Chha Dhala-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 3: vyavhAr samyaktva (samygdarshan)kA swaroop (Dhal 3),4: jeevke bhed, bahirAtmA aur antarAtmAkA lakShan (Dhal 3),5: madhyam aur jaghanya antarAtmA tathA sakal paramAtmA (Dhal 3),6: nikal paramAtmAkA lakShan tathA paramAtmAke dhyAnkA upadesh (Dhal 3),7: ajeev-pudgal, dharm aur adharm dravyake lakShan tathA bhed (Dhal 3),8: Akash, kAl aur Ashravke lakShan AthavA bhed (Dhal 3),9: Ashrav tattvakA upadesh aur bandh, sanvar, nirjarAkA lakShan (Dhal 3),10: mokshakA lakShan, vyavahArsamyaktvakA lakShan tathA kAran (Dhal 3),11: samyaktvake pachchis dosh tathA ATh gun (Dhal 3),12,13.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 11

 

Page 57 of 192
PDF/HTML Page 81 of 216
single page version

background image
nishchay samyakchAritra (soI) hai . (ab) ab (vyavahAr mokShamag)
vyavahAr-mokShamArga (suniye) suno ki jo vyavahAramokShamArga
(niyatako) nishchay-mokShamArgakA (hetu) nimittakAraN (hoI) hai .
bhAvArtha :par padArtho.nse trikAl bhinna aise nij-
AtmAkA aTal vishvAs karanA use nishchay samyagdarshan kahate hai.n .
AtmAko paravastuo.nse bhinna jAnanA (j~nAn karanA) use nishchay-
samyagj~nAn kahA jAtA hai . tathA paradravyo.nkA Alamban Cho.Dkar
Atma-svarUpame.n ekAgratAse magna honA vah nishchay samyakchAritra
(yathArtha AcharaN) kahalAtA hai . ab Age vyavahAr-mokShamArgakA
kathan karate hai.n; kyo.nki jab nishchay-mokShamArga ho tab vyavahAr-
mokShamArga nimittarUpame.n kaisA hotA hai vah jAnanA chAhiye
..2..
vyavahAr samyaktva (samyagdarshan)kA svarUp
jIv ajIv tattva aru Asrav, bandha ru sa.nvar jAno .
nirjar mokSha kahe jin tinako, jyo.n kA tyo.n saradhAno ..
hai soI samakit vyavahArI, ab in rUp bakhAno .
tinako sun sAmAnya visheShai.n,idra.Dh pratIt ur Ano ..3..
anvayArtha :(jin) jinendradevane (jIv) jIv,

Page 58 of 192
PDF/HTML Page 82 of 216
single page version

background image
(ajIv) ajIv, (Asrav) Asrav, (bandha) bandha, (sa.nvar) sa.nvar,
(nirjarA) nirjarA, (aru) aur (mokSha) mokSha (tattva) yah sAt tattva
(kahe) kahe hai.n; (tinako) un sabakI (jyo.nkA tyo.n) yathAvat-
yathArtharUpase (saradhAno) shraddhA karo . (soI) is prakAr shraddhA
karanA so (samakit vyavahArI) vyavahArase samyagdarshan hai . ab (in
rUp) in sAt tattvo.nke rUpakA (bakhAno) varNan karate hai.n; (tinako)
unhe.n (sAmAnya visheShai.n) sa.nkShepase tathA vistArase (sun) sunakar
(ur) maname.n (i
dra.Dh) aTal (pratIt) shraddhA (Ano) karo .
bhAvArtha :(1) nishchayasamyagdarshanake sAth vyavahAr-
samyakdarshan kaise hotA hai, usakA yahA.N varNan hai . jise nishchay-
samyagdarshan na ho use vyavahAr samyagdarshan bhI nahI.n ho sakatA .
nishchayashraddhAsahit sAt tattvo.nkI vikalpa-rAgarahit shraddhAko
vyavahArasamyagdarshan kahA jAtA hai .
(2) tattvArthasUtrame.n ‘‘tattvArthashraddhAna.n samyagdarshanam’’ kahA hai,
vah nishchayasamyagdarshan hai . (dekho, mokShamArgaprakAshak adhyAy 9 pR^iShTha
477 tathA puruShArthasiddhayupAy gAthA 22)
yahA.N jo sAt tattvo.nkI shraddhA kahI hai, vah bhedarUp
hai–rAgasahit hai, isaliye vah vyavahArasamyagdarshan hai .
nishchayamokShamArgame.n kaisA nimitta hotA hai vah batalAneke liye yahA.N
tIsarI gAthA kahI hai; kintu usakA aisA artha nahI.n hai
ki–nishchayasamyaktva binA vyavahArasamyaktva ho sakatA hai
..3..
jIvake bhed, bahirAtmA aur uttam antarAtmAkA lakShaN
bahirAtam, antaraAtam, paramAtam jIv tridhA hai .
deh jIvako ek gine bahirAtam tattvamudhA hai ..

