Chha Dhala-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 3: samyaggyAnke bhed, parokSh aur deshpratyakShke lakShan,4: sakal pratyakSh gyAnkA lakShan aur gyAnkee mahimA,5: gyAni aur agyAnike karm nAshake vishayme antar,6: gyAnke dosh aur manushya paryAyAdikee durlabhata,7: samyaggyAnkee mahimA Aur kAran,8: samyaggyAnkee mahimA Aur vishayechchhA rokanekA upAy,9: punyA-pApame harsh vishAdkA nishedh aur tAtparyakee bAt,10: samyak chAritrakA samay aur bhed tatha ahinsANuvratkA lakShan,11: achaurANuvrat, brahmacharyANuvrat, parigraha primANuvrat tathAdigvratkA lakShan,12: deshavrat (deshavagAshik) nAmak gunvratkA lakShan (Dhal 4),13: anarth dand vratke bhed aur unkA lakShan (Dhal 4),14: sAmAyik, proshadh, bhogopbhog pariman aur atithi sanvibhag vrat (Dhal 4).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 11

 

Page 97 of 192
PDF/HTML Page 121 of 216
single page version

background image
samyagj~nAnake bhed, parokSha aur deshapratyakShake lakShaN
tAs bhed do hai.n, parokSha parataChi tin mA.nhI.n .
mati shrut doy parokSha, akShamanatai.n upajAhI.n ..
avadhij~nAn manaparjay do hai.n desh-pratachChA .
dravya kShetra parimAN liye jAnai jiy svachChA ..3..
anvayArtha :(tAs) us samyagj~nAnake (parokSha) parokSha
aur (parataChi) pratyakSha (do) do (bhed hai.n) bhed hai.n; (tin mA.nhI.n)
uname.n (mati shrut) matij~nAn aur shrutaj~nAn (doy) yah dono.n
(parokSha) parokShaj~nAn hai.n . [kyo.nki ve ] (akSha manatai.n) indriyo.n tathA
manake nimittase (upajAhI.n) utpanna hote hai.n . (avadhij~nAn)
avadhij~nAn aur (manaparjay) manaHparyayaj~nAn (do) yah dono.n j~nAn
(desh-pratachChA) deshapratyakSha (hai.n) hai.n; [kyo.nki in j~nAno.nse ] (jiy)
jIv (dravya kShetra parimAN) dravya aur kShetrakI maryAdA (liye) lekar
(svachChA) spaShTa (jAnai) jAnatA hai .
bhAvArtha :is samyagj~nAnake do bhed hai.n–(1) pratyakSha aur
(2) parokSha; uname.n matij~nAn aur shrutaj~nAn parokShaj~nAn1 hai.n; kyo.nki
ve dono.n j~nAn indriyo.n tathA manake nimittase vastuko aspaShTa jAnate
hai.n . samyakmati-shrutaj~nAn svAnubhavakAlame.n pratyakSha hote hai.n; uname.n
indriy aur man nimitta nahI.n hai.n . avadhij~nAn aur manaHparyayaj~nAn
deshapratyakSha
2 hai.n; kyo.nki jIv in do j~nAno.nse rUpI dravyako dravya,
1. jo j~nAn indriyo.n tathA manake nimittase vastuko aspaShTa jAnatA hai,
use parokShaj~nAn kahate hai.n .
2. jo j~nAn rUpI vastuko dravya-kShetra-kAl aur bhAvakI maryAdA
pUrvak spaShTa jAnatA hai, use deshapratyakSha kahate hai.n .

Page 98 of 192
PDF/HTML Page 122 of 216
single page version

background image
kShetra, kAl aur bhAvakI maryAdApUrvak spaShTa jAnatA hai .
sakal-pratyakSha j~nAnakA lakShaN aur j~nAnakI mahimA
sakal dravyake gun ana.nt, parajAy ana.ntA .
jAnai ekai kAl, pragaT kevali bhagavantA ..
j~nAn samAn na An jagatame.n sukh kau kAran .
ihi paramAmR^it janmajarAmR^iti-rog-nivAran ..4..

