Page 97 of 192
PDF/HTML Page 121 of 216
single page version
(parokSha) parokShaj~nAn hai.n . [kyo.nki ve ] (akSha manatai.n) indriyo.n tathA
hai.n . samyakmati-shrutaj~nAn svAnubhavakAlame.n pratyakSha hote hai.n; uname.n
indriy aur man nimitta nahI.n hai.n . avadhij~nAn aur manaHparyayaj~nAn
deshapratyakSha
Page 98 of 192
PDF/HTML Page 122 of 216
single page version
Page 99 of 192
PDF/HTML Page 123 of 216
single page version
aparimit (gun) guNo.nko aur (anantA) ananta (parajAy)
paryAyo.nko (ekai kAl) ek sAth (pragaT) spaShTa (jAnai) jAnate hai.n
[us j~nAnako ] (sakal) sakalapratyakSha athavA kevalaj~nAn kahate hai.n .
(jagatame.n) is jagatame.n (j~nAn samAn) samyagj~nAn jaisA (An)
dUsarA koI padArtha (sukhakau) sukhakA (na kAran) kAraN nahI.n hai .
(ihi) yah samyagj~nAn hI (janmajarAmR^iti-rog-nivAran) janma, jarA
[vR^iddhAvasthA ] aur mR^ityurUpI rogo.nko dUr karaneke liye (paramAmR^it)
utkR^iShTa amR^itasamAn hai .
samayame.n yathAsthit, paripUrNarUpase spaShTa aur ekasAth jAnatA hai,
us j~nAnako kevalaj~nAn kahate hai.n . jo sakalapratyakSha hai .
asatya hai tathA ve anantako athavA mAtra apane AtmAko hI jAnate
Page 100 of 192
PDF/HTML Page 124 of 216
single page version
kevalI bhagavAn sarvaj~na honese anekAntasvarUp pratyek vastuko
pratyakSha jAnate hai.n . (–laghu jainasiddhAnta praveshikA prashna-87)
tIn rogo.nkA nAsh karaneke liye uttam amR^it-samAn hai .
tap karanese (je karma) jitane karma (jharai.n) nAsh hote hai.n (te) utane
karma (j~nAnIke) samyagj~nAnI jIvake (trigupti tai.n) man, vachan aur
kAyakI orakI pravR^ittiko rokanese [nirvikalpa shuddha svabhAvase ]
Page 101 of 192
PDF/HTML Page 125 of 216
single page version
[yah jIv ] (munivrat) muniyo.nke mahAvrato.nko (dhAr) dhAraN karake
(anantabAr) anantabAr (grIvak) navave.n graiveyak tak (upajAyo)
utpanna huA, (pai) parantu (nij Atam) apane AtmAke (j~nAn
vinA) j~nAn binA (lesh) ki.nchitmAtra (sukh) sukh (na pAyo) prApta
na kar sakA .
karmo.nkA nAsh karatA hai utane karmo.nkA nAsh samyagj~nAnI
jIv–svonmukh j~nAtApaneke kAraN svarUpaguptise-kShaNamAtrame.n sahaj
hI kar DAlatA hai . yah jIv, munike (dravyali.ngI munike)
mahAvrato.nko dhAraN karake unake prabhAvase navave.n graiveyak takake
vimAno.nme.n anantabAr utpanna huA; parantu AtmAke bhedavij~nAn
(samyagj~nAn athavA svAnubhav)ke binA jIvako vahA.N bhI leshamAtra sukh
prApta nahI.n huA .
abhyAs (karIje) karanA chAhiye aur (sa.nshay) sa.nshay (vibhram)
Page 102 of 192
PDF/HTML Page 126 of 216
single page version
Cho.Dkar (Apo) apane AtmAko (lakh lIje) lakShame.n lenA chAhiye
arthAt jAnanA chAhiye . [yadi aisA nahI.n kiyA to ] (yah) yah
(mAnuSh paryAy) manuShya bhav (sukul) uttam kul aur (jinavAnI)
jinavANIkA (sunivau) sunanA (ih vidh) aisA suyog (gaye) bIt
jAne par, (udadhi) samudrame.n (samAnI) samAye-DUbe hue
(sumaNi jyau.n) sachche ratnakI bhA.Nti [punaH ] (na milai) milanA
kaThin hai .
