसिद्धिः । यथैव च केवलज्ञानादिव्यक्तिरूपेण कार्यसमयसारस्योत्पादो निर्विकल्प-
समाधिरूपकारणसमयसारस्य विनाशस्तदुभयाधारपरमात्मद्रव्यत्वेन ध्रौव्यमिति वा द्रव्यसिद्धिः ।
तथा कालाणोरपि मन्दगतिपरिणतपुद्गलपरमाणुना व्यक्तीकृतस्य कालाणूपादानकारणोत्पन्नस्य
य एव वर्तमानसमयस्योत्पादः स एवातीतसमयापेक्षया विनाशस्तदुभयाधारकालाणुद्रव्यत्वेन
ध्रौव्यमित्युत्पादव्ययध्रौव्यात्मककालद्रव्यसिद्धिः । लोकबहिर्भागेकालाणुद्रव्याभावात्कथमाकाश-
द्रव्यस्य परिणतिरिति चेत् ? अखण्डद्रव्यत्वादेकदेशदण्डाहतकुम्भकारचक्रभ्रमणवत्,
तथैवैकदेशमनोहरस्पर्शनेन्द्रियविषयानुभवसर्वाङ्गसुखवत्, लोकमध्यस्थितकालाणुद्रव्य-
ṭīkāḥ — ‘‘लोयायासपदेसे इक्किक्के जे ठिया हु इक्किक्का’’ lokākāshanā ek ek pradesh
upar je ek ek saṅkhyāmān sthit chhe, ‘‘हु’’ spaṣhṭapaṇe, konī peṭhe? ‘‘रयणाणं रासी इव’’
paraspar tādātmyarahit ratnonī rāshinī jem. ‘‘ते कालाणू’’ te kālāṇuo chhe. te keṭalī
saṅkhyāvāḷā chhe? ‘‘असंखदव्वाणि’’ lokākāshanā pradeshapramāṇ asaṅkhya dravyo chhe. visheṣh — jevī
rīte āṅgaḷīne vakra paryāyanī utpatti je kṣhaṇe thāy chhe te ja kṣhaṇe pūrvanā sīdhā paryāyano
vyay thāy chhe ane āṅgaḷīpaṇe dhruvapaṇun rahe chhe – e pramāṇe dravyanī siddhi thāy chhe; tathā
jevī rīte kevaḷagnānādinī vyaktirūpe kārya - samayasārano utpād, nirvikalpa samādhirūp kāraṇ
samayasārano vināsh ane te bannenā ādhārabhūt paramātmadravyapaṇe dhrauvya chhe — e rīte paṇ
dravyanī siddhi chhe; tevī rīte kālāṇune paṇ mandagatithī pariṇamelā pudgalaparamāṇu vaḍe pragaṭ
karāyel ane kālāṇurūp upādānakāraṇathī utpanna thayel je vartamān samayano utpād chhe,
te ja bhūtakāḷanā samayanī apekṣhāe vināsh ane te bannenā ādhārabhūt kālāṇudravyarūpe
dhrauvya chhe — e rīte utpād, vyay ane dhrauvyātmak kāḷadravyanī siddhi chhe.
shaṅkāḥ — lokākāshanī bahāranā bhāgamān kālāṇudravyano abhāv hovāthī
ākāshadravyanun pariṇaman (alokākāshamān) kevī rīte thāy? samādhānaḥ — ākāsh akhaṇḍ
dravya hovāthī, jem kumbhāranā chākaḍānā ek bhāgamān lākaḍīthī preravāmān āvatān ākho
chākaḍo bhramaṇ kare chhe, tathā sparshendriyanā viṣhayano ek bhāgamān manohar anubhav karavāthī
samasta sharīramān sukhano anubhav thāy chhe, tem lokākāshamān rahelān kālāṇudravya ākāshanā
72 ]
br̥uhad – dravyasaṅgrah