Page 99 of 192
PDF/HTML Page 123 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[jis j~nAnase ] (kevali bhagavantA)
kevalaj~nAnI bhagavAn (sakal dravyake) Chaho.n dravyo.nke (ananta)
aparimit (gun) guNo.nko aur (anantA) ananta (parajAy)
paryAyo.nko (ekai kAl) ek sAth (pragaT) spaShTa (jAnai) jAnate hai.n
[us j~nAnako ] (sakal) sakalapratyakSha athavA kevalaj~nAn kahate hai.n .
(jagatame.n) is jagatame.n (j~nAn samAn) samyagj~nAn jaisA (An)
dUsarA koI padArtha (sukhakau) sukhakA (na kAran) kAraN nahI.n hai .
(ihi) yah samyagj~nAn hI (janmajarAmR^iti-rog-nivAran) janma, jarA
[vR^iddhAvasthA ] aur mR^ityurUpI rogo.nko dUr karaneke liye (paramAmR^it)
utkR^iShTa amR^itasamAn hai .
bhAvArtha :(1) jo j~nAn tInakAl aur tInalokavartI
sarva padArtho.n (anantadharmAtmak sarva dravya-guN-paryAyo.nko) pratyek
samayame.n yathAsthit, paripUrNarUpase spaShTa aur ekasAth jAnatA hai,
us j~nAnako kevalaj~nAn kahate hai.n . jo sakalapratyakSha hai .
(2) dravya, guN aur paryAyo.nko kevalI bhagavAn jAnate hai.n;
kintu unake apekShit dharmo.nko nahI.n jAn sakate –aisA mAnanA
asatya hai tathA ve anantako athavA mAtra apane AtmAko hI jAnate

Page 100 of 192
PDF/HTML Page 124 of 216
single page version

background image
hai.n; kintu sarvako nahI.n jAnate–aisA mAnanA bhI nyAyaviruddha hai .
kevalI bhagavAn sarvaj~na honese anekAntasvarUp pratyek vastuko
pratyakSha jAnate hai.n . (–laghu jainasiddhAnta praveshikA prashna-87)
(3) is sa.nsArame.n samyagj~nAnake samAn sukhadAyak anya
koI vastu nahI.n hai . yah samyagj~nAn hI janma, jarA aur mR^ityurUpI
tIn rogo.nkA nAsh karaneke liye uttam amR^it-samAn hai .
j~nAnI aur aj~nAnIke karmanAshake viShayame.n antar
koTi janma tap tapai.n, j~nAn vin karma jharai.n je .
j~nAnIke Chiname.n, triguptitai.n sahaj Tarai.n te ..
munivrat dhAr ananta bAr grIvak upajAyo .
pai nij Atamaj~nAn vinA, sukh lesh na pAyau ..5..
anvayArtha :[aj~nAnI jIvako ] (j~nAn binA)
samyagj~nAnake binA (koTi janma) karo.Do.n janmo.n tak (tap tapai.n)
tap karanese (je karma) jitane karma (jharai.n) nAsh hote hai.n (te) utane
karma (j~nAnIke) samyagj~nAnI jIvake (trigupti tai.n) man, vachan aur
kAyakI orakI pravR^ittiko rokanese [nirvikalpa shuddha svabhAvase ]

Page 101 of 192
PDF/HTML Page 125 of 216
single page version

background image
(Chiname.n) kShaNamAtrame.n (sahaj) saralatAse (Tarai) naShTa ho jAte hai.n .
[yah jIv ] (munivrat) muniyo.nke mahAvrato.nko (dhAr) dhAraN karake
(anantabAr) anantabAr (grIvak) navave.n graiveyak tak (upajAyo)
utpanna huA, (pai) parantu (nij Atam) apane AtmAke (j~nAn
vinA) j~nAn binA (lesh) ki.nchitmAtra (sukh) sukh (na pAyo) prApta
na kar sakA .
bhAvArtha :mithyAdR^iShTi jIv Atmaj~nAn (samyagj~nAn)ke
binA karo.Do.n janmo.n-bhavo.n tak bAlataparUp udyam karake jitane
karmo.nkA nAsh karatA hai utane karmo.nkA nAsh samyagj~nAnI
jIv–svonmukh j~nAtApaneke kAraN svarUpaguptise-kShaNamAtrame.n sahaj
hI kar DAlatA hai . yah jIv, munike (dravyali.ngI munike)
mahAvrato.nko dhAraN karake unake prabhAvase navave.n graiveyak takake
vimAno.nme.n anantabAr utpanna huA; parantu AtmAke bhedavij~nAn
(samyagj~nAn athavA svAnubhav)ke binA jIvako vahA.N bhI leshamAtra sukh
prApta nahI.n huA .
j~nAnake doSh aur manuShyaparyAy AdikI durlabhatA
tAtai.n jinavar-kathit tattva abhyAs karIje .
sa.nshay vibhram moh tyAg, Apo lakh lIje ..
yah mAnuShaparyAy, sukul, sunivau jinavAnI .
ihavidhi gaye na mile, sumaNi jyau.n udadhi samAnI ..6..
anvayArtha :(tAtai.n) isaliye (jinavar-kathit)
jinendra bhagavAnake kahe hue (tattva) paramArtha tattvakA (abhyAs)
abhyAs (karIje) karanA chAhiye aur (sa.nshay) sa.nshay (vibhram)

