Page 77 of 192
PDF/HTML Page 101 of 216
single page version
abhimAn (na ThAnai) nahI.n karatA, [yadi ] (mAtul) mAmA Adi
mAtR^ipakShake svajan (nR^ip) rAjAdi (hoy) ho.n to (mad) abhimAn
(na) nahI.n karatA, (j~nAnakau) vidyAkA (mad na) abhimAn nahI.n
Page 78 of 192
PDF/HTML Page 102 of 216
single page version
(balakau) shaktikA (mad bhAnai) abhimAn nahI.n karatA, (tapakau)
tapakA (mad na) abhimAn nahI.n karatA, (ju) aur (prabhutAkau)
aishvarya, ba.DppanakA (mad na karai) abhimAn nahI.n karatA (so) vah
(nij) apane AtmAko (jAnai) jAnatA hai . [yadi jIv unakA ]
(mad) abhimAn (dhArai) rakhatA hai to (yahI) Upar kahe hue mad
(vasu) ATh (doSh) doSh rUp hokar (samakitakau) samyaktvako-
samyakdarshanako (mal) dUShit (ThAnai) karate hai.n .
(1) pitA Adi pitR^ipakShame.n rAjAdi pratApI puruSh honese ‘‘mai.n
(4) apanI vidyAkA abhimAn karanA so j~nAn-mad hai .
(5) apanI dhan-sampattikA abhimAn karanA so dhan-mad hai .
(6) apanI shArIrik shaktikA garva karanA so bal-mad hai .
(7) apane vrat-upavAsAdi tapakA garva karanA so tap-mad hai .
(8) apane ba.Dppan aur Aj~nAkA garva karanA so prabhutA-mad hai .
nahI.n karatA, vahI AtmAkA j~nAn kar sakatA hai . yadi unakA garva
Page 79 of 192
PDF/HTML Page 103 of 216
single page version
karate hai.n . (Chanda 13 kA uttarArddha tathA 14 kA pUrvArddha) .
(nahi.n ucharai hai) nahI.n karatA . (jin) jinendradev (muni) vItarAgI
muni [aur ] (jinashrut) jinavANI (vin)ke atirikta [jo ]
(kugurAdi) kuguru, kudev, kudharma hai.n (tinhe.n) unhe.n (naman) namaskAr
(na karai hai) nahI.n karatA .
doSh kahalAte hai.n . unakI bhakti, vinay aur pUjanAdi to dUr
rahI; kintu samyagdR^iShTi jIv unakI prasha.nsA bhI nahI.n karatA;
kyo.nki unakI prasha.nsA karanese bhI samyaktvame.n doSh lagatA hai .
samyagdR^iShTi jIv jinendra dev, vItarAgI muni aur jinavANIke
atirikta kudev aur kushAstrAdiko (bhay, AshA, lobh aur
sneh Adike kAraN bhI) namaskAr nahI.n karatA; kyo.nki unhe.n
namaskAr karane mAtrase bhI samyaktva dUShit ho jAtA hai . kuguru-
sevA, kudev-sevA tathA kudharma-sevA–ye tIn bhI samyaktvake
mU.DhtA nAmak doSh hai.n
Page 80 of 192
PDF/HTML Page 104 of 216
single page version
niHsha.nkAdi ATh guNo.n sahit (samyagdarash) samyagdarshanase (sajai.n hai.n)
bhUShit hai.n [unhe.n ] (charitamohavash) apratyAkhyAnAvaraNIy
chAritramohanIy karmake udayavash (lesh) ki.nchit bhI (sa.njam) sa.nyam
(na) nahI.n hai (pai) tathApi (suranAth) devo.nke svAmI indra [unakI ]
(jajai.n hai.n) pUjA karate hai.n; [yadyapi ve ] (gehI) gR^ihastha hai.n (pai) tathApi
(gR^ihame.n) gharame.n (na rachai.n) nahI.n rAchate . (jyo.n) jis prakAr (kamal)
kamal (jalatai.n) jalase (bhinna) bhinna hai [tathA ] (yathA) jis prakAr
(kAdeme.n)kIcha.Dme.n (hem) suvarNa (amal hai) shuddha rahatA hai,
[usIprakAr unakA gharame.n ] (nagaranArikau) veshyAke (pyAr yathA)
premakI bhA.Nti (pyAr) prem [hotA hai . ]
Page 81 of 192
PDF/HTML Page 105 of 216
single page version
apratyAkhyAnAvaraNIy kaShAyake tIvra udayame.n yukta honeke kAraN,