Page 59 of 192
PDF/HTML Page 83 of 216
single page version

background image
uttam madhyam jaghan trividhake antar-Atam j~nAnI .
dvividh sa.ng bin shudh-upayogI muni uttam nijadhyAnI ..4..
anvayArtha :(bahirAtam) bahirAtmA, (antaraAtam)
antarAtmA [aur ] (paramAtam) paramAtmA [is prakAr ] (jIv)
jIv (tridhA) tIn prakArake (hai) hai.n; [uname.n ] (deh jIvako) sharIr
aur AtmAko (ek gine) ek mAnate hai.n ve (bahirAtam) bahirAtmA
hai.n [aur ve bahirAtmA ] (tattvamudhA) yathArtha tattvo.nse ajAn arthAt
tattvamU.Dh.h.h mithyAdR^iShTi hai.n . (Atamaj~nAnI) AtmAko paravastuo.nse bhinna
jAnakar yathArtha nishchay karanevAle (antaraAtam) antarAtmA
[kahalAte hai.n; ve ] (uttam) uttam (madhyam) madhyam aur (jaghan)
jaghanya –aise (trividh) tIn prakArake hai.n; [uname.n ] (dvividh)
a.ntara.ng tathA bahira.ng –aise do prakArake (sa.ngabin) parigrah rahit
(shudh upayogI) shuddha upayogI (nijadhyAnI) AtmadhyAnI (muni)
digambar muni (uttam) uttam antarAtmA hai.n .
bhAvArtha :jIv (AtmA) tIn prakArake hai.n–(1) bahirAtmA,
(2) antarAtmA, (3) paramAtmA . uname.n jo sharIr aur AtmAko
ek mAnate hai.n, unhe.n bahirAtmA kahate hai.n; ve tattvamU.Dh.h.h mithyAdR^iShTi hai.n .
jo sharIr AtmAko apane bhedavij~nAnase bhinna-bhinna mAnate hai.n, ve
antarAtmA arthAt samyagdR^iShTi hai.n . antar AtmAke tIn bhed
hai.n–uttam, madhyam aur jaghanya . uname.n a.ntara.ng tathA bahira.ng dono.n
prakArake parigrahase rahit sAtave.nse lekar bArahave.n guNasthAn tak
vartate hue shuddha-upayogI AtmadhyAnI digambar muni uttam antarAtmA
hai.n
..4..

Page 60 of 192
PDF/HTML Page 84 of 216
single page version

background image
madhyam aur jaghanya antarAtmA tathA sakal paramAtmA
madhyam antar-Atam hai.n je, deshavratI anagArI .
jaghan kahe avirat-samadR^iShTi, tIno.n shivamagachArI ..
sakal nikal paramAtam dvaividh, tiname.n ghAtinivArI .
shrI arihanta sakal paramAtam lokAlok nihArI ..5..
anvayArtha :(anagArI) ChaThave.n guNasthAnake samay
antara.ng aur bahira.ng parigrah rahit yathAjAtarUpadhar–bhAvali.ngI muni
madhyam antarAtmA hai.n tathA (deshavratI) do kaShAyake abhAv sahit aise
pa.nchamaguNasthAnavartI samyagdR^iShTi shrAvak (madhyam) madhyam (antar-
Atam) antarAtmA (hai.n) hai.n aur (avirat) vratarahit (samadR^iShTi)
samyagdR^iShTi jIv (jaghan) jaghanya antarAtmA (kahe) kahalAte hai.n;
(tIno.n) yah tIno.n (shivamagachArI) mokShamArga par chalanevAle hai.n .
(sakal nikal) sakal aur nikalake bhedase (paramAtam) paramAtmA
(dvaividh) do prakArake hai.n (tiname.n) uname.n (ghAti) chAr ghAtikarmo.nko
jIvake bhed-upabhed