Page 102 of 192
PDF/HTML Page 126 of 216
single page version

background image
viparyay tathA (moh) anadhyavasAy [anishchitatA ] ko (tyAg)
Cho.Dkar (Apo) apane AtmAko (lakh lIje) lakShame.n lenA chAhiye
arthAt jAnanA chAhiye . [yadi aisA nahI.n kiyA to ] (yah) yah
(mAnuSh paryAy) manuShya bhav (sukul) uttam kul aur (jinavAnI)
jinavANIkA (sunivau) sunanA (ih vidh) aisA suyog (gaye) bIt
jAne par, (udadhi) samudrame.n (samAnI) samAye-DUbe hue
(sumaNi jyau.n) sachche ratnakI bhA.Nti [punaH ] (na milai) milanA
kaThin hai .
bhAvArtha :AtmA aur paravastuo.nke bhedavij~nAnako prApta
karaneke liye jinadev dvArA prarUpit sachche tattvo.nkA paThan-pAThan

Page 103 of 192
PDF/HTML Page 127 of 216
single page version

background image
(manan) karanA chAhiye aur sa.nshay1 viparyay2 tathA anadhyavasAy3
–samyagj~nAnake in tIn doSho.nko dUr karaneke liye AtmasvarUpako
jAnanA chAhiye; kyo.nki jisaprakAr samudrame.n DUbA huA amUlya ratna
punaH hAth nahI.n AtA; usIprakAr manuShya sharIr, uttam shrAvakakul
aur jinavachano.nkA shravaN Adi suyog bhI bIt jAneke bAd punaH-
punaH prApta nahI.n hote . isaliye yah apUrva avasar na ga.NvAkar
AtmasvarUpakI pahichAn (samyagj~nAnakI prApti) karake yah manuShya-
janma saphal karanA chAhiye .
samyagj~nAnakI mahimA aur kAraN
dhan samAj gaj bAj, rAj to kAj na Avai .
j~nAn Apako rUp bhaye, phi ra achal rahAvai ..
tAs j~nAnako kAran, sva-par vivek bakhAnau .
koTi upAy banAy bhavya, tAko ur Anau ..7..
anvayArtha :(dhan) paisA, (samAj) parivAr, (gaj)
1. sa.nshay–viruddhAnekakoTisparshij~nAna.n sa.nshayaH = ‘‘isaprakAr hai athavA
isaprakAr ?’’–aisA jo paraspar viruddhatApUrvak do prakArarUp j~nAn,
use sa.nshay kahate hai.n
.
2. viparyay–viparItaik koTinishchayo viparyayaH = vastusvarUpase
viruddhatA-pUrvak ‘‘yah aisA hI hai’’–isaprakAr ekarUp j~nAnakA
nAm viparyay hai
. usake tIn bhed hai.n–kAraNaviparyay, svarUp-
viparyay tathA bhedAbhedaviparyay . (mokShamArgaprakAshak pR^i. 123)
3. anadhyavasAy–kimityAlochanamAtramanadhyavasAyaH = ‘kuCh hai’
–aisA nirNay rahit vichAr so anadhyavasAy hai .