yadyapi sa.nyamabhAv leshamAtra nahI.n hotA; tathApi indrAdi unakI pUjA
arthAt Adar karate hai.n . jis prakAr pAnIme.n rahane par bhI kamal
pAnIse alipta rahatA hai; usIprakAr samyagdR^iShTi gharame.n rahate hue bhI
gR^ihasthadashAme.n lipta nahI.n hotA, udAsIn (nirmohI) rahatA hai . jis
prakAr
gR^ihasthapaneme.n nahI.n hotA
rahane par bhI usame.n lipta nahI.n hotA; kyo.nki vah use
Page 82 of 192
PDF/HTML Page 106 of 216
single page version
(jyotiSh) jyotiShI devo.nme.n, (vAn) vya.ntar devo.nme.n, (bhavan)
bhavanavAsI devo.nme.n (Sha.nDh) nupa.nsako.nme.n (nArI) striyo.nme.n, (thAvar) pA.Nch
sthAvaro.nme.n, (vikalatray) dvIndriy, trIndriy aur chaturindriy jIvo.nme.n
tathA (pashume.n) karmabhUmike pashuo.nme.n (nahi.n upajat) utpanna nahI.n
hote . (tInalok) tInalok (tihu.nkAl) tInakAlame.n (darshan so)
samyagdarshanake samAn (sukhakArI) sukhadAyak (nahi.n) anya kuCh
nahI.n hai, (yahI) yah samyagdarshan hI (sakal dharamako) samasta
dharmo.nkA (mUl) mUl hai; (is bin) is samyagdarshanake binA
(karanI) samasta kriyAe.N (dukhakArI) duHkhadAyak hai.n .
bhavanavAsI, napu.nsak sab prakArakI strI, ekendriy, dvIndriy,
trIndriy, chaturindriy aur karmabhUmike pashu nahI.n hote; (nIch
kulavAle, vikR^it a~N.hgavAle, alpAyuvAle tathA daridrI nahI.n hote)
vimAnavAsI dev, bhogabhUmike manuShya athavA tirya.nch hI hote hai.n .
Page 83 of 192
PDF/HTML Page 107 of 216
single page version
samAn sukhadAyak anya koI vastu nahI.n hai . yah samyagdarshan hI
sarva dharmo.nkA mUl hai . isake atirikta jitane kriyAkANDa hai.n ve
sab duHkhadAyak hai.n
unase bhinna anya napu.nsako.nme.n usakI utpatti honekA niShedh hai
hI pa.DA; kintu Ayu sAtave.n narakase ghaTakar pahale narakakI hI
rahI
kintu karmabhUmime.n tirya.nch athavA manuShyarUpame.n utpanna nahI.n hote
Page 84 of 192
PDF/HTML Page 108 of 216
single page version
(dhAro) dhAraN karo . (sayAne ‘daul’) he samajhadAr daulatarAm !
samyakpaneko prApta nahI.n hote arthAt jab tak samyagdarshan na ho,
tab tak j~nAn vah mithyAj~nAn aur chAritra vah mithyAchAritra
kahalAtA hai; samyagj~nAn tathA samyakchAritra nahI.n kahalAte .
isaliye pratyek AtmArthIko aisA pavitra samyagdarshan avashya dhAraN
karanA chAhiye . paNDit daulatarAmajI apane AtmAko sambodh kar
kahate hai.n ki–he vivekI AtmA ! tU aise pavitra samyagdarshanake
svarUpako svaya.n sunakar anya anubhavI j~nAniyo.nse prApta karaneme.n
sAvadhAn ho; apane amUlya manuShyajIvanako vyartha na ga.NvA . is
janmame.n hI yadi samyaktva prApta na kiyA to phi ra manuShya paryAy Adi
achChe yog punaH punaH prApta nahI.n hote
Page 85 of 192
PDF/HTML Page 109 of 216
single page version
AtmArthIko mokShamArgame.n pravR^itti karanA chAhiye .
samyagdarshan-j~nAn-chAritra to vAstavame.n mokShamArga hai aur vyavahAr-
samyagdarshan-chAritra vah mokShamArga nahI.n hai; kintu vAstavame.n bandhamArga
hai; lekin nishchayamokShamArgame.n sahachar honese use vyavahAramokShamArga
kahA jAtA hai .