Page 61 of 192
PDF/HTML Page 85 of 216
single page version

background image
(nivArI) nAsh karanevAle (lokAlok) lok tathA alokako
(nihArI) jAnane-dekhanevAle (shrI arihanta) arahanta parameShThI
(sakal) sharIrasahit (paramAtam) paramAtmA hai.n .
bhAvArtha :(1) jo nishchayasamyagdarshanAdi sahit hai.n; tIn
kaShAy rahit, shuddhopayogarUp munidharmako a.ngIkAr karake a.ntara.ngame.n
to us shuddhopayogarUp dvArA svaya.n apanA anubhav karate hai.n, kisIko
iShTa-aniShTa mAnakar rAg-dveSh nahI.n karate, hi.nsAdirUp
ashubhopayogakA to astitva hI jinake nahI.n rahA hai–aisI antara.ng-
dashA sahit bAhya digambar saumya mudrAdhArI hue hai.n aur ChaThave.n pramatta-
sa.nyat guNasthAnake samay aTThAIs mUlaguNo.nkA akhaNDarUpase pAlan
karate hai.n ve, tathA jo anantAnubandhI eva.n apratyAkhyAnAvaraNI aisI do
kaShAyake abhAvasahit samyagdR^iShTi shrAvak hai.n ve madhyam antarAtmA hai.n,
arthAt ChaThave.n aur pA.Nchave.n guNasthAnavartI jIv madhyam antarAtmA hai.n.
(2) samyagdarshanake binA kabhI dharmakA prArambha nahI.n hotA;
jise nishchayasamyagdarshan nahI.n hai, vah jIv bahirAtmA hai .
(3) paramAtmAke do prakAr hai.n–sakal aur nikal . (1) shrI
ariha.nt-paramAtmA ve sakal1 (sharIrasahit) paramAtmA hai.n, (2) siddha
paramAtmA ve nikal2 paramAtmA hai.n . ve dono.n sarvaj~na honese lok aur
sAvayaguNehi.n juttA, pamattaviradA ya majjhimA ho.nti .
shrAvakaguNaistu yuktAH, pramattaviratAshcha madhyamAH bhavanti ..
artha– shrAvakake guNo.nse yukta aur pramattavirat muni madhyam a.ntarAtmA hai.n .
(svAmI kArtikeyAnuprekShA gAthA–196)
1. sa=sahit, kal=sharIr, sakal arthAt sharIr sahit .
2. ni=rahit, kal=sharIr, nikal arthAt sharIr rahit .

Page 62 of 192
PDF/HTML Page 86 of 216
single page version

background image
alok sahit sarva padArtho.nkA trikAlavartI sampUrNa svarUp ek
samayame.n yugapat arthAt (ekasAth) jAnane-dekhanevAle, sabake j~nAtA-
draShTA hai.n, isase nishchit hotA hai ki–jis prakAr sarvaj~nakA j~nAn
vyavasthit hai; usIprakAr unake j~nAnake j~ney–sarvadravya–Chaho.n dravyo.nkI
traikAlik kramabaddha paryAye.n bhI nishchit-vyavasthit hai.n, koI paryAy
ulTI-sIdhI athavA avyavasthit nahI.n hotI, aisA samyagdR^iShTi jIv
mAnatA hai . jisakI aisI mAnyatA (–nirNay) nahI.n hotI, use sva-
par padArtho.nkA nishchay na honese shubhAshubh vikAr aur paradravyake sAth
kartAbuddhi-ekatAbuddhi hotI hI hai; isaliye vah jIv bahirAtmA
hai
..5..
nikal paramAtmAkA lakShaN tathA paramAtmAke dhyAnakA upadesh
j~nAnasharIrI trividh karmamal-varjit siddha mahantA .
te hai.n nikal amal paramAtam, bhogai.n sharma anantA ..
bahirAtamatA hey jAni taji, antarAtam hUjai .
paramAtamako dhyAy nirantar, jo nit Ananda pUjai ..6..
anvayArtha :(j~nAnasharIrI) j~nAnamAtra jinakA sharIr hai
aise (trividh) j~nAnAvaraNAdi dravyakarma, rAgAdi bhAvakarma tathA
audArik sharIrAdi nokarma–aise tIn prakArake (karmamal) karmarUpI
mailase (varjit) rahit, (amal) nirmal aur (mahantA) mahAn
(siddha) siddha parameShThI (nikal) nikal (paramAtam) paramAtmA hai.n .
ve (ananta) aparimit (sharma) sukh (bhogai.n) bhogate hai.n . in tIno.nme.n
(bahirAtamatA) bahirAtmapaneko (hey) Cho.Dne yogya (jAni) jAnakar
aur (taji) use Cho.Dkar (antar Atam) antarAtmA (hUjai) honA

Page 63 of 192
PDF/HTML Page 87 of 216
single page version

background image
chAhiye aur (nirantar) sadA (paramAtamako) [nij ] paramAtmapadakA
(dhyAy) dhyAn karanA chAhie; (jo) jisake dvArA (nit) arthAt
nira.ntar (Ananda) Ananda (pUjai) prApta kiyA jAtA hai .
bhAvArtha :audArik Adi sharIr rahit shuddha j~nAnamay,
dravya-bhAv-nokarma rahit, nirdoSh aur pUjya siddha parameShThI ‘nikal’
paramAtmA kahalAte hai.n; ve akShay anantakAl tak anantasukhakA
anubhav karate hai.n . in tIname.n bahirAtmapanA mithyAtvasahit honeke
kAraN hey (Cho.Dne yogya) hai; isaliye AtmahitaiShiyo.nko chAhiye
ki use Cho.Dkar, antarAtmA (samyagdR^iShTi) banakar paramAtmapanA prApta
kare.n; kyo.nki usase sadaiv sampUrNa aur nira.ntar ananta Ananda
(mokSha)kI prApti hotI hai
..6..
ajIv–pudgal, dharma aur adharmadravyake lakShaN tathA bhed
chetanatA bin so ajIv hai, pa.nch bhed tAke hai.n .
pudgal pa.nch varan-ras, ga.ndh-do pharas vasu jAke hai.n ..
jiy pudgalako chalan sahAI, dharmadravya anarUpI .
tiShThat hoy adharma sahAI, jin bin-mUrti nirUpI ..7..
anvayArtha :jo (chetanatA-bin) chetanatA rahit hai
(so) vah (ajIv) ajIv hai; (tAke) us ajIvake (pa.nch bhed)
pA.Nch bhed hai.n; (jAke pa.nch varan-ras) jisake pA.Nch varNa aur ras,
do gandha aur (vasU) ATh (pha ras) sparsha (hai.n) hote hai.n, vah
pudgaladravya hai . jo (jiy) jIvako [aur ] (pudgalako)
pudgalako (chalan sahAI) chalaneme.n nimitta [aur ] (anarUpI)
amUrtik hai vah (dharma) dharmadravya hai tathA (tiShThat) gatipUrvak
sthitipariNAmako prApta [jIv aur pudgalako ] (sahAI) nimitta