Page 104 of 192
PDF/HTML Page 128 of 216
single page version

background image
hAthI, (bAj) gho.DA, (rAj) rAjya (to) to (kAj) apane kAmame.n
(na Avai) nahI.n Ate; kintu (j~nAn) samyagj~nAn (Apako rUp)
AtmAkA svarUp– [jo ] (bhaye) prApta honeke (phi ra) pashchAt
(achal) achal (rahAvai) rahatA hai . (tAs) us (j~nAnako)
samyagj~nAnakA (kAran) kAraN (sva-par vivek) AtmA aur
paravastuo.nkA bhedavij~nAn (bakhAnau) kahA hai, [isaliye ] (bhavya) he
bhavya jIvo ! (koTi) karo.Do.n (upAy) upAy (banAy) karake
(tAko) us bhedavij~nAnako (ur Anau) hR^idayame.n dhAraN karo .
bhAvArtha :bhAvArtha :dhan-sampatti, parivAr, naukar-chAkar, hAthI,
gho.DA tathA rAjAdi koI bhI padArtha AtmAko sahAyak nahI.n hote;
kintu samyagj~nAn AtmAkA svarUp hai; vah ekabAr prApta honeke
pashchAt akShay ho jAtA hai– kabhI naShTa nahI.n hotA, achal ekarUp
rahatA hai . AtmA aur paravastuo.nkA bhedavij~nAn hI us
samyagj~nAnakA kAraN hai; isaliye pratyek AtmArthI bhavya jIvako
karo.Do.n upAy karake us bhedavij~nAnake dvArA samyagdarshan prApta
karanA chAhiye .

Page 105 of 192
PDF/HTML Page 129 of 216
single page version

background image
samyagj~nAnakI mahimA aur viShayechChA rokanekA upAy
je pUrav shiv gaye, jAhi.n aru Age jaihai.n .
so sab mahimA j~nAn-tanI, muninAth kahai hai.n ..
viShay-chAh dav-dAh, jagat-jan arani dajhAvai .
tAs upAy na An, j~nAn-ghanaghAn bujhAvai ..8..
anvayArtha :(pUrav) pUrvakAlame.n (je) jo jIv (shiv)
mokShame.n (gaye) gaye hai.n, [vartamAname.n ] (jAhi.n) jA rahe hai.n (aru) aur
(Age) bhaviShyame.n (jaihai.n) jAye.nge (so) vah (sab) sab (j~nAn-tanI)
samyagj~nAnakI (mahimA) mahimA hai–aisA (muninAth) jinendradevane
kahA hai . (viShay-chAh) pA.Nch indriyo.nke viShayo.nkI ichChArUpI (dav-

Page 106 of 192
PDF/HTML Page 130 of 216
single page version

background image
dAh) bhaya.nkar dAvAnal (jagat-jan) sa.nsArI jIvo.n rUpI (arani)
araNya-purAne vanako (dajhAvai) jalA rahA hai (tAs) usakI
shAntikA (upAy) upAy (An) dUsarA (na) nahI.n hai; [mAtra ]
(j~nAn-ghanaghAn) j~nAnarUpI varShAkA samUh (bujhAvai) shAnta karatA hai .
bhAvArtha :bhUt, vartamAn aur bhaviShya –tIno.nkAlame.n jo
jIv mokSha sukhako prApta hue hai.n, ho.nge aur (vartamAname.n videh-kShetrame.n)
ho rahe hai.n; vah is samyagj~nAnakA hI prabhAv hai . –aisA pUrvAchAryo.nne
kahA hai . jisaprakAr dAvAnal (vaname.n lagI huI agni) vahA.NkI
samasta vastuo.nko bhasma kar detA hai; usIprakAr pA.Nch indriyo.n
sambandhI viShayo.nkI ichChA sa.nsArI jIvo.nko jalAtI hai–duHkh detI
hai aur jisaprakAr varShAkI jha.DI us dAvAnalako bujhA detI hai;
usIprakAr yah samyagj~nAn un viShayo.nko shAnta kar detA hai– naShTa
kar detA hai .
puNya-pApame.n harSha-viShAdakA niShedh aur tAtparyakI bAt
puNya-pAp phalamAhi.n, harakh vilakhau mat bhAI .
yah pudgal parajAy, upaji binasai phi ra thAI ..
lAkh bAtakI bAt yahI, nishchay ur lAo .
tori sakal jag-danda-pha.nd, nit Atam dhyAo ..9..
anvayArtha :(bhAI) he AtmArthI prANI ! (puNya-
phalamAhi.n) puNyake phalame.n (harakh mat) harSha na kar aur (pAp-
phalamAhi.n) pApake phalame.n (vilakhau mat) dveSh na kar [kyo.nki yah
puNya aur pAp ] (pudgal parajAy) pudgalakI paryAye.n hai.n . [ve ]
(upaji) utpanna hokar (vinasai) naShTa ho jAtI hai.n aur (phi ra) punaH