samyagj~nAn hai . paradravyo.nkA Alamban Cho.Dkar AtmasvarUpame.n lIn
honA so nishchayasamyakchAritra hai tathA sAto.n tattvo.nkA yathAvat
bhedarUp aTal shraddhAn karanA so vyavahAr-samyagdarshan kahalAtA hai .
yadyapi sAt tattvo.nke bhedakI aTal shraddhA shubharAg honese vAstavame.n
samyagdarshan nahI.n hai; kintu nichalI dashAme.n (chauthe, pA.Nchave.n aur ChaThave.n
guNasthAname.n) nishchayasamyaktvake sAth sahachar honese vah vyavahAr-
samyagdarshan kahalAtA hai .
samyaktvake a.ng (guN) hai.n; unhe.n bhalIbhA.Nti jAnakar doShakA tyAg
tathA guNakA grahaN karanA chAhiye .
Page 86 of 192
PDF/HTML Page 110 of 216
single page version
ki.nchit sa.nyam nahI.n hotA; tathApi vah indrAdike dvArA pUjA jAtA
hai . tIn lok aur tIn kAlame.n nishchayasamyaktvake samAn sukhakArI
anya koI vastu nahI.n hai . sarva dharmo.nkA mUl, sAr tathA mokShamArgakI
pratham sI.DhI yah samyaktva hI hai; isake binA j~nAn aur chAritra
samyakpaneko prApta nahI.n hote; kintu mithyA hI kahalAte hai.n .
napu.nsak, strI, sthAvar, vikalatray, pashu, hInA.ng, nIch gotravAlA,
alpAyu tathA daridrI nahI.n hotA . manuShya aur tirya.nch samyagdR^iShTi
marakar vaimAnik dev hotA hai dev aur nArakI samyagdR^iShTi marakar
karmabhUmime.n uttam kShetrame.n manuShya hI hotA hai . yadi samyagdarshan honese
pUrva–1. dev, 2. manuShya, 3. tirya.nch yA 4. narakAyukA bandha ho
gayA ho to vah marakar 1. vaimAnik dev, 2. bhogabhUmikA manuShya;
3. bhogabhUmikA tirya.nch athavA 4. pratham narakakA nArakI hotA hai .
isase adhik nIcheke sthAname.n janma nahI.n hotA . –isaprakAr
nishchay-samyagdarshanakI apAr mahimA hai .
samyagdarshan prApta karanA chAhiye; kyo.nki yadi is manuShyabhavame.n
nishchayasamyaktva prApta nahI.n kiyA to punaH manuShyaparyAyakI prApti
AdikA suyog milanA kaThin hai .
Page 87 of 192
PDF/HTML Page 111 of 216
single page version
Asrav :–5 mithyAtva, 12 avirati, 25 kaShAy, 15 yog .
kAraN :–upAdAn aur nimitta .
dravyakarma :–j~nAnAvaraNAdi ATh .
nokarma :–audArik, vaikriyik aur AhArakAdi sharIr .
parigrah :–antara.ng aur bahira.ng .
pramAd :–4 vikathA, 4 kaShAy, 5 indriy, 1 nidrA, 1 praNay
inako garva na kIjiye, ye mad aShTa prakAr ..
ras :–khArA, khaTTA, mIThA, ka.DvA, charaparA aur kaShAyalA .
rUp :–(ra.ng)–kAlA, pIlA, harA, lAl aur saphe da–yah pA.Nch rUp
Page 88 of 192
PDF/HTML Page 112 of 216
single page version
arihanta :–chAr ghAtikarmo.nse rahit, anantachatuShTayasahit vItarAg
trasakAy) jIvo.nkI hi.nsAke tyAgarUp bhAv na honA tathA pA.Nch
indriy aur manake viShayo.nme.n pravR^itti karanA –aise bArah prakAr
avirati hai .
kahalAtA hai .
Page 89 of 192
PDF/HTML Page 113 of 216
single page version
lobh–vah kaShAyabhAv hai.n .
avasthAo.nko guNasthAn kahate hai.n . (varA.ngacharitra pR^i. 362)
karanA .