Page 64 of 192
PDF/HTML Page 88 of 216
single page version

background image
(hoy) hotA hai vah (adharma) adharma dravya hai . (jin) jinendra
bhagavAnane us adharmadravyako (bin-mUrti) amUrtik, (nirUpI)
arUpI kahA hai .
bhAvArtha :jisame.n chetanA (j~nAn-darshan athavA jAnane-
dekhanekI shakti) nahI.n hotI, use ajIv kahate hai.n . us ajIvake
pA.Nch bhed hai.n– pudgal, dharma,
adharma, AkAsh aur kAl . jisame.n
rUp, ras, ga.ndh, varNa aur sparsha hote hai.n use pudgal dravya kahate
hai.n . jo svaya.n gati karate hai.n aise jIv aur pudgalako chalaneme.n jo
nimittakAraN hotA hai, vah dharmadravya hai tathA jo svaya.n apane Ap
gatipUrvak sthir rahe hue jIv aur pudgalako sthir rahaneme.n
nimittakAraN hai, vah adharmadravya hai . jinendra bhagavAnane in dharma,
adharma dravyo.nko tathA jo Age kahe jAye.nge un AkAsh aur kAl
dharma aur adharmase yahA.N puNya aur pAp nahI.n; kintu Chah dravyo.nme.n
AnevAle dharmAstikAy aur adharmAstikAy nAmak do ajIv
dravya samajhanA chAhiye
.

Page 65 of 192
PDF/HTML Page 89 of 216
single page version

background image
dravyo.nko amUrtik (indriy-agochar) kahA hai ..7..
AkAsh, kAl aur Asravake lakShaN athavA bhed
sakal dravyako vAs jAsame.n, so AkAsh piChAno .
niyat vartanA nishi-din so, vyavahArakAl parimAno ..
yo.n ajIv, ab Asrav suniye, man-vach-kAy triyogA .
mithyA avirat aru kaShAy, paramAd sahit upayogA ..8..
anvayArtha :(jAsame.n) jisame.n (sakal) samasta
(dravyako) dravyo.nkA (vAs) nivAs hai (so) vah (AkAsh) AkAsh
dravya (piChAno) jAnanA; (vartanA) svaya.n pravartit ho aur dUsaro.nko
pravartit honeme.n nimitta ho vah (niyat) nishchay kAladravya hai; tathA
(nishidin) rAtri, divas Adi (vyavahArakAl) vyavahArakAl
(parimAno) jAno . (yo.n) is prakAr (ajIv) ajIvatattvakA varNan
huA . (ab) ab (Asrav) Asravatattva (suniye) suno . (man-vach-
kAy) man, vachan aur kAyAke Alambanase AtmAke pradesh cha.nchal
honerUp (triyogA) tIn prakArake yog tathA mithyAtva, avirat,
kaShAy (aru) aur (paramAd) pramAd (sahit) sahit (upayogA)
upayog AtmAkI pravR^itti vah (Asrav) Asravatattva kahalAtA hai .

Page 66 of 192
PDF/HTML Page 90 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :jisame.n Chah dravyo.nkA nivAs hai us sthAnako
+AkAsh kahate hai.n . jo apane Ap badalatA hai tathA apane Ap
badalate hue anya dravyo.nko badalaneme.n nimitta hai, use
‘‘nishchayakAl’’ kahate hai.n . rAt, din, gha.DI, ghaNTA Adiko
‘‘vyavahArakAl’’ kahA jAtA hai . –is prakAr ajIvatattvakA varNan
huA . ab, AsravatattvakA varNan karate hai.n . usake mithyAtva,
avirat, pramAd, kaShAy aur yog –aise pA.Nch bhed hai.n
..8..
[Asrav aur bandha dono.nme.n bhed;–jIvake mithyAtva-moh-
rAg-dveSharUp pariNAm vah bhAv-Asrav hai.n aur un malin bhAvo.nme.n
snigdhatA vah bhAv-bandha hai
. ]
+jis prakAr kisI barataname.n pAnI bharakar usame.n bhasma (rAkh) DAlI
jAye to vah samA jAtI hai; phi ra usame.n sharkarA DAlI jAye vah bhI
samA jAtI hai; phi ra usame.n suiyA.N DAlI jAye.n to ve bhI samA jAtI
hai.n; usIprakAr AkAsh me.n bhI mukhya avagAhan-shakti hai; isaliye
usame.n sarvadravya ek sAth rah sakate hai.n
. ek dravya dUsare dravyako
rokatA nahI.n hai .
apanI-apanI paryAyarUpase svaya.n pariNamit hote hue jIvAdik
dravyo.nke pariNamaname.n jo nimitta ho use kAladravya kahate hai.n
. jis
prakAr kumhArake chAkako ghUmaneme.n dhurI arthAt kIlI . kAladravya
ko nishchayakAl kahate hai.n . lokAkAsh ke jitane pradesh hai.n utane
hI kAladravya (kAlANu) hai.n . din, gha.DI, ghaNTA, mAs –use
vyavahArakAl kahate hai.n .
(jain siddhAnta. praveshikA) .

