चूलिका
अतः परं पूर्वोक्तषड्द्रव्याणां चूलिकारूपेण विस्तरव्याख्यानं क्रियते । तद्यथा —
परिणामि जीव – मुत्तं, सपदेसं एय – खेत्त – किरिया य ।
णिच्चं कारण कत्ता, सव्वगदमिदरंहि यपवेसे ।।१।।
दुण्णि य एयं एयं, पंच त्तिय एय दुण्णि चउरो य ।
पंच य एयं एयं, एदेसं एय उत्तरं णेयं ।।२।। (युग्मम्)
व्याख्या — ‘‘परिणामि’’ इत्यादिव्याख्यानं क्रियते । ‘‘परिणामि’’ परिणामिनौ
जीवपुद्गलौ स्वभावविभावपरिणामाभ्यां कृत्वा, शेष चत्वारि द्रव्याणि
विभावव्यञ्जनपर्यायाभावान्मुख्यवृत्त्या पुनरपरिणामीनिति । ‘‘जीव’’ शुद्धनिश्चयनयेन
विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावं शुद्धचैतन्यं प्राणशब्देनोच्यते तेन जीवतीति जीवः । व्यवहारनयेन पुनः
have, pachhī pūrvokta chha dravyonun chūlikārūpe (upasanhār tarīke) visheṣh vyākhyān kare
chheḥ —
chūlikā
gāthārthaḥ — chha dravyomān jīv ane pudgal e be dravya pariṇāmī chhe, chetanadravya
ek jīv chhe, mūrtik ek pudgal chhe, pradeshasahit jīv, pudgal, dharma, adharma tathā
ākāsh — e pāñch dravyo chhe, ek ek saṅkhyāvāḷā dharma, adharma ane ākāsh — e traṇ
dravyo chhe, kṣhetravān ek ākāsh dravya chhe, kriyāsahit jīv ane pudgal — e be dravya chhe,
nityadravya dharma, adharma, ākāsh ane kāḷ — e chār chhe, kāraṇadravya pudgal, dharma, adharma,
ākāsh ane kāḷ — e pāñch chhe, kartā ek jīvadravya chhe, sarvavyāpak dravya ek ākāsh
chhe, (ek kṣhetrāvagāh hovā chhatān paṇ) ā chhaye dravyone paraspar pravesh nathī. e rīte chhaye
mūḷ dravyonā uttaraguṇ jāṇavā.
ṭīkāḥ — ‘‘परिणामि’’ svabhāv tathā vibhāv pariṇāmothī jīv ane pudgal —
e be dravyo pariṇāmī chhe. bākīnān chār dravyo vibhāvavyañjanaparyāyanā abhāvanī mukhyatāthī
apariṇāmī chhe.
‘‘जीव’’ shuddhanishchayanayathī vishuddha gnānadarshanasvabhāvī shuddhachaitanyane ‘prāṇ’ shabdathī
kahevāmān āve chhe; te shuddhachaitanyarūp prāṇathī je jīve chhe te jīv chhe. vyavahāranayathī
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 85