Page 107 of 192
PDF/HTML Page 131 of 216
single page version

background image
(thAI) utpanna hotI hai.n . (ur) apane antarame.n (nishchay) nishchayase-
vAstavame.n (lAkh bAtakI bAt) lAkho.n bAto.nkA sAr (yahI)
isIprakAr (lAo) grahaN karo ki (sakal) puNya-pAparUp samasta
(jag-da.nd-pha.nd) janma-maraNake dvanda [rAg-dveSh ] rUp vikArI-
malin bhAv (tori) to.Dkar (nit) sadaiv (Atam dhyAo) apane
AtmAkA dhyAn karo .
bhAvArtha :AtmArthI jIvakA kartavya hai ki dhan, makAn,
dukAn, kIrti, nirogI sharIrAdi puNyake phal hai.n, unase apaneko
lAbh hai tathA unake viyogase apaneko hAni hai–aisA na mAne;
kyo.nki par-padArtha sadA bhinna hai.n, j~neyamAtra hai.n, uname.n kisIko
anukUl-pratikUl athavA iShTa-aniShTa mAnanA vah mAtra jIvakI bhUl
hai; isaliye puNya-pApake phalame.n harSha-shok nahI.n karanA chAhiye .

Page 108 of 192
PDF/HTML Page 132 of 216
single page version

background image
yadi kisI bhI parapadArthako jIv bhalA yA burA mAne to
usake prati rAg yA dveSh hue binA nahI.n rahatA . jisane parapadArtha-
paradravya-kShetra-kAl-bhAvako vAstavame.n hitakar tathA ahitakar mAnA
hai, usane ananta parapadArtho.nko rAg-dveSh karane yogya mAnA hai aur
ananta parapadArtha mujhe sukh-duHkhake kAraN hai.n –aisA bhI mAnA hai;
isaliye vah bhUl Cho.Dkar nij j~nAnAna.nd svarUpakA nirNay karake
svonmukh j~nAtA rahanA hI sukhI honekA upAy hai .
puNya-pApakA bandha vah pudgalakI paryAye.n (avasthAe.N) hai.n,
unake udayame.n jo sa.nyog prApta ho.n ve bhI kShaNik sa.nyogarUpase Ate-
jAte hai.n, jitane kAl tak ve nikaT rahe.n, utane kAl bhI ve sukh-
duHkh deneme.n samartha nahI.n hai.n .
jainadharmake samasta upadeshakA sAr yahI hai ki–shubhAshubhabhAv
vah sa.nsAr hai; isaliye usakI ruchi Cho.Dkar, svonmukh hokar
nishchayasamyagdarshan-j~nAnapUrvak nij AtmasvarUpame.n ekAgra (lIn)
honA hI jIvakA kartavya hai .
samyakchAritrakA samay aur bhed tathA ahi.nsANuvrat
aur satyANuvratakA lakShaN
samyagj~nAnI hoy, bahuri di.Dh.h.h chArit lIjai .
ekadesh aru sakaladesh, tasu bhed kahIjai ..
trasahi.nsAko tyAg, vR^ithA thAvar na sa.NhArai .
par-vadhakAr kaThor ni.ndya nahi.n vayan uchArai ..10..
anvayArtha :(samyagj~nAnI) samyagj~nAnI (hoy) hokar