Page 67 of 192
PDF/HTML Page 91 of 216
single page version

background image
AsravatyAgakA upadesh aur bandha, sa.nvar, nirjarAkA lakShaN
ye hI Atamako duHkh-kAraN, tAtai.n inako tajiye .
jIv pradesh ba.ndhai vidhiso.n so, ba.ndhan kabahu.N na sajiye ..
sham-damatai.n jo karma na Avai.n, so sa.nvar Adariye .
tap-bal tai.n vidhi-jharan nirajarA, tAhi sadA Achariye ..9..
anvayArtha :(ye hI) yah mithyAtvAdi hI (Atamako)
AtmAko (duHkh-karaN) duHkhake kAraN hai.n, (tAtai.n) isaliye
(inako) in mithyAtvAdiko (tajiye) Cho.D.h.h denA chAhiye (jIv-
pradesh) AtmAke pradesho.nkA (vidhi so.n) karmo.nse (bandhai) ba.NdhanA vah
(ba.ndhan) bandha [kahalAtA hai ] (so) vah [bandha ] (kabahu.N) kabhI bhI
(na sajiye) nahI.n karanA chAhiye . (sham) kaShAyo.nkA abhAv [aur ]
(dam tai.n) indriyo.n tathA manako jItanese (karma) karma (na Avai.n)
nahI.n Aye.n vah (sa.nvar) sa.nvaratattva hai; (tAhi) us sa.nvarako
(Adariye) grahaN karanA chAhiye . (tapabal tai.n) tapakI shaktise

Page 68 of 192
PDF/HTML Page 92 of 216
single page version

background image
(vidhi) karmo.nkA (jharan) ekadesh khir jAnA so (nirajarA)
nirjarA hai . (tAhi) us nirjarAko (sadA) sadaiv (Achariye) prApta
karanA chAhiye .
bhAvArtha :yah mithyAtvAdi hI AtmAko duHkhake kAraN
hai.n; kintu par padArtha duHkhake kAraN nahI.n hai.n; isaliye apane
doSharUp mithyAbhAvo.nkA abhAv karanA chAhiye . sparsho.nke sAth
pudgalo.nkA bandha, rAgAdike sAth jIvakA bandha aur anyonyaavagAh
rUp pudgal-jIvAtmak bandha kahA hai . (pravachanasAr gAthA 177)
rAgapariNAm mAtra aisA jo bhAvabandha hai vah dravyabandhakA hetu honese
vahI nishchayabandha hai jo Cho.Dne yogya hai .
(2) mithyAtva aur krodhAdirUp bhAv–in sabako sAmAnya-
rUpase kaShAy kahA jAtA hai (mokShamArgaprakAshak, dehalI–pR^iShTha 40)
aise kaShAyake abhAvako sham kahate hai.n aur dam arthAt jo j~ney-
j~nAyak, sa.nkar doSh TAlakar, indriyo.nko jItakar, j~nAnasvabhAv dvArA
anya dravyase adhik (pR^ithak paripUrNa) AtmAko jAnatA hai, use
nishchayanayame.n sthit sAdhu vAstavame.n–jitendriy kahate hai.n . (samayasAr
gAthA–31)
svabhAv-parabhAvake bhedaj~nAn dvArA dravyendriy, bhAvendriy tathA
unake viShayo.nse AtmAkA svarUp bhinna hai–aisA jAnanA use
indriy-daman kahate hai.n; parantu AhArAdi tathA pA.Nch indriyo.nke
viShayarUp bAhya vastuo.nke tyAgarUp jo mandakaShAy hai, usase
vAstavame.n indriy-daman nahI.n hotA; kyo.nki vah to shubharAg hai, puNya
hai, isaliye bandhakA hI kAraN hai–aisA samajhanA .
(3) shuddhAtmAshrit samyagdarshan-j~nAn-chAritrarUp shuddhabhAv hI