Page 103 of 192
PDF/HTML Page 127 of 216
single page version
jAnanA chAhiye; kyo.nki jisaprakAr samudrame.n DUbA huA amUlya ratna
punaH hAth nahI.n AtA; usIprakAr manuShya sharIr, uttam shrAvakakul
aur jinavachano.nkA shravaN Adi suyog bhI bIt jAneke bAd punaH-
punaH prApta nahI.n hote . isaliye yah apUrva avasar na ga.NvAkar
AtmasvarUpakI pahichAn (samyagj~nAnakI prApti) karake yah manuShya-
janma saphal karanA chAhiye .
use sa.nshay kahate hai.n
nAm viparyay hai
Page 104 of 192
PDF/HTML Page 128 of 216
single page version
(na Avai) nahI.n Ate; kintu (j~nAn) samyagj~nAn (Apako rUp)
AtmAkA svarUp– [jo ] (bhaye) prApta honeke (phi ra) pashchAt
(achal) achal (rahAvai) rahatA hai . (tAs) us (j~nAnako)
samyagj~nAnakA (kAran) kAraN (sva-par vivek) AtmA aur
paravastuo.nkA bhedavij~nAn (bakhAnau) kahA hai, [isaliye ] (bhavya) he
bhavya jIvo ! (koTi) karo.Do.n (upAy) upAy (banAy) karake
(tAko) us bhedavij~nAnako (ur Anau) hR^idayame.n dhAraN karo .
kintu samyagj~nAn AtmAkA svarUp hai; vah ekabAr prApta honeke
pashchAt akShay ho jAtA hai– kabhI naShTa nahI.n hotA, achal ekarUp
rahatA hai . AtmA aur paravastuo.nkA bhedavij~nAn hI us
samyagj~nAnakA kAraN hai; isaliye pratyek AtmArthI bhavya jIvako
karo.Do.n upAy karake us bhedavij~nAnake dvArA samyagdarshan prApta
karanA chAhiye .
Page 105 of 192
PDF/HTML Page 129 of 216
single page version
(Age) bhaviShyame.n (jaihai.n) jAye.nge (so) vah (sab) sab (j~nAn-tanI)
samyagj~nAnakI (mahimA) mahimA hai–aisA (muninAth) jinendradevane
kahA hai . (viShay-chAh) pA.Nch indriyo.nke viShayo.nkI ichChArUpI (dav-
Page 106 of 192
PDF/HTML Page 130 of 216
single page version
araNya-purAne vanako (dajhAvai) jalA rahA hai (tAs) usakI
shAntikA (upAy) upAy (An) dUsarA (na) nahI.n hai; [mAtra ]
(j~nAn-ghanaghAn) j~nAnarUpI varShAkA samUh (bujhAvai) shAnta karatA hai .
ho rahe hai.n; vah is samyagj~nAnakA hI prabhAv hai . –aisA pUrvAchAryo.nne
kahA hai . jisaprakAr dAvAnal (vaname.n lagI huI agni) vahA.NkI
samasta vastuo.nko bhasma kar detA hai; usIprakAr pA.Nch indriyo.n
sambandhI viShayo.nkI ichChA sa.nsArI jIvo.nko jalAtI hai–duHkh detI
hai aur jisaprakAr varShAkI jha.DI us dAvAnalako bujhA detI hai;
usIprakAr yah samyagj~nAn un viShayo.nko shAnta kar detA hai– naShTa
kar detA hai .