Page 109 of 192
PDF/HTML Page 133 of 216
single page version

background image
(bahuri) phi ra (di.Dh.h.h) dR^i.Dh.h.h (chArit) samyakchAritra (lIjai)kA
pAlan karanA chAhiye; (tasu) usake [us samyakchAritrake ]
(ekadesh) ekadesh (aru) aur (sakaladesh) sarvadesh [aise do ]
(bhed) bhed (kahIjai) kahe gaye hai.n . [uname.n ] (trasahi.nsAko) tras
jIvo.nkI hi.nsAkA (tyAg) tyAg karanA aur (vR^ithA) binA kAraN
(thAvar) sthAvar jIvo.nkA (na sa.NhArai) ghAt na karanA [vah ahi.nsA-
aNuvrat kahalAtA hai ] (par-vadhakAr) dUsaro.nko duHkhadAyak
(kaThor) kaThor [aur ] (ni.ndya) ni.ndyanIy (vayan) vachan (nahi.n

Page 110 of 192
PDF/HTML Page 134 of 216
single page version

background image
uchArai) na bolanA [vah satya-aNuvrat kahalAtA hai . ]
bhAvArtha :samyagj~nAn prApta karake samyakchAritra pragaT
karanA chAhiye . us samyakchAritrake do bhed hai.n– (1) ekadesh
(aNu, desh, sthUl) chAritra aur (2) sarvadesh (sakal, mahA, sUkShma)
chAritra . uname.n sakalachAritrakA pAlan munirAj karate hai.n aur
deshachAritrakA pAlan shrAvak karate hai.n . is chauthI DhAlame.n
deshachAritrakA varNan kiyA gayA hai . sakalachAritrakA varNan ChaThavI.n
DhAlame.n kiyA jAyegA . tras jIvo.nkI sa.nkalpI hi.nsAkA sarvathA tyAg
karake niShprayojan sthAvar jIvo.nkA ghAt na karanA so
1ahi.nsA
aNuvrat hai . dUsareke prANo.nko ghAtak, kaThor tathA ni.ndyanIy vachan
na bolanA [tathA dUsaro.nse na bulavAnA, na anumodanA so satya-
aNuvrat hai ] .
achauryANuvrat, brahmacharyANuvrat, parigrahaparimANANuvrat tathA
digvratakA lakShaN
jal-mR^itikA vin aur nAhi.n kaChu gahai adattA .
nij vanitA vin sakal nAriso.n rahai virattA ..
apanI shakti vichAr, parigrah thoro rAkhai .
dash dish gaman pramAN ThAn, tasu sIm na nAkhai ..11..
anvayArtha :(jal-mR^itikA vin) pAnI aur miTTIke
TippaNI–(1) ahi.nsANuvratakA dhAraN karanevAlA jIv ‘‘yah jIv ghAt
karane yogya hai, mai.n ise mArU.N’’–isaprakAr sa.nkalpasahit kisI tras
jIvakI sa.nkalpI hi.nsA nahI.n karatA; kintu is vratakA dhArI
ArambhI, udyoginI tathA virodhinI hi.nsAkA tyAgI nahI.n hotA
.

Page 111 of 192
PDF/HTML Page 135 of 216
single page version

background image
atirikta (aur kaChu) anya koI vastu (adattA) binA diye
(nAhi.n) nahI.n (grahe) lenA [use achauryANuvrat kahate hai.n ] (nij)
apanI (vanitA vin) strIke atirikta (sakal nAri so.n) anya
sarva striyo.nse (virattA) virakta (rahe) rahanA [vah brahmacharyANuvrat
hai ] (apanI) apanI (shakti vichAr) shaktikA vichAr karake
(parigrah) parigrah (thoro) maryAdit (rAkhai) rakhanA [so
(2) pramAd aur kaShAyame.n yukta honese jahA.N prANaghAt kiyA jAtA hai vahI.n
hi.nsAkA doSh lagatA hai; jahA.N vaisA kAraN nahI.n hai, vahA.N prANaghAt
hone par bhI hi.nsAkA doSh nahI.n lagatA
. jis prakAr–pramAdarahit
muni gaman karate hai.n; vaidya, Do.ckTar karuNAbuddhipUrvak rogIkA upachAr
karate hai.n; vahA.N sAmanevAlekA prANaghAt hone par bhI hi.nsAkA doSh
nahI.n hai
.
(3) nishchayasamyagdarshan-j~nAnapUrvak pahale do kaShAyo.nkA abhAv huA ho
us jIvako sachche aNuvrat hote hai.n . jise nishchayasamyagdarshan na ho
usake vratako sarvaj~nadevane bAlavrat (aj~nAnavrat) kahA hai .