Page 69 of 192
PDF/HTML Page 93 of 216
single page version

background image
sa.nvar hai . pratham nishchayasamyagdarshan hone par svadravyake
AlambanAnusAr sa.nvar-nirjarA prArambha hotI hai . kramashaH jitane
a.nshame.n rAgakA abhAv ho, utane a.nshame.n sa.nvar-nirjarArUp dharma hotA
hai . svonmukhatAke balase shubhAshubh ichChAkA nirodh so tap hai . us
tapase nirjarA hotI hai .
(4) sa.nvar :–puNya-pAparUp ashuddhabhAv (Asrav)ko AtmAke
shuddhabhAv dvArA rokanA so bhAvasa.nvar hai aur tadanusAr navIn
karmo.nkA AnA svaya.n-svataH ruk jAye so dravyasa.nvar hai .
(5) nirjarA :– akhaNDAnanda nij shuddhAtmAke lakShase
a.nshataH shuddhikI vR^iddhi aur ashuddhikI a.nshataH hAni karanA so
bhAvanirjarA hai aur us samay khirane yogya karmo.nkA a.nshataH ChUT
jAnA so dravyanirjarA hai .
(laghu jain siddhAnta praveshikA pR^iShTha 45-46 prashna 121)
(6) jIv-ajIvako unake svarUp sahit jAnakar sva tathA
parako yathAvat mAnanA, Asravako jAnakar use heyarUp, bandhako
jAnakar use ahitarUp, sa.nvarako pahichAnakar use upAdeyarUp
tathA nirjarAko pahichAnakar use hitakA kAraN mAnanA chAhiye
(mokShamArga prakAshak. adhyAy 9, pR^iShTha 469)
Asrav Adike dR^iShTA.nt–
(1) Asrav– jis prakAr kisI naukAme.n Chidra ho jAnese usame.n pAnI
Ane lagatA hai; usI prakAr mithyAtvAdi Asravake dvArA AtmAme.n
karma Ane lagate hai.n
.
(2) ba.ndh– jis prakAr Chidra dvArA pAnI naukAme.n bhar jAtA hai; usIprakAr
karmaparamANu AtmAke pradesho.nme.n pahu.Nchate hai.n (ek kShetrame.n rahate hai.n) .

Page 70 of 192
PDF/HTML Page 94 of 216
single page version

background image
mokShakA lakShaN, vyavahArasamyaktvakA lakShaN tathA kAraN
sakal karmatai.n rahit avasthA, so shiv, thir sukhakArI .
ihividh jo saradhA tattvanakI, so samakit vyavahArI ..
dev jinendra, guru parigrah bin, dharma dayAjut sAro .
yehu mAn samakitako kAraN, aShTa-a.ng-jut dhAro ..10..
anvayArtha :(sakal karmatai.n) samasta karmo.nse (rahit)
rahit (thir) sthir-aTal (sukhakArI) ananta sukhadAyak
(avasthA) dashA-paryAy so (shiv) mokSha kahalAtA hai . (ihi vidh)
(3) sa.nvar–jis prakAr Chidra ba.nd karanese naukAme.n pAnIkA AnA ruk
jAtA hai; usI prakAr shuddhabhAvarUp gupti Adike dvArA AtmA me.n
karmo.nkA AnA ruk jAtA hai
.
(4) nirjarA–jis prakAr naukAme.n Aye hue pAnIme.nse tho.DA (kisI
barataname.n bharakar) bAhar phe.n ka diyA jAtA hai; usI prakAr nirjarA dvArA
tho.De-se karma AtmAse alag ho jAte hai.n
.
(5) mokSha– jis prakAr naukAme.n AyA huA sArA pAnI nikAl denese
naukA ekadam pAnI rahit ho jAtI hai; usI prakAr AtmAme.nse samasta
karma pR^ithak ho jAnese AtmAkI paripUrNa shuddhadashA (mokShadashA) pragaT
ho jAtI hai arthAt AtmA mukta ho jAtA hai
..9..