Page 90 of 192
PDF/HTML Page 114 of 216
single page version
jisame.n rUp, ras, gandha aur sparsha ho vah pudgal .
bhAvakarma :–mithyAtva, rAg-dveShAdi jIvake malin bhAv .
mithyAdR^iShTi :–tattvo.nkI viparIt shraddhA karanevAle .
lokamU.DhtA :–dharma samajhakar jalAshayame.n snAn karanA tathA ret,
guN pratyek siddha paramAtmAme.n hai.n . ]
Page 91 of 192
PDF/HTML Page 115 of 216
single page version
kahate hai.n .
kAryAdikakA kisIko kisIme.n milAkar nirUpaN karatA hai .
aise hI shraddhAnase mithyAtva hai; isaliye usakA tyAg karanA
chAhiye .
hote hai.n .
Page 92 of 192
PDF/HTML Page 116 of 216
single page version
hai .
antarAtmA, upayog, kaShAy, kAl, kul, gandha, chAritramoh,
jaghanya antarAtmA, jAti, jIv, mad, devamU.DhtA, dravyakarma,
nikal, nishchayakAl, samyagdarshan-j~nAn-chAritra, mokShamArga,
nirjarA, nokarma, paramAtmA, pAkha.n.DI mU.DhtA, pudgal, bahirAtmA,
bandha, madhyam antarAtmA, mU.DhtA, mokSha, ras, rUp, lokamU.DhtA,
visheSh, vikalatray, vyavahArakAl, samyagdarshan, sham, sachche
dev-shAstra-guru, sukh, sakal paramAtmA, sa.nvar, sa.nveg,
sAmAnya, siddha tathA sparsha Adike lakShaN batalAo .
samyagdarshan aur niHsha.nkit a.ngame.n tathA sAmAnya aur visheSh
Adime.n kyA antar hai .
dharma, samyagdR^iShTiko namaskArake ayogya tathA hey-upAdey
tattvo.nke nAm batalAo .
Page 93 of 192
PDF/HTML Page 117 of 216
single page version
kaShAy, kAraN, kAl, kAladravya, ga.ndh, ghAtiyA, jIvatattva,
dravya, duHkhadAyak bhAv, dravyakarma, nokarma, paramAtmA, parigrah,
pudgalake guN, bhAvakarma, pramAd, bahira.ng parigrah, mad,
mithyAtva, mU.DhtA, mokShamArga, yog, rUpI dravya, ras, varNa,
samyaktvake doSh aur samyakdarshan-j~nAn-chAritrake bhed
batalAo .
samyagdR^iShTikA kudevAdiko namaskAr na karanA–Adike kAraN
batalAo .
tyAgakA kAraN; sachche sukhakA upAy aur samyagdR^iShTikI
utpatti na honevAle sthAn–inakA spaShTIkaraN karo .
dravya aur samyaktvake doSh par lekh likho .
Page 94 of 192
PDF/HTML Page 118 of 216
single page version
samyagj~nAn ] (bahu dharmajut) anek dharmAtmak (sva-par artha) apanA
aur dUsare padArtho.nkA (pragaTAvan) j~nAn karAneme.n (bhAn) sUrya samAn
hai .
yathAvat darshAtA hai; usIprakAr jo anek dharmayukta svaya.n apaneko
(AtmAko) tathA par padArtho.nko
Page 95 of 192
PDF/HTML Page 119 of 216
single page version
(bhinna) bhinna (arAdhau) samajhanA chAhiye; kyo.nki (lakShaN) un
dono.nke lakShaN [kramashaH ] (shraddhA) shraddhA karanA aur (jAn) jAnanA
hai tathA (samyak) samyagdarshan (kAraN) kAraN hai aur (j~nAn)
samyagj~nAn (kAraj) kArya hai . (soI) yah bhI (duhUme.n) dono.nme.n
(bhed) antar (abAdhau) nirbAdh hai . [jisaprakAr ] (yugapat) ek
sAth (hote hU) hone par bhI (prakAsh) ujAlA (dIpakatai.n) dIpakakI
jyotise (hoI) hotA hai usIprakAr .
Page 96 of 192
PDF/HTML Page 120 of 216
single page version
shuddhaparyAy hai . punashcha, samyagdarshanakA lakShaN viparIt abhiprAy-
rahit tattvArthashraddhA hai aur samyagj~nAnakA lakShaN sa.nshay
bhinna-bhinna hai.n .
hote hai.n; tathApi dIpak ho to prakAsh hotA hai; isaliye dIpak
kAraN hai aur prakAsh kArya hai; usIprakAr j~nAn-shraddhAn bhI hai.n .
hai .