Page 112 of 192
PDF/HTML Page 136 of 216
single page version

background image
parigrahaparimANANuvrat hai ] (das dish) das dishAo.nme.n (gaman)
jAne-AnekI (pramAN) maryAdA (ThAn) rakhakar (tasu) us (sIm)
sImAkA (na nAkhai) ulla.nghan na karanA [so digvrat hai ] .
bhAvArtha :jan-samudAyake liye jahA.N rok na ho tathA
kisI visheSh vyaktikA svAmitva na ho–aisI pAnI tathA miTTI
jaisI vastuke atirikta parAyI vastu (jis par apanA svAmitva
na ho) usake svAmIke diye binA na lenA [tathA uThAkar dUsareko
na denA ] use achauryANuvrat kahate hai.n . apanI vivAhit strIke sivA
anya sarva striyo.nse virakta rahanA so brahmacharyANuvrat hai . [puruShako
chAhiye ki anya striyo.nko mAtA, bahin aur putrI samAn mAne,
tathA strIko chAhiye ki apane svAmIke atirikta anya puruSho.nko
pitA, bhAI tathA putra samAn samajhe . ]
apanI shakti aur yogyatAkA dhyAn rakhakar jIvanaparyantake
liye dhan-dhAnyAdi bAhya-parigrahakA parimAN (maryAdA) bA.Ndhakar
usase adhikakI ichChA na kare use
parigrahaparimANANuvrat kahate
hai.n .
TippaNI–(1) yah pA.Nch (ahi.nsA, satya, achaurya, brahmacharya aur
parigrahaparimAN) aNuvrat hai.n . hi.nsAdikako lokame.n bhI pAp mAnA
jAtA hai; unakA in vrato.nme.n ekadesh (sthUlarUpase) tyAg kiyA
gayA hai; isIkAraN ve aNuvrat kahalAte hai.n
.
(2) nishchayasamyagdarshan-j~nAnapUrvak pratham do kaShAyo.nkA abhAv huA ho
us jIvako sachche aNuvrat hote hai.n . jise nishchayasamyagdarshan na ho
usake vrato.nko sarvaj~nadevane bAlavrat (aj~nAnavrat) kahA hai .

Page 113 of 192
PDF/HTML Page 137 of 216
single page version

background image
daso.n dishAo.nme.n Ane-jAnekI maryAdA nishchit karake
jIvanaparyanta usakA ulla.nghan na karanA so digvrat hai . dishAo.nkI
maryAdA nishchit kI jAtI hai; isaliye use digvrat kahA jAtA hai .
deshavrat (deshAvagAshik) nAmak guNavratakA lakShaN
tAhUme.n phi ra grAm galI, gR^ih bAg bajArA .
gamanAgaman pramAN ThAn an, sakal nivArA ..12..
(pUrvArddha)
anvayArtha :(phi ra) phi ra (tAhUme.n) usame.n [kinhI.n
prasiddha-prasiddha ] (grAm) gA.Nv, (galI) galI, (gR^ih) makAn, (bAg)
udyAn tathA (bajAr) bAjAr tak (gamanAgaman) jAne-AnekA
(pramAN) mAp (ThAn) rakhakar (an) anya (sakal) sabakA
(nivArA) tyAg karanA [use deshavrat athavA deshAvagAshik vrat
kahate hai.n . ]
bhAvArtha :digvratame.n jIvanaparyanta kI gaI jAne-Aneke
kShetrakI maryAdAme.n bhI (gha.DI, ghaNTA, din, mahInA Adi kAlake
niyamase) kisI prasiddha grAm, mArga, makAn tathA bAjAr tak jAne-
AnekI maryAdA karake usase AgekI sImAme.n na jAnA so deshavrat
kahalAtA hai .. 11-12.. (pUrvArddha)
anarthada.nDavratake bhed aur unakA lakShaN
kAhUkI dhanahAni, kisI jay hAr na chintai .
dey na so upadesh, hoy agh vanaj-kR^iShI tai.n ..12..
(uttarArddha)