Page 71 of 192
PDF/HTML Page 95 of 216
single page version

background image
is prakAr (jo) jo (tattvanakI) sAt tattvo.nke bhed sahit (saradhA)
shraddhA karanA so (vyavahArI) vyavahAr (samakit) samyagdarshan hai .
(jinendra) vItarAg, sarvaj~na aur hitopadeshI (dev) sachche dev
(parigrah bin) chaubIs parigrahase rahit (guru) vItarAg guru [tathA ]
(sAro) sArabhUt (dayAjut) ahi.nsAmay (dharma) jainadharma (yehu) in
sabako (samakitako) samyagdarshanakA (kAraN) nimittakAraN (mAn)
jAnanA chAhiye . samyagdarshanako usake (aShTa) ATh (a.ngajut) a.ngo.n
sahit (dhAro) dhAraN karanA chAhiye .
bhAvArtha :mokShakA svarUp jAnakar use apanA paramahit
mAnanA chAhiye . ATh karmo.nke sarvathA nAsh pUrvak AtmAkI jo
sampUrNa shuddhadashA (paryAy) pragaT hotI hai, use mokSha kahate hai.n . vah
dashA avinAshI tathA ananta sukhamay hai– isaprakAr sAmAnya aur
visheSharUpase sAt tattvo.nkI achal shraddhA karanA use
vyavahArasamyaktva (samyagdarshan) kahate hai.n . jinendradev, vItarAgI
(digambar jain) nirgrantha guru, tathA jinendrapraNIt ahi.nsAmay dharma bhI
us vyavahAr samyagdarshanake kAraN hai.n arthAt in tIno.nkA yathArtha
shraddhAn bhI vyavahAr samyagdarshan kahalAtA hai . use nimnokta ATh
a.ngo.n sahit dhAraN karanA chAhiye . vyavahAr samyaktvIkA svarUp
pahale, dUsare tathA tIsare Cha.ndake bhAvArthame.n samajhAyA hai .
nishchayasamyaktvake binA mAtra vyavahArako vyavahArasamyaktva nahI.n kahA
jAtA
..10..
samyaktvake pachchIs doSh tathA ATh guN
vasu mad TAri nivAri trishaThatA, ShaT anAyatan tyAgo .
sha.nkAdik vasu doSh vinA, sa.nvegAdik chitta pAgo ..

Page 72 of 192
PDF/HTML Page 96 of 216
single page version

background image
aShTa a.ng aru doSh pachIso.n, tin sa.nkShepai kahiye .
bin jAnetai.n doShagunan ko.n, kaise tajiye gahiye ..11..
anvayArtha :(vasu) ATh (mad) madakA (TAri) tyAg
karake, (trishaThatA) tIn prakArakI mUDhatAko (nivAri) haTAkar,
(ShaT) Chah (
anAyatan) anAyatano.nkA (tyAgo) tyAg karanA
chAhiye . (sha.nkAdik) sha.nkAdi (vasu) ATh (doSh vinA) doSho.nse
rahit hokar (sa.nvegAdik) sa.nveg, anukampA, Astikya aur
prashamame.n (chit) manako (pAgo) lagAnA chAhiye . ab, samyaktvake
(aShTa) ATh (a.ng) a.ng (aru) aur (pachIso.n doSh) pachchIs
doSho.nko (sa.nkShepai) sa.nkShepame.n (kahiye) kahA jAtA hai; kyo.nki (bin
jAne tai.n) unhe.n jAne binA (doSh) doSho.nko (kaise) kis prakAr
(tajiye) Cho.De.n aur (gunanako) guNo.nko kis prakAr (gahiye) grahaN
kare.n ?
bhAvArtha :ATh mad, tIn mU.DhtA, Chah anAyatan (adharma
sthAn) aur ATh sha.nkAdi doSh; –is prakAr samyaktvake pachchIs
doSh hai.n . sa.nveg, anukampA, Astikya aur prasham samyagdR^iShTiko hote
hai.n . samyaktvake abhilAShI jIvako samyaktvake in pachchIs doSho.nkA
tyAg karake un bhAvanAo.nme.n man lagAnA chAhiye . ab samyaktvake
ATh guNo.n (a.ngo.n) aur pachchIs doSho.nkA sa.nkShepame.n varNan kiyA jAtA
hai; kyo.nki jAne aur samajhe binA doSho.nko kaise Cho.DA jA sakatA
hai tathA guNo.nko kaise grahaN kiyA jA sakatA hai ?
..11..
an ++ Ayatan = anAyatan = dharmakA sthAn na honA .

Page 73 of 192
PDF/HTML Page 97 of 216
single page version

background image
samyaktvake ATh a.ng (guN) aur sha.nkAdi ATh doSho.nkA
lakShaN
jinavachame.n sha.nkA na dhAr vR^iSh, bhav-sukh-vA.NChA bhAnai .
muni-tan malin na dekh ghinAvai, tattva-kutattva piChAnai ..
nij guN aru par auguN DhA.nke, vA nijadharma ba.DhAvai .
kAmAdik kar vR^iShatai.n chigate, nij-parako suidra.DhAvai ..12..

Page 74 of 192
PDF/HTML Page 98 of 216
single page version

background image
anvayArtha :1. (jin vachame.n) sarvaj~nadevake kahe hue
tattvo.nme.n (sha.nkA) sa.nshay-sandeh (na dhAr) dhAraN nahI.n karanA [so
niHsha.nkit a.ng hai; ] 2. (vR^iSh) dharmako (dhAr) dhAraN karake (bhav-
sukh-vA.NChA) sA.nsArik sukho.nkI ichChA (bhAnai) na kare [so
niHkA.nkShit a.ng hai; ] 3. (muni-tan) muniyo.nke sharIrAdi (malin)
maile (dekh) dekhakar (na ghinAvai) ghR^iNA na karanA [so nirvichikitsA
a.ng hai; ] 4. (tattva-kutattva) sachche aur jhUThe tattvo.nkI (piChAnai)
pahichAn rakhe [so amU.DhdR^iShTi a.ng hai; ]
5
. (nijaguN) apane guNo.nko (aru) aur (par auguN) dUsareke
avaguNo.nko (DhA.Nke) ChipAye (vA) tathA (nijadharma) apane
Chanda 13 (pUrvArddha)
dharmIso.n gau-vachCha-prIti sam, kar jinadharma dipAvai .
in guNatai.n viparIt doSh vasu, tinako.n satat khipAvai ..