phalamAhi.n) pApake phalame.n (vilakhau mat) dveSh na kar [kyo.nki yah
puNya aur pAp ] (pudgal parajAy) pudgalakI paryAye.n hai.n . [ve ]
(upaji) utpanna hokar (vinasai) naShTa ho jAtI hai.n aur (phi ra) punaH
Page 107 of 192
PDF/HTML Page 131 of 216
single page version
vAstavame.n (lAkh bAtakI bAt) lAkho.n bAto.nkA sAr (yahI)
isIprakAr (lAo) grahaN karo ki (sakal) puNya-pAparUp samasta
(jag-da.nd-pha.nd) janma-maraNake dvanda [rAg-dveSh ] rUp vikArI-
malin bhAv (tori) to.Dkar (nit) sadaiv (Atam dhyAo) apane
AtmAkA dhyAn karo .
lAbh hai tathA unake viyogase apaneko hAni hai–aisA na mAne;
kyo.nki par-padArtha sadA bhinna hai.n, j~neyamAtra hai.n, uname.n kisIko
anukUl-pratikUl athavA iShTa-aniShTa mAnanA vah mAtra jIvakI bhUl
hai; isaliye puNya-pApake phalame.n harSha-shok nahI.n karanA chAhiye .
Page 108 of 192
PDF/HTML Page 132 of 216
single page version
paradravya-kShetra-kAl-bhAvako vAstavame.n hitakar tathA ahitakar mAnA
hai, usane ananta parapadArtho.nko rAg-dveSh karane yogya mAnA hai aur
ananta parapadArtha mujhe sukh-duHkhake kAraN hai.n –aisA bhI mAnA hai;
isaliye vah bhUl Cho.Dkar nij j~nAnAna.nd svarUpakA nirNay karake
svonmukh j~nAtA rahanA hI sukhI honekA upAy hai .
jAte hai.n, jitane kAl tak ve nikaT rahe.n, utane kAl bhI ve sukh-
duHkh deneme.n samartha nahI.n hai.n .
nishchayasamyagdarshan-j~nAnapUrvak nij AtmasvarUpame.n ekAgra (lIn)
honA hI jIvakA kartavya hai .
Page 109 of 192
PDF/HTML Page 133 of 216
single page version
pAlan karanA chAhiye; (tasu) usake [us samyakchAritrake ]
(ekadesh) ekadesh (aru) aur (sakaladesh) sarvadesh [aise do ]
jIvo.nkI hi.nsAkA (tyAg) tyAg karanA aur (vR^ithA) binA kAraN
(thAvar) sthAvar jIvo.nkA (na sa.NhArai) ghAt na karanA [vah ahi.nsA-
aNuvrat kahalAtA hai ] (par-vadhakAr) dUsaro.nko duHkhadAyak
(kaThor) kaThor [aur ] (ni.ndya) ni.ndyanIy (vayan) vachan (nahi.n
Page 110 of 192
PDF/HTML Page 134 of 216
single page version
(aNu, desh, sthUl) chAritra aur (2) sarvadesh (sakal, mahA, sUkShma)
chAritra . uname.n sakalachAritrakA pAlan munirAj karate hai.n aur
deshachAritrakA pAlan shrAvak karate hai.n . is chauthI DhAlame.n
deshachAritrakA varNan kiyA gayA hai . sakalachAritrakA varNan ChaThavI.n
DhAlame.n kiyA jAyegA . tras jIvo.nkI sa.nkalpI hi.nsAkA sarvathA tyAg
karake niShprayojan sthAvar jIvo.nkA ghAt na karanA so
na bolanA [tathA dUsaro.nse na bulavAnA, na anumodanA so satya-
aNuvrat hai ] .
jIvakI sa.nkalpI hi.nsA nahI.n karatA; kintu is vratakA dhArI
ArambhI, udyoginI tathA virodhinI hi.nsAkA tyAgI nahI.n hotA
Page 111 of 192
PDF/HTML Page 135 of 216
single page version
(nAhi.n) nahI.n (grahe) lenA [use achauryANuvrat kahate hai.n ] (nij)
apanI (vanitA vin) strIke atirikta (sakal nAri so.n) anya
sarva striyo.nse (virattA) virakta (rahe) rahanA [vah brahmacharyANuvrat
hai ] (apanI) apanI (shakti vichAr) shaktikA vichAr karake
(parigrah) parigrah (thoro) maryAdit (rAkhai) rakhanA [so
hone par bhI hi.nsAkA doSh nahI.n lagatA
karate hai.n; vahA.N sAmanevAlekA prANaghAt hone par bhI hi.nsAkA doSh
nahI.n hai
Page 112 of 192
PDF/HTML Page 136 of 216
single page version
jAne-AnekI (pramAN) maryAdA (ThAn) rakhakar (tasu) us (sIm)
sImAkA (na nAkhai) ulla.nghan na karanA [so digvrat hai ] .