Page 114 of 192
PDF/HTML Page 138 of 216
single page version

background image
kar pramAd jal bhUmi, vR^ikSha pAvak na virAdhai .
asi dhanu hal hi.nsopakaraN nahi.n de yash lAdhai ..
rAgadveSh-karatAr, kathA kabahU.N na sunIjai .
aur hu anarathada.nD, hetu agh tinhai.n na kIjai ..13..
anvayArtha :1. (kAhUkI) kisIke (dhanahAni) dhanake
nAshakA, (kisI) kisIkI (jay) vijayakA [athavA ] (hAr)
kisIkI hArakA (na chintai) vichAr na karanA [ use apadhyAn-
anarthada.nDavrat kahate hai.n . ] 2. (banaj) vyApAr aur (kR^iShI tai.n)
khetIse (agh) pAp (hoy) hotA hai; isaliye (so) usakA
(upadesh) upadesh (na dey) na denA [use pApopadesh-anarthada.nDavrat
kahA jAtA hai . ] 3. (pramAd kar) pramAdase [binA prayojan ]
(jal) jalakAyik, (bhUmi) pR^ithvIkAyik, (vR^ikSha) vanaspatikAyik,
(pAvak) agnikAyik [aur vAyukAyik ] jIvo.nkA (na virAdhai)
ghAt na karanA [so pramAdacharyA-anarthada.nDavrat kahalAtA hai . ] 4.
(asi) talavAr, (dhanu) dhanuShya, (hal) hal [Adi ]
(hi.nsopakaraN) hi.nsA honeme.n kAraNabhUt padArtho.nko (de) dekar (yash)
yash (nahi.n lAdhai) na lenA [so hi.nsAdAn-anarthada.nDavrat kahalAtA

Page 115 of 192
PDF/HTML Page 139 of 216
single page version

background image
hai . ] 5. (rAg-dveSh-karatAr) rAg aur dveSh utpanna karanevAlI
(kathA) kathAe.N (kabahU.N) kabhI bhI (na sunIjai) nahI.n sunanA [so
duHshruti anarthada.nDavrat kahA jAtA hai . ] (aur hu) tathA anya bhI
(aghahetu) pApake kAraN (anarath da.nD) anarthada.nD hai.n (tinhai.n) unhe.n
bhI (na kIjai) nahI.n karanA chAhiye .
bhAvArtha :kisIke dhanakA nAsh, parAjay athavA vijay
AdikA vichAr na karanA so pahalA apadhyAn-anarthada.nDavrat
kahalAtA hai .
(1) hi.nsArUp pApajanak vyApAr tathA khetI AdikA
upadesh na denA vah pApopadesh-anarthada.nDavrat hai .
(2) pramAdavash hokar pAnI DholanA, jamIn khodanA, vR^ikSha
kATanA, Ag lagAnA–ityAdikA tyAg karanA arthAt pA.Nch
sthAvarakAyake jIvo.nkI hi.nsA na karanA, use pramAdacharyA-
anarthada.nDavrat kahate hai.n .
(3) yash prAptike liye, kisIke mA.Ngane par hi.nsAke kAraN-
bhUt hathiyAr na denA so hi.nsAdAn-anarthada.nDavrat kahalAtA hai .
(4) rAg-dveSh utpanna karanevAlI vikathA aur upanyAs yA
anarthada.nD dUsare bhI bahutase hai.n . pA.Nch to sthUlatAkI apekShAse
athavA digdarshanamAtra hai.n . ve sab pApajanak hai.n; isaliye unakA
tyAg karanA chAhiye . pApajanak niShprayojan kArya anarthada.nD
kahalAtA hai .
nishchayasamyagdarshan-j~nAnapUrvak, pahale do kaShAyo.nkA abhAv huA
ho us jIvako sachche aNuvrat hote hai.n, nishchayasamyagdarshan na ho usake
vratako to sarvaj~nadevane bAlavrat kahA hai
.

Page 116 of 192
PDF/HTML Page 140 of 216
single page version

background image
shrR^i.ngArik kathAo.nke shravaNakA tyAg karanA so duHshruti-anarthada.nDavrat
kahalAtA hai .. 13..
sAmAyik, proShadh, bhogopabhogaparimAN aur
atithisa.nvibhAgavrat
dhar ur samatAbhAv, sadA sAmAyik kariye .
parav chatuShTayamA.nhi, pAp taj proShadh dhariye ..
bhog aur upabhog, niyamakari mamat nivArai .
muniko bhojan dey phe ra nij karahi ahArai ..14..