Page 75 of 192
PDF/HTML Page 99 of 216
single page version

background image
Atmadharmako (ba.DhAye) ba.Dhye arthAt nirmal banAe [so upagUhan a.ng
hai ]; 6. (kAmAdik kar) kAm-vikArAdike kAraN (vR^iShatai.n) dharmase
(chigate) chyut hote hue (nij-parako) apaneko tathA parako (su
i
draDhAvai) usame.n punaH dR^i.Dh.h.h kare [so sthitikaraN a.ng hai . ] 7. (dharmI
so.n) apane sAdharmIjano.nse (gau-vachCha-prIti sam) baCha.De par gAyakI
prIti samAn (kar) prem rakhanA [so vAtsalya a.ng hai ] aur
(jinadharma) jainadharmakI (dipAvai) shobhAme.n vR^iddhi karanA [so prabhAvanA
a.ng hai . ] (in guNatai.n) in [ATh ] guNo.nse (viparIt) ulTe (vasu)
ATh (doSh) doSh hai.n, (tinako) unhe.n (satat) hameshA (khipAvai) dUr
karanA chAhiye .
bhAvArtha :1. tattva yahI hai, aisA hI hai, anya nahI.n hai
tathA anya prakArase nahI.n hai–is prakAr yathArtha tattvo.nme.n achal shraddhA
honA so niHsha.nkit a.ng kahalAtA hai .
TippaNI :–avratI samyagdR^iShTi jIv bhogo.nko kabhI bhI
AdaraNIy nahI.n mAnate; kintu jis prakAr koI bandI kArAgR^ihame.n
(ichChA na hone par bhI) duHkh sahan karatA hai; usIprakAr ve apane
puruShArthakI nirbalatAse gR^ihasthadashAme.n rahate hai.n; kintu ruchipUrvak
bhogo.nkI ichChA nahI.n karate; isaliye unhe.n niHsha.nkit aur
niHkA.nkShit a.ng honeme.n koI bAdhA nahI.n AtI .
2. dharma sevan karake usake badaleme.n sA.nsArik sukho.nkI ichChA
na karanA use niHkA.nkShit a.ng kahate hai.n .
3. munirAj athavA anya kisI dharmAtmAke sharIrako mailA
dekhakar ghR^iNA na karanA use nirvichikitsA a.ng kahate hai.n .
4. sachche aur jhUThe tattvo.nkI parIkShA karake mU.DhtAo.n tathA

Page 76 of 192
PDF/HTML Page 100 of 216
single page version

background image
anAyatano.nme.n na pha.NsanA vah amU.DhdR^iShTi a.ng hai .
5. apanI prasha.nsA karAnevAle guNo.nko tathA dUsarekI ni.ndA
karAnevAle doSho.nko Dha.NkanA aur Atmadharmako ba.DhAnA (nirmal
rakhanA) so upagUhan a.ng hai .
TippaNI :– upagUhanakA dUsarA nAm ‘‘upabR^i.nhaN’’ bhI
jinAgamame.n AtA hai; jisase Atmadharmame.n vR^iddhi karane ko bhI upagUhan
kahA jAtA hai . shrI amR^itachandrasUrine apane puruShArthasiddhayupAyake
27ve.n shlokame.n bhI yahI kahA hai–
dharmA.abhivarddhanIyaH sadAtmano mArdavAdibhAvanayA .
paradoShanigUhanamapi vidheyamupabR^i.nhaNaguNArtham ..27..
6. kAm, krodh, lobh Adi kisI bhI kAraNase (samyaktva aur
chAritrase) bhraShTa hote hue apaneko tathA parako punaH usame.n
sthir karanA sthitikaraN a.ng hai .
7. apane sAdharmI jan par baCha.Dese pyAr rakhanevAlI gAyakI bhA.Nti
nirapekSha prem rakhanA so vAtsalya a.ng hai .
8. aj~nAn-andhakArako dUr karake vidyA-bal-buddhi Adike dvArA
shAstrame.n kahI huI yogya rItise apane sAmarthyAnusAr
jainadharmakA prabhAv pragaT karanA vah prabhAvanA a.ng hai .
–in a.ngo.n (guNo.n)se viparIt 1. sha.nkA, 2. kA.nkShA,
3. vichikitsA, 4. mU.DhdR^iShTi, 5. anupagUhan, 6. asthitikaraN,
7. avAtsalya aur 8. aprabhAvanA –ye samyaktvake ATh doSh hai.n,
inhe.n sadA dUr karanA chAhiye . (12-13 pUrvArddha)