jaisI vastuke atirikta parAyI vastu (jis par apanA svAmitva
na ho) usake svAmIke diye binA na lenA [tathA uThAkar dUsareko
na denA ] use achauryANuvrat kahate hai.n . apanI vivAhit strIke sivA
anya sarva striyo.nse virakta rahanA so brahmacharyANuvrat hai . [puruShako
chAhiye ki anya striyo.nko mAtA, bahin aur putrI samAn mAne,
tathA strIko chAhiye ki apane svAmIke atirikta anya puruSho.nko
pitA, bhAI tathA putra samAn samajhe . ]
usase adhikakI ichChA na kare use
gayA hai; isIkAraN ve aNuvrat kahalAte hai.n
Page 113 of 192
PDF/HTML Page 137 of 216
single page version
maryAdA nishchit kI jAtI hai; isaliye use digvrat kahA jAtA hai .
udyAn tathA (bajAr) bAjAr tak (gamanAgaman) jAne-AnekA
(pramAN) mAp (ThAn) rakhakar (an) anya (sakal) sabakA
(nivArA) tyAg karanA [use deshavrat athavA deshAvagAshik vrat
kahate hai.n . ]
niyamase) kisI prasiddha grAm, mArga, makAn tathA bAjAr tak jAne-
AnekI maryAdA karake usase AgekI sImAme.n na jAnA so deshavrat
kahalAtA hai .. 11-12.. (pUrvArddha)
Page 114 of 192
PDF/HTML Page 138 of 216
single page version
kisIkI hArakA (na chintai) vichAr na karanA [ use apadhyAn-
anarthada.nDavrat kahate hai.n . ] 2. (banaj) vyApAr aur (kR^iShI tai.n)
khetIse (agh) pAp (hoy) hotA hai; isaliye (so) usakA
(upadesh) upadesh (na dey) na denA [use pApopadesh-anarthada.nDavrat
kahA jAtA hai . ] 3. (pramAd kar) pramAdase [binA prayojan ]
(jal) jalakAyik, (bhUmi) pR^ithvIkAyik, (vR^ikSha) vanaspatikAyik,
(pAvak) agnikAyik [aur vAyukAyik ] jIvo.nkA (na virAdhai)
ghAt na karanA [so pramAdacharyA-anarthada.nDavrat kahalAtA hai . ] 4.
(asi) talavAr, (dhanu) dhanuShya, (hal) hal [Adi ]
(hi.nsopakaraN) hi.nsA honeme.n kAraNabhUt padArtho.nko (de) dekar (yash)
yash (nahi.n lAdhai) na lenA [so hi.nsAdAn-anarthada.nDavrat kahalAtA
Page 115 of 192
PDF/HTML Page 139 of 216
single page version
(kathA) kathAe.N (kabahU.N) kabhI bhI (na sunIjai) nahI.n sunanA [so
duHshruti anarthada.nDavrat kahA jAtA hai . ] (aur hu) tathA anya bhI
(aghahetu) pApake kAraN (anarath da.nD) anarthada.nD hai.n (tinhai.n) unhe.n
bhI (na kIjai) nahI.n karanA chAhiye .
kahalAtA hai .
sthAvarakAyake jIvo.nkI hi.nsA na karanA, use pramAdacharyA-
anarthada.nDavrat kahate hai.n .
vratako to sarvaj~nadevane bAlavrat kahA hai
Page 116 of 192
PDF/HTML Page 140 of 216
single page version
kahalAtA hai .. 13..